Үөрэнээччилэрин кытары
Сэрии иннинээҕи, ол саҕанааҕы уонна кэннинээҕи кыһалҕалаах дьылларга саха тыатын сиригэр сырдыгы сахпыт, дьоҥҥо өй-санаа уган салҕаабыт дьон – учууталлар. Үөһээ Бүлүү хоту уһук нэһилиэгэр, Сургуулукка, оскуола төрүттэниэҕиттэн ини-бии учуутал Бойуоскараптар үйэ аҥаарын устатыгар үүнэр ыччаты үөрэтэр-иитэр үлэҕэ бэлиэ суолу-ииһи хаалларан ааспыттара. Бүгүн кинилэртэн кыраларын – Игнатий Данилович Боескоров, таайым Кынаачай туһунан кэпсиэхпин баҕарабын.
“Сордоҥ өллөҕүнэ тииһэ, киһи өллөҕүнэ аата хаалар” дииллэринии, 2010 с. Сургуулук орто оскуолатыгар ини-бии учуутал Боескоровтар ааттарын иҥэрбиттэрэ — сиэрдээх быһаарыы этэ. Кинилэр, аныгы кэм учууталларын курдук, туох даҕаны наҕараадаҕа, аакка-суолга, чиэскэ-бочуокка тыыннаахтарыгар тиксибэтэхтэрэ. Ол оннугар сүүһүнэн үөрэнээччилэрин махталлара туохха да тэҥнэммэт наҕараада уонна ааттара үйэлэргэ ааттана туруо буоллаҕа.
Учуутал идэтин баһылаабыт бииргэ төрөөбүт уолаттартан улаханнара Баһылай, ыалга иитиллибитинэн уонна сурукка киирбитинэн — Василий Захарович Анисимов, 1932 сылтан 1955 с. холкуос бэрэссэдээтэлинэн талыллыар диэри Сургуулук оскуолатыгар учууталынан, үксүн сэбиэдиссэйинэн үлэлээбитэ. Ортокулара Гаврил Данилович Боескоров учуутал суолугар 1937 сылтан турунан, педагогическай ыстааһын Боотулуу 7 кылаастаах оскуолатыттан саҕалаабыта. Дойдутугар, Сургуулукка, 1940–1941 сс. учууталлыы сылдьан, Кыһыл Аармыйа кэккэтигэр ыҥырыллыбыта. Сэрии иннигэр-кэннигэр Маҥаас, Көтөрдөөх, Ыйылас алын сүһүөх оскуолаларыгар сэбиэдиссэйдээбитэ. Онтон 1955 сылтан Сургуулугар олохсуйан, 1972 с. диэри учууталлаабыта.
Игнатий Боескоров 1932 с. Сургуулук алын сүһүөх оскуолатыгар үөрэнэ киирбитэ уонна 1937 с. “туйгун”, “үчүгэй” сыаналарынан бүтэрэн, салгыы Боотулуу 7 кылаастаах оскуолатыгар үөрэммитэ. Бу ыаллыы нэһилиэк оскуолатын 1940 с. ситиһиилээхтик үөрэнэн бүтэрбитэ. Билиигэ-көрүүгэ баҕалаах уол учуутал убайдарын батыһан, Бүлүүтээҕи педучилищеҕа туттарсан киирбитэ. Кини 1942 сыл сааһыгар 2‑с кууруһу үөрэнэн бүтэрбитэ эрээри, бэс ыйыгар бииргэ төрөөбүт убайдара Түмэппий, Хабырыыл сэриигэ ыҥырыллан бараннар, салгыы үөрэнэр кыаҕа суох буолан, уурайарга күһэллибитэ. Оройуоннааҕы үөрэх салаатыттан көрдөһөн, Сургуулук оскуолатыгар учууталлаабыта. Манна түөрт сыл үлэлээн баран, үөрэҕин ситэрбитэ. Эдэр исписэлииһи 1947–1948 сс. үөрэх дьылыгар Көтөрдөөх оскуолатыгар сэбиэдиссэйинэн анаабыттара. Эһиилигэр, икки сыл үлэтин тохтото сылдьыбыт Ыйылас оскуолата хаттаан аһыллан, онно сэбиэдиссэйинэн ыыппыттара.
Игнатий Данилович 40‑ча сыл учууталлаабытын тухары олус ыарахан балаһыанньаны бу уһук нэһилиэк (Ыйылас Сургуулуктан 1920 с. арахсан, холкуостары бөдөҥсүтүү, бөһүөлэктэри кииннээһин бэлиитикэтигэр 1951 с. хабыллыар диэри туспа нэһилиэк статустана сылдьыбыта) оскуолата арыллыбыт маҥнайгы сылыгар көрсүбүтүн туһунан 1980 с. Сургуулук оскуолатын үйэ аҥаардаах үбүлүөйүн көрсө таһаартарбыт дьоҕус кинигэтигэр маннык ахтыбыта баар: “Сайын Ыйылас оскуолатыгар анаммытым туһунан бирикээһи тутаат, Ыйыласка тахсыбытым. Оскуола дьиэтэ Арыылаахха турара. Эргэ дьиэлэри самаан, 5 хостоох оскуоланы туппуттар эбит. Атахтаах соҕотох эргэ дуоскаттан ураты туох да суоҕа. Оскуола сабыллыбытыгар үөрэх малын-тэрилин Сургуулук оскуолатыгар көһөрбүттэр үһү. Оһохторо алдьаммыттар, түннүктэрин таастара суох. Тас аана аһаҕас буолан, сайын сүөһүлэр киирэн сөрүүкүүллэр эбит. Маҥнай көрөөт, мунчаарбытым. Холкуос бэрэссэдээтэлэ С. И. Угаровы кытта мас хаптаһынынан паарта оҥорторорго уонна оһох туттарарга кэпсэтэн баран, ыҥыыр атынан Үөһээ Бүлүүгэ киирэн, учууталлар сүбэ мунньахтарыгар оскуоланы балаҕан ыйын 10 күнүгэр арыйтарарга туруорсан уһаттарбытым. Аппар түннүк тааһын, биир билииккэни, аҕыйах кинигэни уонна тэтэрээти ыҥыырдан тахсыбытым. Үс сыл устата бэлэмниир кылаастарга уонна 1‑кы, 2‑с кылаастарга ортотунан 13–15 оҕону соҕотоҕун үөрэппитим. Маҥнайгы дьылбар букубаар суоҕа. Сургуулук оскуолатыттан сорох лииһэ түһэн хаалбыт биир эргэ букубаары уларсан, ол күн үөрэтиэхтээх буукубаларбын паарта аайы тэтэрээккэ суруйан биэрэрим. Миэл суох буолан, дуоскаҕа чоҕунан суруйарбыт. Атын да кылаастарга үөрэх кинигэтэ тиийбэтэ атахтыыра. Оҕо үксэ оскуола иһигэр интэринээккэ олороро. Киэһэ интэринээт оҕолоругар таабырыннаһыыны уонна остуоруйалаһыыны тэрийэрбин олус сөбүлүүллэрэ. Ыйылас оскуолатыгар үлэлээбит кэмим төһө да ыараханын уонна чуҥкугун иһин, үөрэппит оҕолорбуттан улахан үөрэхтээх уонна бөдөҥ үлэһит дьон тахсыбыттарынан киэн туттабын”.
Устуоруйа билимин дуоктара, бу күннэргэ 85 сааһын туолбут Никита Деевич Архипов учууталын олоҕун, үлэтин сыныйан үөрэппитигэр олоҕуран: “Сургуулукка төрөөбүт-үөскээбит дьонтон өрөспүүбүлүкэҕэ биллэр-көстөр салайааччылар, учуонайдар уонна уордьаннаах үлэһиттэр үүнэн тахсыбыттарыгар бэйэлэрин дьыалаларыгар бэриниилээх аҕа көлүөнэ учууталлар ураты оруоллаахтар. Игнатий Данилович сэрии сылларыгар Сургуулук начаалынай оскуолатыгар хам аччык, ыраахтан суос-сатыы сылдьар оҕолору үөрэппитэ. Кэлин ол тирии уонна мас суумкаларын нэһиилэ сүгэн, аат харата саллаҥнаһар оҕолор кыһын сатыы сылдьан үөрэнэр кыахтарын сүтэрбиттэригэр И. Д. Боескоров убайа, оскуола сэбиэдиссэйэ В. З. Анисимовтыын сүбэлэһэн, сэрии буола турдаҕына, Сургуулукка дьоҕус интэринээт астарбыттара. Ордук дьүдэйбит оҕолору онно олордон, холкуостан ылбыт бурдуктарын хааһылаан сиэтэн, бултаан-балыктаан аһатан, хоргуйан өлүүттэн быыһаабыттара. Игнатий Данилович Ыйыласка учууталлыырыгар ол уопутун туһанан, оскуолабыт биир хоһун интэринээт оҥорон, кыаммат ыаллартан 10‑тан тахса оҕону онно олордубута. Ол үксүгэр аҕалара сэриигэ өлбүт, тулаайах хаалбыт, аас-туор олохтон эттэрэ-хааннара айгыраабыт кырбас курдук оҕолор этилэр”, — диэн ахтар-саныыр.
Манна сыһыаран санаттахха, сэрии ыар сылларыгар Сургуулук, Ыйылас нэһилиэктэрин холкуостаахтарыттан оҕолуун, улахан дьоннуун 150‑ча киһи хоргуйан, ыалдьан өлбүтэ. Итиэннэ сэриигэ ыҥырыллыбыт эр дьонтон 54 киһи кыргыс толоонугар охтубута уонна сураҕа суох сүппүтэ. Сэрии иннинэ иккиэннэрин холбоон, 500‑чэ киһилээх нэһилиэккэ бу сөҕүмэр охсуулаах сүтүк буолара көстөн турар.
* * *
И. Д. Боескоров 1951–1952 сс. үөрэх дьылыттан 1983 с. диэри Сургуулук оскуолатыгар ньиргиччи үлэлээбитэ. Ол иһигэр 1957–1958 сс. үөрэх дьылыттан 1970–1971 сс. үөрэх дьылын хабан, сэбиэдиссэйдээбитэ, дириэктэрдээбитэ. Холкуос-сопхуос саҕанааҕы тыа сирин учуутала уруогунан муҥурдаммат этэ. Баартыйа баарын тухары Игнатий Данилович нэһилиэгэр маҥнайгы сүһүөх тэрилтэни салайбыта, олохтоох сэбиэт бэрэссэдээтэлинэн талылла сылдьыбыта. Нэһилиэнньэ ортотугар солбуллубат лектор, аҕытаатар, дьиэтигэр-уотугар ыпсарыылаах аҕа баһылык, маһы хаамтарбат эрэ уус буолааччы. Туох баар сыратын, суобаһын биэрэн туран үлэлээбит баартыйата эстэрин истибэккэ-билбэккэ, 1991 с. ыам ыйын 15 күнүгэр соһумардык барбыта. Кини баара буоллар, быйыл муус устар 22 күнүгэр 100 сааһын туолуох этэ. Икки кыыһыттан уонна уолуттан идэтин утумнаабатылар эрээри, кийиитэ Октябрина Ильинична Боескорова ини-бии Боескоровтар ааттарынан орто оскуоланы 2021 сылтан салайар. Сиэннэриттэн, хос сиэннэриттэн эһээлэрин үлэтин салгыахтара диэн сэмээр күүтэбит.
Василий БОЕСКОРОВ.
ХААРТЫСКАЛАР И.Д. БОЕСКОРОВ ДЬИЭ КЭРГЭНИН АРХЫЫБЫТТАН
Күн бэҕэһээҥҥэ диэри сүүрэ-көтө, кэпсэтэ-ипсэтэ, мэлдьи солото-бокуойа суох элэстэнэ сылдьыбыт үөлээннээҕим да буолбатар, бэккэ билэр,…
Хаҥалас пиэрмэрэ татаар суруналыыстарыгар күөрчэх ытыйтарда, сыр буһартарда Өҥ сирдээх Хаҥалас улууһун Хоточчутугар Татарстаантан кэлбит…
Өрөспүүбүлүкэ ойуур баһаарын утары охсуһар күүһүн-кыаҕын сыллата улаатыннаран, кэҥэтэн иһэр. Былырыын РФ Бэрэсидьиэнэ Владимир Путин…
Биһиги аҕабыт Иванов Спиридон Дмитрьевич 1917 сыллаахха Арҕаа Хаҥалас улууһугар Өктөм нэhилиэгэр дьадаҥы бааhынай кэргэҥҥэ…
Бүгүн, муус устар 20 күнүгэр, Дьокуускайга Арчы дьиэтигэр уочараттаах Кыайыы Оһуокайа өрө көтөҕүллүүлээхтик ыытылынна. Бу…
Ыал буолбуттара 20, 30, 40, 50 сыл буолбут диэн сонуну бары сэргии, үөрэ-көтө истээччибит. Олортон…