Үйэ аҥаардаах үлэ килбиэнэ

Сиэстэрэ Галина Власова 52 сыл устата халбаҥнаабакка биир сиргэ — Капитоновкатааҕы кырдьаҕастар, инбэлииттэр интэринээт-дьиэлэригэр үлэлээн кэллэ, үгүс сыратын, сүрэҕин сылааһын кыаммат дьон олоҕо кыратык да тупсарыгар анаабыта. Ол да иһин киниэхэ быйыл Ил Дархан олохтообут “Үлэ киһитэ” бириэмийэни туттарбыттара.

Галина Александровна 71 саастаах, Алданнааҕы мэдиссиинэ училищетын бүтэрэн, Капитоновкатааҕы кырдьаҕастар, инбэлииттэр интэринээт-дьиэлэригэр ананан кэлиэҕиттэн, 52 сыл устата сиэстэрэнэн үлэлиир. Кини Алдан оройуонун Лебединэй бөһүөлэгэр төрөөбүтэ. Ийэтэ түөрт оҕотун соҕотоҕун иитэрэ, Томмоттооҕу интэринээт-дьиэҕэ санитарканан үлэлиирэ. Кыысчаан кыра эрдэҕиттэн ийэтин батыһа сылдьан көмөлөһөрө. Онон оскуоланы бүтэрэн баран, сиэстэрэ идэтин талбыта. Училищены бүтэрбитин кэннэ, Ааллаах Үүҥҥэ ыытаары гыммыттара. Ыраах барыахтарын баҕарбакка, билэр дьоно көмөлөһөн, Мархатааҕы интэринээт-дьиэҕэ үлэлии киирбитэ. Оччолорго Капитоновкатааҕы интэринээт-дьиэ итинник ааттааҕа. Ол кэмтэн ыла үйэ аҥаарыттан ордук кэм аастаҕа.

“Дьоҥҥо көмөлөһөр идэбинэн киэн туттабын”

Сүүрбэлээх эрэ кыыс бастаан пост сиэстэрэтинэн үлэлээбитэ — суукканан дьуһуурустубалар, бүтэр уһуга суох укуоллар, капельницалар, сытар дьону сууйуу, таҥыннарыы… Биллэн турар, ыарахан этэ. Дириэктэринэн Аҕа дойду сэриитин бэтэрээнэ П. М. Щепетько үлэлиирэ, кини сүбэлээн-амалаан, настаабынньык буолбута.

Ол 1971 сыллаахха интэринээт-дьиэ саҥа куорпуһа үлэҕэ киирбитэ. Бастаан 130 миэстэлээҕэ, онтон 1978 сыллаахха иккис куорпуһа тутуллубутугар, 277 миэстэлэммитэ. Үлэһит ахсаана аҕыйах буолан, үлэ олус элбэҕэ.

Онтон дьоҕурдаах, үлэһит кыыһы бэлиэтии көрөн, ыстаарсай сиэстэрэнэн анаабыттара. Кини остолобуой менютун оҥорортон, санитарнай туругу кэтииртэн саҕалаан, эми атыылаһыыга, биэнсийэлэри анатыыга тиийэ дьарыктанара. Бу дуоһунаска 34 сыл үлэлээбитэ.

Кэнники 10 сылга кини дезинфектор-сиэстэрэ быһыытынан үлэлиир. Инфекционнай ыарыылары утары охсуһуу — кини эбээһинэһэ. Пандемия кэмигэр туох уустуктары көрсүбүттэрин сэрэйиэххэ эрэ сөп.

— Биһиги үлэбитигэр алҕас кэлбит дьон диэн суохтар. Алҕас кэлбит да буоллахтарына, уһаабаттар. Мин олохпун мэдиссиинэ-социальнай үлэҕэ анаабыппыттан киэн туттабын. Бу дьоҥҥо көмөлөһөр аналлаах, аан дойдуга саамай гуманнай идэ буолар. Биһиги сүрүн сыалбыт — дьоҥҥо сылаас, иһирэх эйгэни олохтооһун, — диэн Галина Александровна кэпсиир.

Кырдьар кырыыс буолбатах

Кырдьаҕастар, инбэлииттэр интэринээт-дьиэлэригэр, омос көрдөххө эрэ чуумпу, чуҥкук курдук. Ол эрээри…

— Биһиэхэ ханна да буоларын курдук, син биир олох оргуйан олорор. Күннээҕи үөрүүлэр, хомолтолор манна ордук сытыырхайар курдуктар.

Дьиэбит мыраан анныгар кэрэ айылҕалаах сиргэ турар, аттынан үрэх устар. Сайын дэриэбинэҕэ сылдьар курдук сананаллар. Ким кыахтаах тахсан дьаарбайар, тэпилииссэҕэ үлэлиир.

Кырдьаҕас дьон биһиэхэ киирэллэрин төрүөтэ араас. Баҕа өттүлэринэн эмиэ киирэллэр, сорохторун аймахтара аҕалаллар. Оҕолоох дьон киирэн баран, бастаан олус санаарҕыыллар. Ол эрээри, үксүгэр кырдьаҕас дьон умнуган, эбэтэр, туох эрэ кэһиллиилээх буолаллар — гааһы, өтүүгү холбоон кэбиһиэхтэрин, таһырдьа тахсан баран хаалыахтарын да сөп. Онон дьиэҕэ соҕотоҕун олорор кыаҕа суох буолаллар. Манна кэлэн, үчүгэй көрүү-истии баарыгар, саастыылаахтарын кытта алтыһан, “кэлбиппит да үчүгэй эбит” дэһэллэр.

Дьон араас буолар. Олус аламаҕай, үтүө санаалаах, барытыгар көмөлөһө сатыыр кырдьаҕастар бааллар. Сороҕор хаппырыыс, барытыгар куһаҕаны эрэ көрө сылдьар дьон: “Миигин үчүгэйдик көр-иһит, ол иһин судаарыстыба эйиэхэ харчы төлүүр” диэхтэрин да сөп.

Ким эмит көрсө кэллэҕинэ, наһаа үөрээхтииллэр. Интэринээт-дьиэбит аана кимиэхэ баҕарар аһаҕас. Аймахтара эрэ буолбакка, биир дойдулаахтара эмиэ кэһиилээх кэлэн барааччылар. Ордук Уус Алдан, Нам, Мэҥэ Хаҥалас, Уус Маайа улуустара көхтөөхтөр.

Интэринээт-дьиэҕэ көрсөн, ыал буолбут түбэлтэлэрэ да баар. Соторутааҕыта биир саҥа ыал үөскээбитэ. Иккиэн 70‑рын ааспыт дьон, эдэр сылдьан бэйэ-бэйэлэрин таптаспыттар эбит. Манна көрсүһүүлэрэ кинилэри дьоллообута, тута ыал буолбуттара. Билигин иккиэн интэринээт олоҕор көхтөөхтүк кытталлар, кэнсиэртэргэ ыллыыллар.

Ыстаарсай сиэстэрэнэн үлэлиир эрдэхпинэ, үлэһиттэрбит тиийбэттэр этэ. Ол иһин психоневрологическай диспансертан эдэр, үлэлиир кыахтаах инбэлииттэри талан аҕалан, илии-атах үлэтигэр көмөлөһүннэрэрбит. Ол курдук 18 саастарыгар кэлэн баран, таптаһан, холбоспут ыал баар. Билигин кинилэр 50 саастарын лаппа аастылар. Өр олорор дьону кытта кэргэнниһэн хаалаҕын, — диэн Галина Александровна кэпсиир.

Сайдыы барар

Билигин Капитоновкатааҕы интэринээт-дьиэҕэ 201 киһи олорор. Биир да куойка кураанах турбат. Техүлэһиттэрин ааҕан туран, барыта 160 үлэһит баар. Дириэктэринэн 12‑с сылын Иннокентий Коротких үлэлиир. 2022 сыллаахха “Дом, в котором я живу” пуонда бырайыагын кыттыылааҕа буол-

буттара. “Старость в радость” аһымал пуонда көмөтүн ылары ситиспиттэрэ. Үлэһиттэр араас сэминээрдэргэ, кэмпириэнсийэлэргэ кытталлар, куурустарга үөрэнэллэр.

Социальнай хааччыйыы бырайыагынан инбэлииттэргэ социализация ыытыллар. Ол чэрчитинэн, икки киһи Социальнай дьиэҕэ олороллор, бэйэлэрин көрүнэллэр. Кинилэр үйэлэрин тухары бэлэмҥэ, көрүүгэ-истиигэ олорбут эбит буоллахтарына, билигин бэйэлэрэ астаналлар, дьиэлэрин, таҥастарын сууналлар. Бу курдук олорбуттара икки сыл буолбут.

Аҕыс киһи араас идэҕэ үөрэнэ сылдьар. Үс хайысханан инбэлииттэри үөрэтэр мульти-киин баар. Кыахтаах буоллахтарына, үлэлииллэр.

Үлэ династията

Галина Александровна бу интэринээт-дьиэҕэ кэлэн, тапталын, дьылҕатын көрсүбүтэ. Суоппарынан үлэлиир уолу көрсөн, ыал буолбуттара, үс оҕоломмуттара, 40 сыл бииргэ олорбуттара. Кэргэнэ билигин суох. Кыыһа Жатайга, уола Белгородскай уобаласка, иккис уола аттыгар ыаллыы олорор. Элбэх сиэннээх, хос сиэннээх.

Галина Александровна эдэр үлэһиттэргэ элбэхтик сүбэлиир, настаабынньык быһыытынан үлэлиир. Кини дьиэтэ интэринээттэн чугас турар. Оҕуруотун көрөр, кууруссалары иитэр, хаалыктаах хаамар. “Кырдьар саас көхтөөх буолуохтаах, оччоҕо уһун үйэлэнэҕин”, — диэн кини этэр.

—“Үлэ киһитэ” бириэмийэни биэрбиттэригэр, үйэ аҥаардаах үлэм сыаналаммытыгар олус үөрбүтүм, долгуйбутум. Ил Дархан илиититтэн бириэмийэни тутар, үрдүк сыанаттан тыл этэр чиэскэ тиксибитим. Бириэмийэбин оҕолорбор түҥэттим уонна бэйэбэр хааллардым. Кэллиэгэлэрбин туордунан күндүлээбитим, — диэн кини этэр.