“Үөрэхтээһин — Саха сирин сайдыытын тутула” кинигэ тула кэпсэттилэр

СӨ учууталларын, педагогическай уопсастыбаннаһын сийиэһин көрсө “Үөрэхтээһин — Саха сирин сайдыытын тутула” (Образование – важнейший фактор развития Республики Саха (Якутия) кинигэ сүрэхтэниитэ буолла. Дьоһун кинигэ устуоруйа билимин хандьыдаата П.П.Петров рецензиятынан, педагогика билимин хандьыдаата Е.Е.Семенова билимҥэ сүбэтинэн күн сирин көрдө.  

Сүҥкэн суолталаах, архыып матырыйаалларыгар, хаһыат ыстатыйаларыгар, үөрэх эйгэтигэр үлэлээбит, салайбыт дьон бэлиэтээһиннэригэр олоҕуран, ону ырытан, ситимнээн Саха Өрөспүүбүлүкэтин үөрэхтээһинин 100 сыллаах хаамыытын, сайдыытын таҥан таһаартарбыт Саха АССР үтүөлээх учуутала, ССРС уонна РСФСР үөрэҕириитин туйгуна, учууталлар 14 сийиэстэрин дэлэгээтэ, СӨ педагогическай үлэ бэтэрээннэрин сэбиэтин бэрэссэдээтэлэ Варвара Сергеевна Иванова (Зверева) дьоhуннаах үлэтэ ырытылынна.

Аан тылы кинигэ ааптара арыйда. Варвара Сергеевна уһун сылларга санаа ымыыта оҥостубут баҕа санаатын ситиспитин, ону ситиһэргэ СӨ Национальнай архыыбыттан, улуустар архыыптарыттан, бибилэтиэкэлэриттэн уо.д.а. чахчылартан үөрэхтээһиҥҥэ сыһыаннаах докумуоннары, матырыйааллары тиһэн хомуйбутун, сиһилии үөрэппитин, чинчийбитин кэпсээтэ. Урукку кэмнэр саһарбыт илиистэригэр ханна да киэҥник тарҕамматах историческай суолталаах бэлиэтээһиннэр,  суруйуулар ис хоһооннорун уонна үөрэх хамыһаардарын, үөрэх миниистирдэрин, гражданскай сэрии, репрессия, Аҕа дойду сэриитин уустук сылларыгар үлэлээбит үлэлэрин үөрэппитин, үөрэхтээһин тиһилигин хаамыытын кэрдиис кэмнэринэн ырытан кинигэҕэ киллэрбитин, сэрии кэннинээҕи сыллартан күн бүгүҥҥэ диэри үөрэх ситимигэр уларыйыылар, саҥа сүүрээннэр киириилэрин сырдаппытын киһи сүргэтэ көтөҕүллэр гына кэпсээтэ. Элбэх холобурдары аҕалан бэлиэтээбитэ барыбытын долгутта. Кини ыыппыт үлэтин сөҕөн-махтайан, дириҥник ылынан, дохсун ытыс тыаһынан махталбытын биллэрдибит.

Бу кинигэ учууталлар 14 сийиэстэригэр, үөрэхтээһин 100 сылыгар сүдү бэлэх буоларын, ис хоһооно дириҥин, бүтүн Саха сирин сайдыытыгар үөрэхтээһин эйгэтэ историческай тутулуктааҕын СӨ үөрэҕин уонна билимин министрэ Ирина Любимова бэлиэтээтэ уонна ис сүрэҕиттэн махтанна.

Кинигэ сүрүн ис хоһоонун, рецензия суруйбут Арассыыйатааҕы билим академиятын Сибиирдээҕи салаатын Гуманитарнай чинчийиигэ уонна хотугу аҕыйах ахсааннаах норуоттар кыһалаҕаларын институтун старшай научнай сотруднига, устуоруйа билимин хандьыдаата П.П. Петров кэпсээтэ, ырытта. Кини кинигэ Саха сиригэр үөрэхтээһин 18-с үйэттэн билиҥҥи кэмҥэ диэри сайдыытын хабан, таҥыллан суруллубутун ыйда.  Үөрэхтээһин хронологията сэбиэскэй былаас олохтонуон инниттэн саҕалаан, киэҥник ырытыллыбыта историческай суолталааҕын бэлиэтээтэ. Пантелеймон Пантелеймонович бу кинигэҕэ учууталлар тиийбэт кэмнэригэр учууталлары бэлэмнээн таһаарар семинариялар, билиҥҥинэн педагогическай кэллиэстэр Дьокуускайга, Чурапчыга, Бүлүүгэ, Намҥа аһыллыыларын, ыытыллыбыт үлэ түмүктээҕин арыйда.

Ааптар Варвара Сергеевна наркомнар, билиҥҥинэн үөрэх миниистирдэрин барыларын үлэлэрин сиһилии суруйбутун, ырыппытын, ону таһынан, биирдиилээн үөрэхтээһин эйгэтигэр ураты суолталаах үлэлэри ыыппыт судаарыстыбаннй уопсастыбаннай диэйэтэллэри, учуонайдары, социалистическай үлэ дьоруойдарын, педагогтары сиһилии суруйбутун кэпсээтэ. Биир сүрүн өрүтүнэн оскуолаҕа киириэн иннинээҕи саастаах оҕолор тэрилтэлэрин туһунан бу кинигэҕэ хаппытын эттэ. Уонна кинигэ ахсаана олус аҕыйаҕын бэлиэтээтэ.

Кинигэҕэ элбэх докумуоннар, олор истэригэр ыйаахтар (директива), уураахтар туһаныллыбыттар.  Оскуола сайдыытыгар алын сүһүөх кылаастан саҕалаан, аҕыс кылаастаах, онтон орто оскуолалар аһыллыылара тирэх буолбута бэлиэтэннэ. Итиниэхэ сиэттэрэн орто анал үөрэхтээһин, үөрэх ситимигэр киириитэ, учууталлар идэлэрин таһымын үрдэтэр Учууталлар идэлэрин үрдэтэр институт аһыллан үлэлээһинэ сайдыы олугун уурбута саарбахтаммат. Кинигэни ырытааччы санаалара ырылхай, киһиэхэ тиийимтиэ, кини үрдүк сыанабылын биһирээтибит.

Кинигэҕэ киирбит урукку үөрэх миниистирдэрэ И.И.Григорьева, Е.И.Михайлова Варвара Сергеевна ураты суолталаах кинигэни таһаартарбытын хайҕаатылар, кинигэҕэ кинилэр үлэлээбит сыллара киэҥник сырдатыллыбыттарыгар махтаннылар. Итиэннэ урукку үлэлээбит кэмнэрин истиҥник ахтан-санаан ылбыттарын истээччилэр сэҥээрдилэр.

Бэйэлэрин санааларын Сунтаар улууһун үөрэҕин салаатын начаалынньыга А.И. Иванов, Бүлүү улууһун баһылыга С.Н. Винокуров эттилэр. Кинигэ киэҥ хабааннаахтык суруллубута, сырдаллыбыта, кэрдиис кэмнэринэн ырытыллыбыта кэнэҕэски кэлэр көлүөнэҕэ дириҥ суолталаныаҕын ыйдылар… Кинигэ аҕыйах, 1000 эрэ ахсаанынан тахсыбытын Бүлүү улууһун баһылыга С.Н. Винокуров бэлиэтээтэ.

Кинигэ сүрэхтэниитэ олус истиҥ эйгэлээх ааста. Бары кыттыбыт дьон олус сэргээтилэр. Дириҥник ытыктанар Варвара Сергеевнаҕа дохсун ытыс таһыныытын доҕуһуолунан элбэх истиҥ тыллары, эйэҕэс эҕэрдэлэри эттилэр, махтал суруктары, үгүс кыраһыабай сибэкки дьөрбөтүн туттардылар.

Чахчыта да 66 сыл үөрэхтээһин ситимигэр үлэлээбит күндү Варвара Сергеевна «Үөрэхтээһин — Саха сирин сайдыытын тутула» диэн кинигэтэ бары үөрэх эйгэтин үлэһиттэригэр суолтата улаатан, тырымнас сулус буолан уһун үйэлэргэ чаҕылыйа умайыа.

Тамара Семеновна ЕВГРАФОВА, СӨ үтүөлээх үлэһитэ, РФ уопсай үөрэхтээһинин бочуоттаах үлэһитэ,  «Учууталлар учууталлара», «СӨ мелодиһа», «Мэтэдиис учуутал» бэлиэлэр хаһаайыннара, Чурапчы улууһун бочуоттаах олохтооҕо.