Ыһыы үлэтигэр бэлэмнэнии тэтимнээхтик саҕаланна

Сотору тыаҕа мас тыллыытын, чыычаах ырыатын кытта тэҥҥэ  Хомустаах бааһынатыгар ыһыы үлэтэ саҕаланан, үлэ күөстүү оргуйуо.

Мэҥэ Хаҥалас улууһун Дьабыыл нэһилиэгин Егор Петрович Иванов салайар хаһаайыстыбата 2018 с. ыла сүөһү сиир бурдугун ыһар. Былырыыҥҥыттан туораахтаах култуураны ыһыыга субвенцияҕа сүүмэрдээһиҥҥэ кыттыбыта. Быйыл 468 тыһ. солк. туораахтаахха көрүллэн, сиэмэҕэ, сэлээркэҕэ, уоҕурдууга туһаныахтара, онон 36 гектарга киһи сиир бурдугун, 12 гектарга сүөһү сиир бурдугун ыһыахтара. Өрөспүүбүлүкэ атын хаһаайыстыбаларын курдук, Саҥа дьыл инниттэн ыһыыга тэрээһин саҕаламмыт. Былырыын үүнүүлэрин хому­йууга “Сортоучасток” комбайнын өҥөтүнэн туһаммыттара. Сиэмэлэрин “Агрокорм” тэрилтэ нөҥүө ылбыттар. Куурда даҕаны, сиик тартарыахтара, тыраахтардарын өрөмүөнүн саҕалыахтара.   2019 с. дискатор ылбыттар, холбонор (прицепной) тэриллэрэ үчүгэйдэр. Дьэ, бу дьабыыллар курдук, өрөспүүбүлүкэ хаһаайыстыбалара ыһыыга бэлэмнэнэллэр.

СӨ тыатын хаһаайыстыбатын уонна аска-үөлгэ бэлии­тикэтин миниистирэ Артем Александров 2024 сылга сааскы хонуу үлэтигэр, сүөһү аһылыгын бэлэмнээһиҥҥэ ыытыллар дьаһаллар тустарынан бирикээһинэн салайтаран, үлэ барар. Быйыл хаһаайыс­тыбалар 48,9 тыһ.  гектарга  ыһыахтара. Тустаах министиэристибэ оройуоннарга былаан тиэрдибит, ол иһигэр туорахтаах култуураны – 11,0 тыһ., хортуоппуйу – 6,0 тыһ., оҕуруот аһын – 1,28 тыһ., сүөһү аһылыгар анаан – 30,5 тыһ. гектарга.

Тустаах министиэристибэ үүнээйини ылыыга, мелиорацияҕа уонна матырыйаалынай-тиэхиньиичэс­кэй хааччыйыыга департаменын салайааччыта Вячеслав Гаврильев бэлиэтииринэн, муниципальнай тэриллиилэргэ бурдугу, хор­туоппуйу, оҕуруот аһын үүннэриини өйүүргэ субвенция­ны ыытыы былааннаммыт. Онон муниципалитеттарга сыл­лааҕы былаантан  91% тиэрдиллибит, итинтэн тиийбит субвенцияттан тыа хаһаа­йыстыбатын табаарын оҥорооччуларга 75% диэри тиэрдиллибит уонна бу ыйга толору түһүөхтээх. Ону тэҥэ  судаарыс­тыбаннай бүддьүөттэн олох­тоох бүддьүөттэргэ сүөһү аһылыгын бэлэмнээһини сайыннарыыга муниципальнай бырагыраамалары олоххо киллэрии эбэһээтэлистибэлэрин кыттыгас үбүлээһиҥҥэ куонкурус ыытыллыбыт.

Сиэмэнэн хааччыллыы хайдаҕый?

Бурдук сиэмэтинэн хаччыллыы – 117 быр. тэҥнэһэр (ол иһигэр сэлиэһинэй – 103 %, ньэчимиэн – 103 %, эбиэс – 134 %). Хортуоппуйдарын сиэмэтэ тиийбэт хаһаайыстыбалар бэ­­йэлэрин икки ардыларыгар бэрсиһиэхтэрэ уонна тастан тиэ­йэн аҕалыахтара. Муус устар 25 күнүнээҕи туругунан (көрдөрүү нэдиэлэ аайы түмүллэр отчуотунан уларыйан иһэр), хаһаайыстыбаларга 492 туонна сиэмэни тиэрдибиттэр.

Минеральнай уоҕурдууну 1208 т булуохтаахтар этэ, итинтэн 1153 т ыларга дуогабардаспыттар, 442 т тиэрдиллибит уонна 420 т айан­наан иһэр. Минеральнай уоҕурдууну маннык тэрилтэлэртэн ылыахтара: “Сахаагрос” СПССК – 769 т, “Туймаада ҮХАПК” АУо – 224 т, “Примагро” ХЭУо  – 23 т, “Федотов Р.Е. ИП” – 69 т, “Асена” ХЭУо – 70 т уонна өссө биир хааччыйааччыттан – 52 т.

Быйыл бааһыналарга 6646 тыраахтар, 375 сиэйэлкэ, 609 булуук, 245 культиватор үлэлиэхтэрэ. Саҥа тиэхиньикэнэн хааччыйыыга болҕомто ууруллубутун бэлиэтиэххэ сөп. Ол курдук, 120 саҥа тиэхиньикэни уонна тэрили туһаныахтара. Ол иһигэр – 60 тыраахтар, 7 хортуоппуй комбайн, “Вектор” бурдугу хомуйар комбайн  уо.д.а. бааллара олус үчүгэй. Тиэхиньикэни 2023 с. судаа­рыстыба көмөтүнэн ылбыттар.

Дьэ, ити тиэхиньикэлэрбит уматыга суох сүүрбэт буол­лахтара. Ыһыы кэмигэр 4200 т уматык наада, хата, сир үлэтинэн дьарыктанар улуустарга оҕунуох-уматык ньиэп баазаларыгар баар эбит.  Бурдугу ыам ыйын 2-3 дэкээдэтигэр ыһарга былааннаммыт. Ону тэҥэ биир сыллаах оту ыһыы (сиилэс, сенаж) болдьоҕун эмиэ чопчулаабыттар. Холобура, бастакы болдьох ыам ыйын  III дэкээдэтигэр диэн этиллэр.

Тыраахтардарын өрөмүөннүүллэр…

Сорох улуустарга хайдах бэлэмнэнэ сылдьалларын  туһунан кэпсээтэххэ, Мэҥэ Хаҥаласка ыһыы үлэтэ тэрээһиннээхтик саҕаламмыт. Кылаабынай агроном Василий Бурнашев иһитиннэрбитинэн, 4780 гектарга ыһыахтара, о.и. 1404 гектарга  – туорахтаах култуураны, 570 гектарга – хортуоп­пуйу, 135 гектарга – оҕу­руот аһын, 2670 гектарга – сүөһү сиир бурдугун. Бурдук хаһаайыстыбалара 1269 гектарга сири паардыахтара. “Агрокорм” ХЭУо-тан 107 т туораахтаах култуура сиэмэтин ылыахтара. “Сахаагро” тэрилтэттэн 133 т минеральнай уоҕурдууну ыларга дуогабардаспыттар. Мэҥэ Хаҥалас улууһугар ыһыыга бэлэмнэнэн, 63 тыраахтары өрөмүөннүүллэр. 1246 гектарга сииги саптарыахтара. Холобура. “Тумул” ТХПК 285 гектарга хаары типтэрбит. Уопсайынан ыллахха, улууска 6 бурдук хаһаайыстыбата баар: “Тумул” ТХПК,  “Хорообут” ХЭТ, “ИП Борисов А.А., “Попов А.Н.” (Төхтүр), “Иванов Е.П.”  (Дьабыыл), “Стрекаловскай Н.И.” (Төҥүлү).

Биир үчүгэй холобурунан ыраах Өлөөн улууһун Ээйик сэлиэнньэтигэр баар “Ээйик” СХППК былырыыҥҥыттан хоту үүнэр эбит дуо диэн эбиэһи ыһан боруо­балаабыта буолар.

Нам улууһа эмиэ өрүү буоларын курдук, ыһыыга бэлэмнэнэр. Ол курдук,
167 т сиэмэ кэлбит, 48 т уоҕурдууну ыларга дуогабардаспыттар, итинтэн 17 т кэлбит, ордугун сааскы уу аастаҕына ылыахтара. Кылаабынай агроном Сардана Новгородова этэринэн, 35 т хортуоппуй сиэмэтэ кэлбит, 437 гектарга хор­туоппуйу олордуохтара.

Онон, ыһыы үлэтигэр бэлэмнэнии тэрээһиннээхтик бара турар. Өрөспүүбүлүкэ Ил Дархан Айсен Николаев олохтоох оҥорон таһаарыыны уонна туризмы сайыннарыыга туһаайбыт ыйааҕар 2030 сылга туһаныллар бааһына иэнин 70 тыһ. гектарга диэри улаатыннарар соругу туруорбута даҕаны ыһыы үлэтин тэрээһиннээхтик ыытыыны ирдиирэ чахчы.

Роберт Неустроев, Мэҥэ Хаҥалас улууһун Мэлдьэхси Суолатын олохтооҕо:

– Мин быйыл “Агростартапка” кыттаары бэлэмнэнэбин. Онно сылгы иитиитинэн уонна сүөһү-сылгы аһылыгын бэлэмнээһини талабын (кормопроизводство). Урут бу бырагыраамаҕа кыттаары ИП-лаах эдьиийбиниин 40 гектарга ыһа сылдьыбыппыт. Онон уопут баар курдук. Өссө эһиилигэр улуус­путугар бурдугу ыһыынан киэҥник дьарыктанар” ИП Борисов А.А.” салайааччытын Афанасий Борисовтан бу үлэни хайдах тэрийиэххэ сөбүн туһунан сүбэлэппитим. Сүөһү-сылгы аһылыгын хааччыйдахпытына, бу салаалар сайдыахтара, хороҕор муостаахпыт, сыспай сиэллээхпит элбиэҕэ. Онон бырагыраамаҕа кыайдахпына, олох күүскэ ылсар баҕалаахпын.