Үөрэххэ туттарсыы чугаһаата

Саҥа дьыллааҕы сынньалаҥнар ааһаннар, оскуоланы бүтэрээччилэр үөрэххэ туттарсыы туһунан толкуйдууллара үксээтэ, эксээмэҥҥэ бэлэмнэнэллэрэ күүһүрдэ. Хотугулуу-Илиҥҥи федеральнай университет киин тутар хамыыһыйатын сүрүн исписэлииһэ Петр Кычкин 2023-2024 үөрэх дьылыгар киириэхтээх уларыйыылар туһунан кэпсээтэ.

Быйылгы уларыйыылар

– Быйыл үөрэххэ туттарсыыга туох уларыйыы баарый?

– Былырыын федеральнай бэрээдэккэ уларыйыылар киирбиттэрэ, сотору кэминэн өссө эбиллэн биэриэхтээх. Билиҥҥитэ бигэргэнэ илик эрээри, билиһиннэриэххэ сөп.

Бастакытынан, үрдүк үөрэхтэр докумуону дойду үрдүнэн бары биир кэмҥэ тутуохтара. Бу иннинэ университеттар бэйэлэрэ быһаараллара. Холобур, биһиги кэтэхтэн төлөбүрдээх идэлэргэ алтынньы бүтүөр диэри докумуону тутарбыт. Быйыл бары үрдүк үөрэхтэр балаҕан ыйын 1 күнүгэр диэри түмүктүөхтээхтэр.

Иккиһинэн, абитуриент элбээбитэ биэс хайысхаҕа докумуон туттарар кыахтанна. Ол эбэтэр, биэс үрдүк үөрэх кыһатыгар хас биирдиитигэр биэс хайысхаҕа биэриэххэ сөп уонна олортон ордук суолталаахтарын талар (система приоритетов). Холобурдаан эттэххэ, мэдиссиинэни сэҥээрэр оҕо Мэдиссиинэ институтугар биэс исписээлинэскэ сайабылыанньатын биэрэр уонна ордук суолталаахтарын талар. Сайабылыанньатыгар хас биирдии идэ аттыгар нүөмэрдэтэлиир.

Үсүһүнэн, өскөтүн абитуриент бүддьүөккэ туттарсар түгэнигэр биир эрэ сайабылыанньаны биэрэр уонна докумуонун (аттестат, дьупулуом) оригиналын туттарара ирдэнэр. Оччотугар тутар хамыыһыйа абитуриент нүөмэрдээбит сайабылыанньатынан, баалынан көрөн, бу үөрэххэ хапсар диэн үөрэххэ ылар (зачисление). Маны барытын саайт нөҥүө абитуриеннар бэйэлэрэ кэтээн көрүөхтэрэ.

Төрдүһүнэн, тус ситиһии иһин эбии баалга быйылгыттан ГТО кыһыл көмүс бэлиэтэ эрэ буолбакка, үрүҥ көмүс уонна боруонса бэлиэлэр эмиэ учуоттанар буоллулар. Кыһыл көмүс бэлиэ иһин – 7, үрүҥ көмүс – 4, боруонса – 2 баал.

Байыаннай эпэрээссийэнэн

– Билигин байыаннай эпэрээссийэ кыттыылаахтарыгар, кинилэр дьиэ кэргэттэригэр улахан болҕомто ууруллар. Үөрэххэ туттарсалларыгар туох чэпчэтии көрүллэр?

– Былырыын дойду бэрэсидьиэнэ Владимир Путин байыаннай эпэрээссийэҕэ ыҥырыллыбыттар дьиэ кэргэттэригэр көрүллэр эбии миэрэлэр туһунан ыйаахха илии баттаабыта. Онно олоҕуран, хомуурга ыҥырыллыбыттар үөрэххэ туттарсар оҕолоругар анал кубуота көрүллүбүтэ. Бу бүддьүөт миэстэтин уопсай ахсаанын 10 бырыһыаныттан кыра буолуо суохтаах.

Тустаах федеральнай бэрээдэккэ уларыйыы киирэн, туспа кубуота диэн ааттаныахтаах. Манна байыаннай эпэрээссийэ кыттыылаахтарын оҕолоро икки категориянан арахсан хапсаллар. Бастакы категорияҕа байыаннай эпэрээссийэ кыттыылаахтарын оҕолоро киирcэллэр. Кинилэр оскуола кэнниттэн да туттарсар түгэннэригэр биир кэлим эксээмэни таһынан, үрдүк үөрэх бэйэтин эксээмэнин туттаран киириэхтэрин сөп. Ол эбэтэр, биир кэлим эксээмэни туттарбатах да түгэннэригэр университет бэйэтин эксээмэнинэн үөрэххэ киирэр кыахтаахтар. Хааччына таарыйа, биир кэлим эксээмэни туттараллара ордук. Ол оннугар хайата үрдүк бааллааҕынан талыахтарын сөп.

Иккис категорияҕа байыаннай эпэрээссийэҕэ сылдьан эмсэҕэлээбит, оһолломмут эбэтэр суох буолбут дьон оҕолоро киирсэллэр. Кинилэр үөрэххэ куонкуруһа суох киирэр бырааптаныахтара. Өскөтүн айар дьоҕур, эт-хаан өттүнэн бэлэми көрдөрүү, о.д.а. ирдэнэр идэ буоллаҕына, ол эксээмэннэри эрэ туттараллар.

Маны таһынан, туспа кубуотаҕа Арассыыйа Дьоруойдара, Эр санаа (Орден Мужества) уордьанынан наҕараадаламмыттар бэйэлэрэ хапсыахтара диэн бырайыакка этиллэр.

Онтон атын байыаннай эпэрээссийэ кыттыылаахтара байыаннай дьайыы бэтэрээннэрин быһыытынан, оһуобай кубуотанан үөрэххэ туттарсыахтарын сөп. Ол эрээри, орто үөрэҕи бүтэрбэтэх түгэннэригэр, биир кэлим эксээмэн түмүгэ ирдэнэр.

Манна даҕатан эттэххэ, быйыл биир кэлим эксээмэни (ЕГЭ) 2019 сылтан бэттэх туттарбыттар хапсар кыахтаахтар.

Бүддьүөт миэстэтэ

– Абитуриеннар бүддьүөт миэстэтин ордук сэҥээрэллэр. Быйыл төһөнүй?

– Былырыын Хотугулуу-Илиҥҥи федеральнай университекка, уопсайа, 20-чэ тыһыынча сайабылыанньа киирбитэ. Филиаллары кытта холбоон, төлөбүрдээҕи ааҕан туран, барыта 6,2 тыһ. киһи үөрэххэ киирбитэ.

Быйыл университет үрдүнэн филиаллары кытта, уопсайа, 4436 бүддьүөт миэстэтэ көрүлүннэ. Итинтэн бакалавриакка уонна специалитекка киин кыһаҕа күнүскүгэ 2417 миэстэ, күнүскү-кэтэхтэн (очно-заочнай) үөрэххэ 20, кэтэхтэн (заочнай) үөрэххэ 351 миэстэ тыырылынна. Төлөбүрдээххэ ортотунан тыһыынчаттан тахса оҕо киирээччи.

Орто үөрэххэ бүддьүөт миэстэтин баһыйар улахан аҥаара Инфраструктурнай технология кэллиэһигэр АйТи уонна тутуу идэлэригэр баар. Быйыл Мэдиссиинэ институтугар “сиэстэрэ дьыалата” идэҕэ бүддьүөт миэстэтин биэрдилэр.

Ааспыт сылга биир кэлим эксээмэн орто баала 62,96 тэҥнэспитэ. Ордук элбэх сайабылыанньаны сыл аайы Мэдиссиинэ итиэннэ Математика, информатика институттарыгар биэрэллэр.

Идэҕэ эрдэттэн туһаайыы

– Тиэхэньиичэскэй идэлэргэ тоҕо аҕыйах оҕо туттарсарый? Туох харгыс баар дии саныыгыт?

– Итиннэ хас даҕаны төрүөт баар буолуон сөп. Холобур, былырыын физика эксээмэнин туттарбыт оҕо аҕыйах уонна бааллара кыра этэ. Ыарахан үөрэх диэн саллаллар быһыылаах. Тиэхиньиичэскэй идэлээх дьон хамнастара үрдүгүн соччо билбэттэр быһыылаах уонна оскуолаларга идэҕэ эрдэттэн туһаайыы (профориентация) үлэтэ ортоһуор таһымнаах. Оннооҕор 11-с кылаас үөрэнээччилэрин ортолоругар ханнык идэлэргэ киирэллэрин билбэт оҕолор элбэхтэр. Манна үлэни эрдэттэн ыытар, бэлэмниир ирдэнэр.

— Эһиги университеккытыгар идэҕэ эрдэттэн туһаайыы хайысхата баар. Төһө туһаналлар?

— Ааспыт сылтан университет киин тутар хамыыһыйата идэҕэ эрдэттэн туһаайыы сорох хайысхатын бэйэбитигэр ылбыппыт. Бу иннинэ олоччу үрдүк үөрэх иннинээҕи бакылтыат (ФДОП) дьарыктанара. Кинилэр учууталлары, оҕолору кытта үлэлэһэллэр, биир кэлим эксээмэҥҥэ бэлэмнииллэр. Биһиги университет, идэлэр туһунан быһааран, сырдатан, иһитиннэрэн биэрэбит, экскурсиялары тэрийэбит. Биһигини кытта 49-69-62, 32-00-47 нүөмэринэн билсиэхтэрин сөп. Улуустартан бүтүн кылааһынан тиийэ кэлэллэр.

Докумуону тутуу болдьоҕо

– Докумуону тутууга уларыйыылар бааллар диэтиҥ.

– Докумуону тутуу бэс ыйын 20 күнүттэн саҕаланар уонна атырдьах ыйын бүтүүтэ түмүктэнэр. Бакалавриакка, специалитекка БКЭ түмүгүнэн туттарсааччылартан от ыйын 25 күнүгэр диэри, орто анал үөрэх кэнниттэн туттарсааччылартан от ыйын 15 күнүгэр (эбии айар-тургутар эксээмэннээх түгэнигэр) уонна от ыйын 20 күнүгэр диэри (эбии эксээмэнэ суохтарга) докумуону ылабыт.

Бүддьүөт миэстэлэригэр куонкурус испииһэгэ от ыйын 27 күнүттэн биллэр. Бастакы түһүмэх от ыйын 28-30 күнүгэр (тус сыаллаах миэстэҕэ, кубуотанан уонна олимпиаданан туттарсааччылар), иккис түһүмэх (сүрүн) атырдьах ыйын 3-9 күннэригэр буолуоҕа.

Саҥа идэлэр

– Саҥа идэлэр аһылыннылар диэн иһитиннэрбиттэрэ.

– Олох уонна үлэ ырыынагын ирдэбилигэр олоҕуран, кэмиттэн-кэмигэр саҥа идэлэр аһыллаллар. Быйыл бакалавриакка, специалитекка үс саҥа хайысха аһыллан эрэр: автодорожнай бакылтыакка “машиностроение (инженерия и реновация машин, альтернативный транспорт)”, Тас дойдулар филологияларын уонна регионоведение институтугар “медиакоммуникация”, Психология институтугар “психология служебной деятельности”, бүддьүөт миэстэлэрдээхтэр.

Сыаналаах сүбэлэр

– Үөрэххэ туттарсааччылар сүрүннээн тугу учуоттууллара ирдэнэр?

– Бастатан туран, абитуриент туттарсар үөрэҕин саайтыгар киирэн үөрэххэ ылыы быраабылатын, докумуону туттарыы болдьоҕун, төһө элбэх бүддьүөт миэстэтэ көрүллүбүтүн, ханнык биридимиэттэр ирдэнэллэрин, алын баал төһөтүн билсэрэ наада.

Иккиһинэн, докумуон оригиналын буостанан ыытарга эрдэттэн хааччынар ирдэнэр, сорохтор хойутаан хаалар түгэннэрэ бааллар. Үксүгэр курьердар өҥөлөрүнэн туһаналлар, ол түргэн.

Үсүһүнэн, күн ахсын саайтка киирэн төһө элбэх оҕо сайабылыанньа биэрбитин, хаһыс миэстэҕэ туралларын кэтээн көрөллөрө ордук.

Төрдүһүнэн, тыа сириттэн туттарсааччылар үгүстэрэ үөрэххэ туттарсыы үгэнин саҕана оттуу бараллар. Эксээмэннэр уонна түмүк тахсыытын саҕана сибээскэ хайаан да баар буолаллара булгуччулаах. Быйыл эбии тургутуулар олоҕурбут көрүҥүнэн барыахтара.

Докумуону туттарыы

Үөрэххэ туттарсааччылар сайабылыанньаларын хас да көрүҥүнэн ыытыахтарын сөп:

— Университет киин тутар хамыыһыйатыгар бэйэтигэр аҕалан туттарыы;

— Судаарыстыбаннай өҥө (Госуслуги) порталынан “Поступление в вуз онлайн” суперсервиһинэн. Бу көрүҥүнэн ыыттахтарына докумуоннарын оригиналын туттарымыахтарын сөп. Ол оннугар анал бэлиэни баттаан бигэргэтэллэр;

— Хотугулуу-Илиҥҥи федеральнай университет саайтыгар тус кэбиниэт нөҥүө;

— Арассыыйа буочтатынан.

Абитуриеннар докумуоннарын нотариуһунан бигэргэттэрэллэрэ ирдэммэт. Мэдиссиинэ ыспыраапкатын докумуонннарын кытта туттараллара ордук. Холобур, Мэдиссиинэ институтутугар, педагогическай хайысхаларга, тэхиньиичэскэй исписэлиинэстэргэ туттарсааччылартан дириҥ чинчийиини (углубленное обследование) ааспыттара ирдэнэр.

– Сиһилии быһаарыыҥ иһин махтал.