Үөрэххэ, үлэҕэ – бастакы уочарат

Байыаннай дьайыы кыттыылаахтарын эйэлээх олоххо төнүннэрии, үөрэххэ, үлэҕэ киллэрэн, бары өттүнэн көмөлөһүү – тыылга баар дьон ытык иэспит.

РФ Бэрэсидьиэнэ Владимир Путин былырыын Федеральнай Мунньах сокуону оҥорооччулар Сэбиэттэрин мунньаҕар этэн турар: “Барыбытын түмэр дьыаланан дьоруойдарбытын, байыаннай дьайыы кыттыылаахтарын, бэтэрээннэрин, кинилэр дьиэ кэргэттэрин өйөөһүн буолуохтаах. Сокуон аакталара, быраап, социальнай мэктиэлээһиннэр ылылыннылар. Билигин балары салгыы сайыннаран, олоххо хайдах балаһыанньа тахсарыттан көрөн, куруук көрө-уларытан биэрэ сылдьаргытыгар көрдөһөбүн”.

Каадырдары иитии

Бэрэсидьиэн көҕүлээһининэн «Дьоруойдар кэмнэрэ» федеральнай бырайыак олохтоммута. Олунньу 21 күнүттэн манна маарынныыр бэйэбит эрэгийиэммит «Саха сирэ — Дьоруойдар сирдэрэ» бырагыраама үлэтин саҕалаата. Бырайыак байыаннай дьайыы кыттыылаахтарын уонна бэтэрээннэрин салайар үлэҕэ киллэриигэ туһуланар. Устудьуоннар судаарыстыбаннай бэлиитикэни, салайыы аныгы технологияларын, эрэгийиэн экэниэмикэтин уонна үбүн, эрэгийиэннээҕи уонна муниципальнай салайыыны, ону тэҥэ каадырдары салайыы төрүттэрин үөрэтиэхтэрэ. Выпускниктар патриотическай иитиигэ улуус баһылыгын солбуйааччыларынан ананыахтара, диэн Ил Дархан пресс-кэмпириэнсийэтигэр этэн турар.

Билигин хандьыдааттартан сайаапканы хомуйуу буола турар, сайын чугаһыгар аҥкыата уонна тест түмүктэринэн 25 киһи талыллыаҕа уонна күнүскү үөрэххэ үөрэниэҕэ. “Сайаапканы байыаннай дьайыыга сылдьыбыт орто, үрдүк үөрэхтээх дьон биэрэр. Кинилэр үөрэтии араас көрүҥүн барыахтара, ол иһигэр министиэристибэлэргэ, биэдэмистибэлэргэ, судаарыстыбаннай хампаанньаларга, муниципальнай тэрилтэлэргэ стажировканы барыахтара”, — диэн Ил Дархан Айсен Николаев этэн турар. — Эбиитин байыаннай дьайыыга сылдьар дьонтон 25 байыаһы талан, саппааска киллэриэхпит — кинилэр сулууспаларын кэнниттэн кэлэн үөрэниэхтэрин сөп. Оттон ким кыайан талыллыбатах, видео-куурустарынан бэйэтэ үөрэнэн, аныгыскы талыыга хаттаан сайаапка биэрэригэр сүбэлиибит”.

Бу бырагырааманы үөрэнэн бүтэрбиттэр судаарыстыбаннай уонна муниципальнай былаас уорганнарыгар итиэннэ судаарыстыбаннай уонна муниципальнай тэрилтэлэргэ салайар дуоһунастарга сайабылыанньа биэриэхтэрин сөп. Айсен Николаев өрөспүүбүлүкэ бары тэрилтэлэрэ хамаандаларыгар байыаннай дьайыыны ааспыт салайааччылар баалларын утарбаттарын уонна уонунан сылларга эппиэтинэстээх каадырдар баар буолалларыгар эрэлин биллэрдэ.

Үөрэх эйгэтигэр өйөбүл бары хайысханан барар. Ол курдук, байыаннай дьайыы 12 кыттааччыта — устудьуоннар. 9 устудьуон кэллиэскэ уонна тиэхиньикумҥа үөрэнэр. Кинилэртэн биэс устудьуон — Өлүөхүмэтээҕи тиэхиньикумҥа, икки устудьуон — Дьокуускайдааҕы мэдиссиинэ кэллиэһигэр, Дьокуускайдааҕы хомунаалынай-тутуу уонна Автодорожнай тиэхиньикумҥа үөрэнэллэр. Хотугулуу-Илиҥҥи федеральнай университекка икки устудьуон үөрэнэр, олортон биирдэстэрэ — Горнай институкка, иккиһэ — педагогическай институкка. Кинилэр бары анал истипиэндьийэни ылаллар.

1129 байыаннай дьайыы кыттыылааҕа уонна кинилэр дьиэ кэргэттэрин чилиэннэрэ анал истипиэндьийэни ылаллар. Билигин бу өйөбүлүнэн 941 киһи туһанар. Чуолаан, 348 устудьуон үрдүк үөрэх тэрилтэлэригэр, 593 — орто анал үөрэх кыһатыгар истипиэндьийэ ылаллар. Өрөспүүбүлүкэ өйөбүлүнэн 200‑чэ киһи үөрэҕин бүтэрбит.

Үлэнэн хааччыйыы

Ил Дархан Айсен Николаев Судаарыстыбаннай Мунньахха туһаайыы этиитигэр биир сүрүн соругунан байыаннай дьайыы кыттыылаахтара эйэлээх олоххо төннөн, социальнай адаптацияны ааһыылара буоларын бэлиэтээтэ. Кини кыайыы көтөллөөх кэлэр байыастары реабилитациянан уонна үлэнэн хааччыйыы хайаан да оҥоһуллуохтааҕын бэлиэтээбитэ.

Өрөспүүбүлүкэҕэ ааспыт сылга олохтоммут кубуотанан 349 тэрилтэҕэ 629 байыаннай дьайыы кыттыылааҕа уонна кинилэр дьиэ кэргэттэрэ үлэҕэ ылыллыбыттар.

СӨ Нэһилиэнньэ дьарыктаах буолуутугар судаарыстыбаннай кэмитиэтин дьаһалынан байыаннай дьайыы кыттыылаахтарын уонна кинилэр дьиэ кэргэттэрин үлэҕэ ылыыга уопсайа 446 тэрилтэҕэ кубуота олохтоммут. Кэлиҥҥи икки сылга судаарыстыбаннай кэмитиэт нөҥүө 397 байыаннай дьайыы кыттыылааҕа уонна кинилэр дьиэ кэргэттэрэ үлэҕэ киирбиттэр, 154 бэтэрээн уонна кинилэр аймахтара үөрэххэ уонна саҥа идэни ылар үөрэххэ ылыллыбыттар. Ситинник үлэ дьаарбаҥкалара уонна дьоҕус дьаарбаҥкалар куруук ыытыллаллар.

2025 сыл олунньу 25 күнүнээҕи туругунан, СӨ Дьарыктаах буолуу сулууспата «Аҕа дойду көмүскээччилэрэ» судаарыстыбаннай пуонданы уонна улуус дьаһалталарын кытта байыаннай сулууспалаахтарга уонна кинилэр дьиэ кэргэттэригэр көмөнү оҥорорго бииргэ үлэлээһини салгыыр. Бу нэдиэлэҕэ эрэгийиэн бөдөҥ үлэ биэрээччилэрэ кыттыылаах каадыры өссө биирдэ талыы буолуоҕа.

«Сыл саҕаланыаҕыттан дьарыктаах буолуу сулууспатыгар 57 байыаннай дьайыы кыттыылааҕыттан уонна кинилэр дьиэ кэргэттэрин чилиэннэриттэн 55 сайабылыанньа киирдэ. Билигин 8 буойун уонна кинилэр дьиэ кэргэттэриттэн 6 киһи араас үлэҕэ киирэн үлэлии сылдьаллар. Биир байыаннай дьайыы кыттыылааҕа «оптуобус суоппарын» идэтигэр үөрэххэ ыытылынна. 2025 сыл олунньу 27 күнүгэр Өрөспүүбүлүкэтээҕи каадыр киинигэр өрөспүүбүлүкэ 15 бөдөҥ тэрилтэтэ бэйэлэригэр үлэһиттэри талан ылыаҕа. Ону тэҥэ кулун тутар 4 күнүттэн 8 күнүгэр диэри Өрөспүүбүлүкэтээҕи каадыр киинигэр байыаннай дьайыы кыттыылаахтарын кэргэттэригэр үлэ дьаарбаҥката ыытыллыаҕа», — диэн СӨ Дьарыктаах буолуу киинин дириэктэрин солбуйааччы Игорь Соловьёв кэпсээтэ.