Үөрэх саҥа сокуона…

Үрдүк үөрэх хаачыстыбатын үрдэтэр соруктаах

Быйыл үөрэх эйгэтигэр син элбэх саҥа, сонун сүүрээн киирдэ. Сорохторо номнуо үлэлээн эрэллэр, атыттар эһиил балаҕан ыйыгар диэри киириэхтэрэ. Биллэн турар, ханнык баҕарар сокуон, саҥаны киллэрии үчүгэй буоллун эрэ диэн оҥоһуллар, ылыныллар.

Кэллиэс кэнниттэн үрдүк үөрэххэ туттарсыы

Судаарыстыбаннай Дуума үөрэххэ сыһыаннаах кэлин иккис, үһүс ааҕыыларга ылыммыт сокуонунан орто үөрэх кэнниттэн үрдүк үөрэххэ туттарсааччыларга сыһыаннаах сокуон бырайыага буолар. Ол курдук, “Үөрэх туһунан” сокуоҥҥа уларыйыы киирэр. Быһаарар сурукка олоҕурдахха, бу орто үөрэххэ үөрэнэр абитуриеннары бэлэмнээһин хаачыстыбатын үрдэтиэхтээх. Мантан инньэ бакалавриакка уонна специалитекка үөрэх хайысхата орто анал үөрэх хайысхатыгар (профиль) сөп түбэһиэхтээх. Эрдэ сокуоҥҥа сөп түбэһиэхтээх диэн этии суоҕа. Онон буҕаалтыр идэтин кэнниттэн эдэр дьон үрдүк үөрэх кыһатын бэйэтин тургутууларын ааһан, холобур, инженер идэтигэр киирэллэрэ бобуллубата. Оскуоланы бүтэрэр оҕолордоох төрөппүттэр: “Орто үөрэх кэнниттэн тест, сэһэргэһии ааспыта буолан баран, үрдүккэ бүддьүөт миэстэтин ылааччылар элбэхтэр, ол түмүгэр биһиги оҕолорбут биир кэлим эксээмэн кэнниттэн кыайан куонкуруска хапсыбакка хаалаллар”, — диэн өрүү үҥсэргииллэр, этэллэр. Кинилэр баҕаларынан бу саҥа сокуон 2025 сыл балаҕан ыйын 1 күнүттэн олоххо киириэхтээх.

Саҥа сокуону көҕүлээччилэр бу үрдүк үөрэх хаачыстыбатын үрдэтэр соруктаах дииллэр эрээри, орто үөрэх кэнниттэн эдэр дьон идэлэринэн үлэлииллэрин ситиһэр эмиэ толкуйдаах буолуохтаах.

Судаарыстыбаннай Дуума бэрэссэдээтэлэ Вячеслав Володин этэринэн, орто анал үөрэҕи бүтэрээччи 40‑тан тахса бырыһыана үрдүккэ туттарсарыгар ити чэпчэтиини туһанар эбит. “Маныаха, бэйэлэрин хайысхаларынан (по профилю) туттарсыбаттар. Бу “лазейка” буолла”, — диэн быһаарар. Онон саҥаны киллэрии ыччат идэтин таларыгар эппиэтинэстээх буоларыгар сирдиэҕэ диэн ыйар.

Бу иннинэ орто үөрэх кэнниттэн дьупулуомунан салгыы үрдүк үөрэххэ туттарсааччылар университет эксээмэннэрин (тест, сэһэргэһии…) эбэтэр биир кэлим эксээмэни туттаран киирэр кыахтаахтара. Холобур, түөрт сыл асчыт идэтигэр үөрэнэн баран, инженер идэтигэр туттарсааччылар биир кэлим эксээмэни туттарбакка эрэ, университет бэйэтин тургутуутун ааһан киириэхтэрин сөп этэ. “Оттон кинитээҕэр ордук билиилээх, 11‑с кылаас түмүгүнэн үчүгэй көрдөрүүлээх үөрэнээччи, орто үөрэх кэнниттэн киирээччилэргэ миэстэтин былдьатан кэбиһэн үрдүк үөрэххэ кыайан киирбэккэ хаалара. Ол түмүгэр үрдүк үөрэх хаачыстыбата мөлтүүрэ”, — диэн быһаараллар.

Саҥа сокуонунан орто үөрэх кэнниттэн бэйэлэрин эрэ хайысхаларынан салгыы үрдүк үөрэххэ туттарсар дьон чэпчэтиинэн туһанар, ол эбэтэр, үрдүк үөрэх бэйэтин үөрэххэ ылар тургутууларын ааһан киирэр кыахтаахтар. Оттон атын хайысхаҕа туттарсар түгэннэригэр биир кэлим эксээмэни туттараллара ирдэниэҕэ. Холобур, кэллиэскэ сиэстэрэ идэтигэр үөрэммиттэр салгыы үрдүк үөрэххэ быраас идэтигэр туттарсар түгэннэригэр биир кэлим эксээмэнэ суох үрдүк үөрэх бэйэтин тургутуутун ааһан киирэллэрэ көҥүллэнэр. Оттон буҕаалтыр идэтигэр үөрэнэн баран, быраас буолуон баҕалаахтартан биир кэлим эксээмэн булгуччу ирдэниэҕэ. Саҥа сокуону көҕүлээччилэр бу үрдүк үөрэх хаачыстыбатын үрдэтэр соруктаах дииллэр эрээри, орто үөрэх кэнниттэн эдэр дьон идэлэринэн үлэлииллэрин ситиһэр эмиэ толкуйдаах буолуохтаах.

Мантан сиэттэрэн икки сүрүн түмүгү оҥоруохха сөп. Бастакытынан, оскуолаҕа идэҕэ бэлэмниир (профориентация) үлэ эрдэттэн ыытыллара ирдэнэр. Хомойуох, иһин бу билиҥҥитэ Арассыыйаҕа даҕаны улаханнык кыалла илик. Иккиһинэн, төрөппүттэри кытта күүстээх үлэ барыахтаах. Төрөппүт орооһуута суох бэйэтин баҕатынан идэтин сөпкө талар оҕо ахсаана аҕыйаҕа биллэр. Оттон учуутал уруогуттан, уҥа-хаҥас ирдэбилтэн ордон оҕоҕо сүбэлиир, сөпкө салайар кыаҕа, баҕата да суоҕа чуолкай.

Үс эрэгийиэн — икки эксээмэни

Арассыыйа үс эрэгийиэнин 9‑c кылааһын бүтэрээччилэрэ аттестат уонна орто анал үөрэҕи ылар туһугар түөрт биридимиэт оннугар икки сүрүн судаарыстыбаннай эксээмэни (ОГЭ) туттарыахтарын сөп. Туһааннаах сокуоҥҥа РФ Бэрэсидьиэнэ Владимир Путин илии баттаабыта. Докумуон быраап информациятын официальнай интэриниэт-порталыгар тахсыбыта. Маҥнай ырытыһыы саҕаланарыгар эспэримиэни Арассыыйа уонтан тахса эрэгийиэнигэр киллэрииһиктэр диэн күлүкпүтүгэр имнэммиппит эрээри, иккис ааҕыыга тиийэн Москва, Санкт-Петербург уонна Липецкэй уобалас эрэ хаалбыттара. Онон сүрүн судаарыстыбаннай эксээмэни (ОГЭ) туттарыы уонна быйыл орто анал үөрэх (СПО) бырагыраамаларыгар үөрэххэ ылыы ураты бэрээдэгэ эспэримиэн быһыытынан Москваҕа, Санкт-Петербурга уонна Липецкэй уобаласка үлэлиэҕэ. Бу эрэгийиэннэргэ 9‑с кылаас кэнниттэн тиэхиньикумнарга, кэллиэстэргэ киирэр былааннаахтар, аттестат ылар туһугар нуучча тылыгар уонна математикаҕа эрэ эксээмэннэри туттарыахтара. Оттон 10‑с кылааска салгыы үөрэнээччилэр бу иннинээҕи сылларга курдук түөрт эксээмэни туттарыахтара, итинтэн иккитэ — талар биридимиэттэр. Тустаах бырайыакка 359 дьокутаат сөпсөһөн куоластаабыт, 56 киһи утарбыт, биир киһи туттуммут этэ.

Онлайн-үөрэҕи хааччахтаатылар

Үөрэххэ сыһыаннаах өссө биир саҥа сонун баар. Соторутааҕыта дойду бэрэсидьиэнэ үөрэх федеральнай судаарыстыбаннай ыстандаарта быһаарбыт түгэннэриттэн уратыларга, быраастар уонна фармацевтар тэйиччиттэн үөрэниилэрин бобор туһунан сокуоҥҥа илии баттаата.

Саҥа нуормаҕа кэллиэстэр, үрдүк үөрэхтэр, ону тэҥэ, идэ таһымын үрдэтэр, хайысхатын уларытар куурустар хапсаллар.

Ону тэҥэ, мэдиссиинэ үөрэҕин идэҕэ эбии типовой бырагыраамаларын Доруобуйа харыстабылын министиэристибэтэ эрэ оҥоруохтааҕа, бигэргэтиэхтээҕэ быһаарыллыбыт. Итини таһынан, үөрэх тэрилтэтин лиссиэнсийэтин ыларга Росздравнадзор түмүгэ ирдэниэҕэ. Биэдэмистибэ федеральнай ыстандаарт ирдэбилигэр олоҕуран үөрэтэр тэрилтэ каадырынан хааччыллыыта уонна материальнай-тиэхиньиичэскэй баазата төһө сөп түбэһэригэр бэрэбиэркэ ыытыаҕа. Бу доруобуйа харыстабылын эйгэтигэр исписэлиистэри тэҥ таһымнаахтык бэлэмнээһини хааччыйыаҕа.

Мэдиссиинэни кытта сибээстээх араас холуобунай дьыалалар тахсалларын туһунан истэн билэбит, ааҕабыт. Киһи олоҕо миэдиктэр илиилэлэригэр баар. Онон сөптөөх сокуон ылыныллыбыт диэн биһириэххэ эрэ сөп.

Миграннар оҕолоро нууччалыы билэллэрэ булгуччулаах

Бу сыл муус устар 1 күнүттэн нууччалыы билбэт мигрант оҕолорун оскуолаҕа ылары бобор сокуон олоххо киирдэ. Маныаха өскөтүн тас дойду дьоно Арассыыйа сиригэр-уотугар сылдьаллара сокуоннайын докумуонунан бигэргэттэхтэринэ, ылыахтарын сөп.

Оскуолаҕа киирэр туһугар оҕолор нуучча тылыгар тестированиены ситиһиилээхтик ааһаллара ирдэнэр. Бу босхо. Маны судаарыстыбаннай эбэтэр муниципальнай уопсай үөрэхтээһин тэрилтэтигэр ааһыахтара. Тестирование бэрээдэгин РФ Үөрэҕириитин министиэристибэтэ быһаарбыт.

“Бастакы эбэтэр атын кылааска киирэр оҕо нуучча тылын билбэт буоллаҕына, үөрэҕи толору баһылыыр кыаҕа суоҕа өйдөнөр. Ол иһин, оҕону үөрэххэ бэлэмниир туһугар тестирование киирэр”, — диэн Федерация Сэбиэтин бэрэссэдээтэлэ Валентина Матвиенко этэн турар.

Үөрэҕирии министиэристибэтин бирикээһигэр олоҕурдахха, алын ирдэниллэр баал — 3 баал. Бу оҕо үөрэх бырагырааматын ылынарыгар сөптөөх таһым диэн ыйаллар.

ХААРТЫСКАНЫ ОҤОҺУУ ӨЙ ОҤОРДО