“Үһүс оҕоҕо — биир мөлүйүөнү!”

Быйылгыттан Уһук Илин уокуругар 11 эрэгийиэнтэн 8‑гар үһүс уонна онтон кэлэр оҕо төрөөтөҕүнэ, дьиэ кэргэҥҥэ ипотеканы төлүүргэ 1 мөлүйүөн солкуобайы биэрэр буолбуттара. Саха сиригэр судаарыстыба бу кэлиҥҥи көмөтө киирбэтэҕэ, тоҕо диэтэр, төрөөһүн көрдөрүүтэ намыһах буоллаҕына эрэ, өйүүр миэрэ быһыытынан, биэрэргэ быһаарбыттара.

Ил Түмэн бу көмөнү Уһук Илин бары эрэгийиэннэригэр биэрэргэ этии киллэрдэ. Ону «Дальний Восток и Забайкалье» парламентскай ассоциация өйөөтө. Бу ассоциация Арассыыйа бырабыыталыстыбатыгар сурук суруйан, этии киллэриэхтээх.

Билигин бары дьиэ кэргэттэр үһүс оҕо төрөөтөҕүнэ, федеральнай бүддьүөттэн 450 тыһыынча солкуобайы ылаллар. Парламентарийдар бу төлөбүрү 1 мөлүйүөн солкуобайга диэри үрдэтэри туруорсаллар.

Уһук Илиҥҥэ элбэх оҕолоох дьиэ кэргэттэри өйүүр миэрэ бэрэсидьиэн Владимир Путин көҕүлээһининэн киирбитэ. Бу пилотнай бырайыак билиҥҥитэ Приморскай, Камчатскай, Хабаровскай кыраайдарга, Чукоткаҕа, Амурскай, Магаданскай, Сахалинскай уобаластарга уонна Еврейскэй автономнай уобаласка үлэлиир.

“Элбэх оҕолонору көҕүлүүр миэрэ наада”

Ил Түмэн спикерэ Алексей Еремеев этэринэн, бу көмө саҥа миэрэтин биэрэллэригэр үһүс уонна онтон кэлэр оҕолорго төрөөһүн коэффициенын көрбүттэр. Саха сиригэр, Бурятияҕа уонна Забайкальскай кыраайга бу коэффициент арыый да үрдүк буолан хапсыбатахтар.

—2020 сылы кытта тэҥнээтэххэ, Уһук Илиҥҥэ үһүс уонна онтон кэлэр оҕолор төрөөбүт коэффициеннара 4,5%-нан үрдээбит, оттон Саха сиригэр уонна Бурятияҕа, төттөрүтүн, коэффициент 4,1 уонна 3,8%-нан кыччаабыт. Уһук Илин атын эрэгийиэннэригэр бу коэффициент сыллата улаатан иһэр.

Саха сиригэр, уйаара-кэйээрэ биллибэт киэҥ, тыйыс усулуобуйалаах, суола-ииһэ суох сиргэ олус аҕыйах киһи олорор: 1 кв. килэмиэтиргэ 0,3 киһи тиксэр. Дьон көһөн барыыта элбээтэ, оттон төрөөһүн аҕыйыы турар. 2024 сылга төрөөһүн 3,7%-нан аҕыйаабыта (2023 сылы кытта тэҥнээтэххэ). Төрүүр-ууһуур саастаах дьахтар ахсаана аҕыйаата, ордук тыа сиригэр. Ону оскуолаҕа 1‑кы кылааска 1–2 оҕо киирэрэ туоһулуур. Маны тэҥэ, эдэр ыччаттар ыал буоларга, бастакы оҕону төрөтөргө ыксаабаттар. Бу барыта төрөөһүн аҕыйыырыгар тиэрдэр, онон дьиэ кэргэттэр элбэх оҕолоноллорун көҕүлүүр миэрэлэр баар буолуохтаахтар, — диэн Алексей Еремеев бэлиэтиир.

Кини этэринэн, 2020 сыллаах биэрэпис көрдөрөрүнэн, Саха сиригэр дьиэ кэргэттэр истэригэр саамай элбэх ахсааннаахтара — 1 оҕолоох куорат ыала. 2020 сылга дьиэ кэргэҥҥэ, ортотунан, 3,1 киһи, ол иһигэр, куораттарга — 2,9, тыа сиригэр — 3,3 киһи баар диэн буолбута. Дьиэ кэргэттэр 25%-ра эрэ икки уонна онтон элбэх оҕолоох этилэр.

—“Үһүс оҕоҕо — 1 мөлүйүөнү” бырагыраама киирдэҕинэ, икки оҕолоох эдэр ыаллар элбэх оҕолоох дьиэ кэргэн ахсааныгар киирсэргэ дьулуһан, эбии 1 мөлүйүөн солкуобайы ылан, үһүс оҕолорун уһаппакка-кэҥэппэккэ төрөтөллөрүгэр көҕүлүүр күүс буолуоҕа. Маны тэҥэ, бу олорор дьиэни ылалларыгар көмөлөөх буолуо, нэһилиэнньэ көһөн барарын намтатыа уонна төрөөһүнү көҕүлүө этэ. Онон бу бырагыраама Саха сиригэр үлэлиирин туруорсабыт, — диэн спикер этэр.

Эбэн эттэххэ

Саха сиригэр 34 тыһыынча элбэх оҕолоох ыал баар. Өрөспүүбүлүкэҕэ хас бэһис дьиэ кэргэн элбэх оҕолоох. Кинилэр 118 778 оҕону иитэн, көрөн-истэн, бүөбэйдээн, улаатыннараллар.

2020 сылга 31 562 элбэх оҕолоох ыал баар эбит буоллаҕына, 2021 сылга — 32 899 ыал, 2023 сыл тохсунньу 1 күнүнээҕи туругунан, 34 230 ыал баара бэлиэтэммитэ. Үс оҕолоох ыаллар ахсааннара — 23 290 дьиэ кэргэн, ол эбэтэр, Саха сирин элбэх оҕолоох ыалларын 68%-ра буолар.

2025 сылтан «Дьиэ кэргэн» национальнай бырайыак чэрчитинэн, 2,8 миллиард солкуобай бэрилиннэ. Итинтэн 1 миллиард солкуобай федеральнай бүддьүөт харчыта, 1,8 миллиард солкуобай — өрөспүүбүлүкэ бүддьүөтүттэн. Бастакы уонна иккис оҕолоро төрөөһүннэригэр 2020 ыал өйөбүлү ылла. «Дьиэ кэргэн» Өрөспүүбүлүкэтээҕи ийэ хапытаалын 1328 ыал туһанна. 335 эдэр ыал, кэргэнниилэр иккиэн 25 саастарын туола иликтэр, дьиэ кэргэҥҥэ киирэллэригэр үбүнэн көмөнү ылбыттар. «Элбэх оҕолоох дьиэ кэргэн» бырайыак чэрчитинэн, 34,7 тыһыынча оҕо босхо сылаас аһылыгынан хааччылынна, 7692 дьиэ кэргэн ОДьКХ өҥөлөрүгэр чэпчэтиини, 149 дьиэ кэргэн оҕолоро колледжка эбэтэр техникумҥа киирэллэригэр төлөбүрдээх өйөбүлү ыллылар.

Арассыыйа бэрэсидьиэнэ Владимир Путин ыйбыт судаарыстыбаннай бэлиитикэтин сүрүн хайысхатынан дьиэ кэргэттэри өйөөһүн салҕанар.

Дьиэ кэргэн ипотекатын бырыһыанын намтатыы

Судаарыстыбаннай Дуумаҕа дьиэ кэргэн ипотекатын ыстаапкатын намтатар туһунан кэпсэтэллэр. Үп ырыынагын кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Анатолий Аксаков этэринэн, бастакы оҕо төрөөтөҕүнэ — 12%-ҥа диэри намтатыахха наада. Бу баан билиҥҥи үлэлии турар ыстаапкатынааҕар намыһах.

Икки оҕолоох ыал 6%-наах ыстаапканан билигин да туһанар кыахтаах. Дьокутааттар үһүс оҕо төрөөтөҕүнэ, дьиэ кэргэн ипотекатын ыстаапкатын 2–4%-ҥа тиийэ түһэрэр туһунан дьүүллэһэллэр.

Дьиэ кэргэн ипотекатын 2023 сыл бүтүөр диэри болдьохтоон, уһаппыттара. 2025 сылга ыстаапката 6%, бастакы усунуос — 20%.

2025 сылга Уһук Илиҥҥэ дьиэ кирэдьиитин 80%-на Уһук Илин уонна Арктика ипотекатынан (2%-наах) ылылынна диэн Сбербаан иһитиннэрэр. Дьиэ кэргэн ипотеката 13,3% эрэ ылар.

Владимир Путин Уһук Илиҥҥи ипотеканы иккис ырыынакка туһанарга этии киллэрбитэ. Маны тэҥэ, кини Уһук Илиҥҥи ипотеканы төрөппүт сааһыттан тутулуга суох, элбэх оҕолоох дьиэ кэргэттэргэ барыларыгар биэрэргэ уонна Уһук Илиҥҥэ 2%-наах ипотеканы учууталларга эрэ буолбакка, үөрэх үлэһиттэригэр барыларыгар тарҕатарга сорудахтаабыта.