ЫЙЫТ-ХОРУЙДУУБУТ: Хамнаһа суох уоппуска

“Хамнаһа суох уоппуска хайдах бэриллэрий? Үлэни биэрээччи үлэһит сөбүлэҥэ суох хамнаһа суох уоппускаҕа ыытыан сөп дуо?”

Идэлээх сойуустар федерацияларын Үлэ быраабыгар иниспиэксийэтин салайааччы, СӨ үтүөлээх юриһа Наталья Барковская ыйытыыларга хоруйдуур.

— Үлэ кодексын 128 ыстатыйатын 1‑кы чааһынан, дьиэ кэргэҥҥэ үөскээбит балаһыанньанан уонна да атын убаастанар биричиинэнэн, үлэһит суругунан сайабылыанньатынан, хамнаһа суох уоппуска бэриллиэн сөп. Бу маннык уоппуска уһуна үлэһит үлэни биэрээччини кытта хайдах сөбүлэһэн кэпсэтэриттэн тутулуктаах.

Үлэһит сайабылыанньаҕа уоппускаҕа барыы төрүөтүн суруйуохтаах. Үлэ сокуона бу маннык төрүөттэри чопчулаабат. Үлэ кодексын 128‑с ыстатыйатын 1‑кы чааһыгар дьиэ кэргэҥҥэ үөскээбит балаһыанньа уонна да атын убаастанар биричиинэлэр ыйыллаллар. Туох убаастанар биричиинэ буоларын үлэни биэрээччи быһаарар, аккаастыан да сөп.

Үлэ кодексын 128‑с ыстатыйатыгар хамнаһа суох уоппуска болдьоҕо ыйыллыбатах, онон үлэһит уонна үлэни биэрээччи хардары сөбүлэһиилэринэн буолар. Үлэни биэрээччи сөбүлэһэр буоллаҕына, хамнаһа суох уоппуска уһуна судаарыстыбаннай, муниципальнай сулууспалаахтарга эрэ ыйыллыбыт. Маннык уоппуска 1 сылтан уһун буолуо суохтаах.

Хамнаһа суох уоппусканы ылара-ылбата — үлэһит бэйэтин бырааба. Онон көҕүлээһин киниттэн тахсар. Үлэни биэрээччи хамнаһа суох уоппускаҕа ыытар, сайабылыанньаны суруйарга күһэйэр бырааба суох. Ханнык да экэнэмиичэскэй, үп-харчы кыһалҕалара, үлэһит баҕарбат буоллаҕына, кинини хамнаһа суох уоппускаҕа ыытарга төрүөт буолбаттар. Холобур, үлэ кээмэйэ кыччаата, үп-харчы тиийбэт, о. д. а. диэн сылтахтанан, хамнаһа суох уоппускаҕа ыыталлара көҥүллэммэт, бу үлэһит быраабын кэһии буолар.

Үлэһит хамнаһа суох уоппускаҕа барар буоллаҕына, ол киниэхэ соччото суох содуллаах буолар: Үлэ кодексын 121 ыстатыйатын 1‑кы чааһын 6‑с абзаһынан, хамнаһа суох уоппуска 14 күнү аһардар буоллаҕына, 15 күнүттэн ыстаас ааҕыллыбат. Үлэ ыстааһа сыллааҕы уоппусканы ааҕыыга быраап биэрэр, холобур, үлэһит 30 хонуктаах хамнаһа суох уоппусканы ылар буоллаҕына, киниэхэ үлэ сылын түмүгэ 16 хонукка сыҕарыйан биэрэр, онон сыллааҕы төлөнөр уоппускатын ыларыгар эбии 16 хонук үлэлиэн наада; хамнаһа суох уоппуска кэмигэр, Социальнай пуондаҕа усунуос уонна «больничнай» төлөммөт; биэнсийэни анааһыҥҥа бу уоппуска күнэ ыстааска ааҕыллыбат.

Өскөтүн үлэһит бэйэтин буруйунан буолбакка, эбээһинэһин толорор кыаҕа суох буоллаҕына, үлэни биэрээччи бу үлэлээбэккэ турбут кэмнэрин Үлэ кодекса бигэргэппит кээмэйинэн төлүүр эбээһинэстээх. Үлэ кодексын 157‑с ыстатыйатынан, үлэһит орто хамнаһын үс гыммыт иккититтэн намыһаҕа суох суумата төлөнүөхтээх. Оттон үлэһит бэйэтин буруйунан үлэ тохтообут буоллаҕына, төлөммөт. Үлэһити хамнаһа суох уоппускаҕа ыытыы иһин тэрилтэ салайааччыта административнай эппиэтинэскэ тардыллыан сөп.