Үөрэххэ туттарсыы чугаһаата

Үөрэх уонна билим миниистирин бастакы солбуйааччы Михаил Присяжнай үөрэххэ туттарсааччыларга анаан үгэс быһыытынан быһа эпииргэ оҕолор, төрөппүттэр, быйыл устудьуон аатын ыларга сорунар дьон ыйытыыларыгар хоруйдаата.

Ордук сэҥээриллэр идэлэр

Ыйытыы: Үөрэххэ туттарсааччылар ордук ханнык идэлэргэ докумуоннарын биэрэллэр?

Хоруй: Үөрэх хайысхата элбэх. Саха сиригэр баар орто үөрэхтэргэ 215 идэҕэ, исписээлинэскэ үөрэтэллэр. Өрөспүүбүлүкэ экэниэмикэтэ уларыйан иһэр, саҥа тэрилтэлэр аһыллаллар, үлэ ырыынагар саҥа идэлэр, исписээлинэстэр ирдэнэллэр, онон үөрэх хайысхата эмиэ кэҥии турар. Кэлиҥҥи сылларга кэллиэстэргэ, тиэхиньикумнарга сыллата 5–12 саҥа идэ, исписээлинэс аһыллар. Үөрэххэ туттарсааччылар сүрүннээн үс хайысханы талаллар: информационнай технологиялар, мэдиссиинэ, педагогика.

Орто үөрэхтэргэ бэс ыйын 20 күнүттэн атырдьах ыйын 15 күнүгэр диэри. Оттон эбии тургутуулаах (айар дьоҕур, эт-хаан кыаҕын көрдөрүү) идэлэргэ атырдьах ыйын 10 күнүгэр диэри.

Бүддьүөт миэстэтэ

Ыйытыы: Быйыл үрдүк үөрэххэ бүддьүөттэн төһө элбэх миэстэ көрүлүннэ?

Хоруй: Үгэс быһыытынан бүддьүөттэн элбэх миэстэ көрүлүннэ. Ол курдук, барыта 5438 миэстэ. Эбэн эттэххэ, орто үөрэхтэргэ быйыл 7105 миэстэ бэрилиннэ. Итинтэн 60 бырыһыана 9‑с кылаас кэнниттэн ылар үөрэхтэргэ, 40 бырыһыана — 11‑с кэнниттэн.

Орто үөрэххэ — 10‑с кылаас кэнниттэн

Ыйытыы: Кэллиэскэ 10‑с кылаас кэнниттэн киириэххэ сөп дуо?

Хоруй: Сорох төрөппүттэр оҕолорун 9‑с кылаас кэнниттэн үөрэххэ ыытыахтарын, соччо улаата иликтэр, бэйэлэрин дьаһанан сылдьыахтара суоҕа диэччилэр. Кэлин 10‑с кылаас кэнниттэн орто үөрэххэ киирэргэ быһаарынар оҕолор элбээн иһэллэр. Бу түгэҥҥэ кинилэр 9‑с кылаастааҕы аттестатынан орто үөрэххэ киирэллэр. Ол эрээри, сорох үөрэх бырагыраамалара (идэлэр) 11‑с кылаас кэнниттэн эрэ туттарсааччыларга бааллар. Онон үөрэххэ ылыы быраабылатын туһунан сиһилии эрдэттэн билсэргитигэр сүбэлиибин.

Ыйытыы: Кэллиэскэ, тиэхиньикумҥа туттарсарга биир кэлим эксээмэн ирдэнэр дуо?

Хоруй: Орто үөрэххэ туттарсарга биир кэлим эксээмэн түмүгэ ирдэммэт. Аттестат орто баалын көрөллөр.

Үрдүк үөрэххэ — БКЭ-тэ суох

Ыйытыы: Үрдүк үөрэххэ биир кэлим эксээмэнэ суох киириллэр дуо?

Хоруй: Арассыыйаҕа үрдүк үөрэххэ киирэргэ булгуччу ирдэнэр. Үрдүк үөрэх кэккэ исписээлинэстэригэр биир кэлим эксээмэни таһынан, эбии тургутуулар ирдэниэхтэрин сөп. Кэллиэһи, тиэхиньикуму бүтэрбиттэр биир кэлим эксээмэн оннугар үрдүк үөрэх бэйэтин эксээмэнин (внутренние испытания) туттарыахтарын сөп. Биир кэлим эксээмэн түмүгүнэн киирэрин дуу, үрдүк үөрэх бэйэтэ ыытар эксээмэнин туттарарын дуу орто үөрэҕи бүтэрээччи бэйэтэ талар. Үгүстэр үрдүк үөрэх бэйэтэ ыытар эксээмэнин туттараллар. Ону тэҥэ, айар, успуорт хайысхалаах исписээлинэстэргэ туттарсааччылар эбии тургутуулары ааһыахтаахтар. Бу абитуриент ханнык хайысхаҕа туттарсарыттан тутулуктанан уруһуй, сүүрүү, сэһэргэһии о. д.а. буолуон сөп.

Инники күөҥҥэ сылдьар киин үрдүк үөрэх кыһалара эбии тургутуулары ыытыахтарын сөп. Холобур, суругунан үлэ. Бу барыта үөрэххэ туттарсыы быраабылатыгар эрдэттэн ыйыллар. Үрдүк үөрэх кыһаларын саайтарыгар билигин киирэн көрүөххүтүн сөп.

Тус сыаллаах үөрэх

Ыйытыы: Тус сыаллаах үөрэххэ сакаасчытынан ким, ханнык тэрилтэ буолуон сөбүй?

Хоруй: Тус сыаллаах үөрэх сакаасчытынан федеральнай судаарыстыбаннай уорган, өрөспүүбүлүкэ судаарыстыбаннай ситэриилээх былааһын уоргана, ситэриилээх былааһын федеральнай территориальнай уоргана, олохтоох бэйэни салайыныы уоргана, юридическай сирэй, урбаанньыт буолуон сөп. Холобур, үөрэх, билим эйгэтигэр тус сыаллаах үөрэхтээһиҥҥэ сакаасчытынан Үөрэх уонна билим министиэристибэтэ, улуус үөрэҕин управлениета, улуус дьаһалтата, оскуола, уһуйаан, эбии үөрэхтээһин тэрилтэтэ буолуохтарын сөп. Манна даҕатан эттэххэ, тус сыаллаах кубуотанан туттарсааччылартан (атыттарга дьайбат) систиэмэ докумуону биир үрдүк үөрэх тэрилтэтигэр, биир эрэ исписээлинэскэ аһарар.

Байыаннай дьайыы кыттыылаахтарыгар

Ыйытыы: Байыаннай дьайыы кыттыылаахтара, кинилэр дьиэ кэргэттэрэ үөрэххэ туттарсалларыгар туох чэпчэтии көрүллэрий?

Хоруй: Кэккэ өйөбүл миэрэлэрэ олохтоммуттара. Ол курдук, Арассыыйа үрдүк үөрэҕин тэрилтэлэригэр анал кубуотанан туспа куонкуруһунан киирэллэр.

Үөрэх уонна билим министиэристибэтин лииньийэтинэн үөрэх эйгэтигэр барыта 11 өйөбүл миэрэ баар. Уһуйаантан саҕалаан оскуолаҕа киириигэ, сайыҥҥы сынньалаҥҥа тиийэ хабар. Бүгүҥҥү тиэмэҕэ сөп түбэһэр бастакы миэрэнэн үрдүк уонна орто үөрэххэ туттарсыыга тус сыаллаах дуогабары бастакынан түһэрсии (приоритетное заключение целевого договора) көрүллэр. Күн бүгүн 30 устудьуон үөрэнэ сылдьар. Иккис өйөбүл миэрэнэн үрдүк, орто үөрэх тэрилтэлэрин устудьуоннарыгар анал истипиэндьийэ буолар. Өскөтүн устудьуон Арассыыйа хайа да муннугар үөрэнэ сылдьар буоллаҕына, бэйэтин истипиэндьийэтин таһынан эбии анал истипиэндьийэ көрүллэр. Устудьуон ханна, ханнык үөрэххэ үөрэнэрэ, академическай истипиэндьийэни ылара-ылбата оруолу оонньообот. Билиҥҥитэ тыһыынчаттан тахса киһиэхэ анал истипиэндьийэ төлөнөр. Итинтэн 382 киһи үрдүк үөрэх кыһатын устудьуона буолар.

Сайабылыанньаны туттарыы

Ыйытыы: Үөрэххэ туттарсааччылартан сайабылыанньаны хаһыс чыыһылаттан туталлар?

Хоруй: Орто үөрэхтэргэ бэс ыйын 20 күнүттэн атырдьах ыйын 15 күнүгэр диэри. Оттон эбии тургутуулаах (айар дьоҕур, эт-хаан кыаҕын көрдөрүү) идэлэргэ атырдьах ыйын 10 күнүгэр диэри. Сайабылыанньаны араас көрүҥүнэн биэриэххэ сөп: үөрэх тэрилтэтигэр тиийэн, буостанан, электроннай буостанан, электроннай докумуонунан, Судаарыстыбаннай өҥө порталынан.

Ирдэниллэр докумуон: сайабылыанньа, пааспар, үөрэҕи туоһулуур докумуон, мэдиссиинэ ыспыраапката, тус ситиһиини туоһулуур докумуон (эбии баал ыларга ирдэнэр), хаартыска, тус дааннайдары бэрэбиэркэлииргэ сөбүлэҥ. Орто үөрэххэ туттарсарга төһө баҕарар сайабылыанньаны биэриэххэ сөп.

ААПТАР ХААРТЫСКАҔА ТҮҺЭРИИТЭ