Үөрэххэ туттарсыы: Аҕыйах сыллаах, үрдүк хамнастаах

Орто үөрэх аҕыйах сыллаах, түргэнник хамнас аахсыан баҕарар аныгы оҕолорго саамай табыгастаах. Билигин үөрэххэ туттарсыы үгэнэ.  Орто үөрэххэ киирэргэ тугу учуоттуур ирдэнэр?

Орто үөрэҕи талааччы

Аныгы оҕо биһигиннээҕэр букатын атын көрүүлээх, толкуйдаах дииллэрэ оруннаах: “Оскуолаҕа 11 сыл үөрэнэн баран, аны университекка 5–6 сыл үөрэнэбин дуо?” Онуоха эбии орто үөрэх аҕыйах сыллаах, үлэ миэстэтэ түргэнник көстөр, сорох оробуочай идэлэр үрдүк хамнастаах буолан итиэннэ биир үксүн биир кэлим эксээмэнтэн “куотан”, кэлин орто үөрэххэ туттарсар оҕо үксээтэ. Оннооҕор оскуолаҕа куһаҕана суохтук үөрэммит уолаттар, кыргыттар баттах кырыйааччы идэтигэр үөрэнэллэрин соһуйа истэбин. Бары буолбатах эрээри, бэҕэһээ орто үөрэҕи бүтэрбиттэр саастаах, үрдүк үөрэхтээх дьону кытта тэҥ хамнаһы аахсаллара кистэл буолбатах. Онон оскуолаҕа үөрэнэр оҕолордоох төрөппүттэр суол ыла, эрдэттэн билсэ таарыйа өрөспүүбүлүкэҕэ, үлэ ырыынагар туох-ханнык идэлээх дьон ирдэнэллэрин үөрэтэ тураллара ордук.

 Табыгастаах, барыстаах үөрэҕи көрүҥ

Кэлин урукку курдук буолбатах, орто үөрэхтэргэ бүддьүөт миэстэтэ биллэ эбилиннэ. Онон ханнык идэ кэскиллээҕин ыараҥнатан көрөн баран туттарсар ордук. Холобур, Өлүөхүмэ тиэхиньикума оробуочай идэлэргэ бэлэмниир, биир киэҥник биллэр үөрэх кыһата буолар. Элиэктирик, мэхээнньик идэтин баһылаабыттар бүгүн өрөспүүбүлүкэ араас муннуктарыгар таһаарыылаахтык үлэлииллэр. Ол курдук, Уһук Илини сайыннарар министиэристибэ лииньийэтинэн Бэрэсидьиэн единэй субсидиятын федеральнай бырайыагын куонкуруһугар кыттан кыайан, 30 мөл. солк. кэриҥэ суумаҕа саҥардыллыахтаах, хаҥатыллыахтаах. “Куонкуруска икки мастарыскыайы киллэрбиппит кыайбыттара: электромонтаж уонна тыа хаһаайыстыбатын тиэхиньикэтин туһаныы, өрөмүөннээһин. Күн бүгүн тыраахтар, бырагыраамалаах улахан токарнай ыстаныак, мэхээнньиктэргэ, элиэктириктэргэ бырагыраамалаах икки көмпүүтэр кылаас ылан олоробут. Биир кылааспыт виртуальнай буолар. Холобур, VR шлем кэтэн баран устудьуоннар элэктэриичэскэй ыстаансыйа иһигэр сылдьар курдук буолаллар уонна араас сорудахтары толороллор. Бу курдук барыта 61 көрүҥү (позиция) сакаастаатыбыт, күннэтэ кыралаан кэлэ турар. Ити курдук, балаҕан ыйыгар диэри тэрилбитин барытын тутуохтаахпыт”, — диэн дириэктэр Нина Михайлова кэпсиир.

Өлүөхүмэ тиэхиньикумун биир үчүгэйэ диэн, бэйэтэ авто-оскуолалаах. Мэхээнньик идэтигэр үөрэнэр устудьуоннар босхо В категорияҕа үөрэнэллэр. “Мэхээнньик идэтигэр үөрэнэр буолан баран хайдах В категорията суох тахсыахтарай”, — диэн дириэктэр биир тылынан этэр. Онтон атын идэлэргэ үөрэнэр, В категориялаах суоппар дастабырыанньатын ылыахтарын баҕарааччыларга чэпчэтии көрүллэр. Итини таһынан, үөрэхтэрин кэнниттэн дьупулуомнарын сэргэ, холобур, элиэктириктэр электромонтер, үрдүк күүрүүлээх уокка үлэлиир быраап курдук икки-үс сибидиэтэлистибэлээх тахсаллар.

Манна даҕатан эттэххэ, кыра да, улахан даҕаны массыына, тыраахтар, оптуобус суоппардарыгар тиийэ үөрэтэллэр. “Нордголд” хампаанньаны кытта сөбүлэҥ түһэрсэн, быйылгыттан улахан уйуктаах массыынаҕа эмиэ үөрэтэн саҕалаабыттар, бастакы аҕыс оҕо бүтэрбит, бары үлэнэн хааччыллыбыттар.

Өлүөхүмэ тиэхиньикумугар устудьуоннар уопсайга билиҥҥитэ хоско иккилии буолан олороллор. Куукуналаах, суунар-тараанар хостоох, таҥас сууйар массыынатыгар тиийэ көрүллэр. Миэбэлин саҥардаары сылдьаллар. Атын улуустан, дэриэбинэлэртэн кэлээччилэри бастакынан уопсайга ылабыт дэһэллэр. Оттон остолобуойа минньигэс астааҕынан биллэр. Онон туттарсар үөрэххит Өлүөхүмэ тиэхиньикумун курдук туох эбии үтүө өрүттэрдээҕин туһунан дьонтон ыйыталаһыҥ, чопчулаһыҥ.

Өлүөхүмэтээҕи тиэхиньикум быйыл 125 оҕону үөрэххэ ылар былааннаах, итинтэн 9‑с кылаас кэнниттэн — 100 оҕону. Кэлэр үөрэх дьылыгар үөрэтэргэ уот, тиэхиньикэ, гаас, ньиэп хайысхатын идэлэригэр докумуону тута тураллар.

9‑с кылаас кэнниттэн

Өскөтүн оҕо 11‑с кылаас кэнниттэн тута үрдүк үөрэххэ туттарсар санаата суох буоллаҕына, хаарыаннаах икки сылын сүтэрбэккэ, 9‑с кылаас кэнниттэн орто үөрэххэ киирбитэ ордук. Салгыы бакалавриакка, онтон магистратураҕа үөрэнэр буоллаҕына, букатын ыыра ыраатар.

Биир кэлим эксээмэни тумнар инниттэн 9‑с кылаас кэнниттэн орто үөрэххэ туттарсааччы сыллата эбиллэн иһэр. Итини учуоттаан быйыл өрөспүүбүлүкэ орто үөрэхтэригэр бүддьүөттэн тыырыллар миэстэни хаттаан көрөн, 9‑с кылаас кэнниттэн туттарсааччыларга бүддьүөт миэстэтин ахсаанын биллэ эптилэр. Ол курдук, 4118 миэстэ көрүлүннэ, 11‑с кылаас кэнниттэн — 2704 миэстэ. Ханнык идэлэргэ ылалларын Үөрэх уонна билим министиэристибэтин саайтыгар киирэн ыйынньыкка көрүөххүтүн сөп.

 

Университеттар орто үөрэхтэрэ

Кэлин өрөспүүбүлүкэ үрдүк үөрэхтэрин иһинэн орто үөрэхтэр аһыллан, оҕо үөрэнэригэр улахан кыаҕы биэрдилэр. Холобур, Хотугулуу-Илиҥҥи федеральнай университет тутуу, АйТи, мэдиссиинэ, сокуон-быраап, үп-экэниэмикэ, хомунаалынай хаһаайыстыба, геодезия хайысхаларыгар үөрэтэр. Сиэстэрэ идэтигэр эмиэ бэлэмнииллэр, быйыл 15 босхо миэстэ көрүллүбүт. Манна даҕатан эттэххэ, ХИФУ 11‑с кылаас эрэ кэнниттэн ылар.

Арктикатааҕы судаарыстыбаннай агротехнологическай университет программист, юрист, асчыт, зоотехник, буҕаалтыр, агроном, мэхээнньик-теплотехник идэлэригэр үөрэтэр.

Чурапчытааҕы физическэй култуура уонна успуорт института физическэй култуура, социальнай үлэһит, успуорт идэлэригэр бэлэмниир. “Успуорт” идэҕэ 9‑с кылаас кэнниттэн ылар, бүддьүөт миэстэтэ баар.

Уу тырааныспарын института кэлэр үөрэх дьылыгар суудунаҕа сыһыаннаах түөрт араас идэҕэ ылар.

Сорох үрдүк үөрэх кыһата устудьуон бүтэрбит кыһатыгар салгыы үрдэтинэр түгэнигэр чэпчэтии көрөр. Онон саайтарыгар киирэн сиһилии үөрэтэр ирдэнэр.

Төлөбүрдээх үөрэхтэр

Үөрэх саайтарыгар киирэн көрдөххө, төлөбүрдээх идэлэргэ бас быстар сыаналары ыйбыт буолаллар. Итинтэн олус куттанар ирдэммэт. Тоҕо диэтэххэ, ханнык баҕарар үөрэх кыһата, өскөтүн оҕо аттестатын баала үрдүк, университет үлэлэһэр оскуолатын бүтэрбит эҥин түгэнигэр ити ыйыллыбыт сууматтан улахан чэпчэтиини оҥорор. Холобур, ХИФУ орто үөрэҕэр туттарсааччы аттестатын орто баала 3,2‑тэн үрдүк, ХИФУ бэлэмнэниигэ салаатын, университет Мэдиссиинэҕэ дьоҕус академиятын, Уһук-Илиҥҥи университет уокуругун оскуолатын бүтэрбит түгэнигэр хастыы да уонунан тыһыынча сууманы көҕүрэтэллэр. Бу толору испииһэгин саайтарыгар көрүҥ. Итинтэн биир эмэ ирдэбилгэ хапсар түгэҥҥитигэр чэпчэтии оҥоһуллар.

Манна даҕатан эттэххэ, саппаас барыйаан быһыытынан тус сыаллаах миэстэни эмиэ туһаныахха сөп. Тус сыаллаах миэстэҕэ туттарсааччылар туспа куонкурустаһаллар. Орто үөрэххэ туттарсааччылар сүрүннээн мэдиссиинэ, педагогика хайысхатыгар тус сыаллаах идэлэргэ үөрэнэллэр. Ол оннугар үөрэхтэрин бүтэрдэхтэринэ сөбүлэҥ түһэрсибит тэрилтэлэригэр баран үлэлииллэр. Ити курдук орто үөрэххэ туттарсарга араас суоллары тобулуохха сөп.