Ыйыт-хоруйдуубут: Сааскы булка бэлэмнэнии

СӨ Булт хаһаайыстыбатын  департаменын салайааччытын  солбуйааччы Анатолий Попов Бырабыыталыстыба официальнай страницатыгар быһа эпииргэ бултааһын уонна булт ресурсатын туһунан ыйытыыларга эппиэттээтэ.

Бүгүҥҥү күҥҥэ сокуоҥҥа киирбит ханнык уларыйыылар дьүүллэһиллэллэрий?

Бүгүҥҥү күҥҥэ турар саамай сүрүн боппуруоһунан бултааһын болдьоҕор уларыйыылар киириилэрэ буолар. Бултааһын быраабылатыгар уларыйыылар киирдилэр, онно сөп түбэһиннэрэн бултааһын болдьоҕун быһаарыахтаахпыт. Холобур, сааскы бултааһын болдьоҕо 10 күн устата барар этэ. Биологическай уратыбытын учуоттаан, ити 10 күннээх болдьоҕу биһиги, чуолаан, хоту оройуоннарга икки гына хааска уонна атыыр кустарга диэн араарар этибит. Аны билигин итинник сатаммат, биһиги барытын холбоон, саҥа болдьоҕу оҥоруохтаахпыт. Итини таһынан, өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн андыны уонна куһунан мэҥиэлээн бултааһыҥҥа болдьоҕу быһаарыахтаахпыт.

Адьырҕа кыыллары бултааһын лиссиэнсийэтэ тоҕо сылы эргиччи көҥүллэммэтий?

Бөрөнү атырдьах ыйын 1 күнүттэн кулун тутар 31  күнүгэр диэри бултуохха сөп. Бу ааспыт сыллааҕар өссө улахан болдьох буолар. Саһылы алтынньы 15 күнүттэн олунньу 28 күнүгэр диэри бултуохха сөп. Эһэҕэ – лимиит быһыытынан көҥүллэнэр. Өскөтүн киһи-сүөһү олоҕор кутталы үөскэтэр буоллаҕына, биһиги суһаллык хагдаҥ эһэ уонна торҕон бөрө ахсаанын аҕыйатар туһунан быһааран, көҥүл биэрэбит.

Тепловизордары уонна атын даҕаны прибордары туһанан бултааһын туһунан кэпсээ.

Ааспыт сылга диэри 2 м кырата суох үрдүктээх стационарнай үрдэлтэн тепловизорынан бултуохха сөп этэ. Аны билигин сатыы сылдьан, тепловизорынан, түүн көрөр приборынан эбэтэр өҥнөөх тэрилинэн бултуохха сөп. Тырааныспарынан сылдьан бултааһын булгуччулаахтык бобуллар.

Булт иниспиэктэрдэрэ ойуурга массыынаны тохтотон дьэҥдьийэллэрэ сөптөөх дуо?

Дьэҥдьийэр бырааптаахтар. «Булт туһунан» федеральнай сокуоҥҥа, Судаарыстыбаннай булду кэтээн көрүү балаһыанньатыгар,  Административнай быраабы кэһии кодексыгар олоҕуран иниспиэктэрдэр биирдиилээн дьону бултуур сирдэргэ, ойуурга дьэҥдьийэр, массыыналарын көрөр уонна боротокуол оҥорор бырааптаахтар. Көннөрү көрүү – үрдүнэн-аннынан көрүү, оттон дьэҥдьийии – массыынаны булду-алды хостоон уонна сааны-сэби таһааран көрүү буолар.

Бултуур сирдэргэ аукционнар хаһан уонна ханна ыытыллыахтарай?

Ааспыт сылга «Бултааһын уонна бултааһын ресурсатын харыстыыр туһунан» СӨ сокуонугар уларытыылар киирбиттэрэ. Онно сөп түбэһиннэрэн бултуур сирдэри муниципальнай тэрээһиннэр (оройоуннааҕы дьокутааттар сэбиэттэрэ) быһаараллар уонна 30% кырата суох буолуохтаах. Биһиги бу быһаарыыларынан сири бултааһыҥҥа туһаныы уонна харыстааһын схематыгар киллэриэхтээхпит. Итиэннэ дьокутааттар олохтообут бултуур сирдэр кээмэйин быһаарыыттан көрөн, бу сиртэн ураты уопсай бултуур сирдэрин таһынан, аукционнары ыытыахпытын сөп. Бүгүҥҥү туругунан, муниципальнай тэриллиилэр бултуур сирдэри барытын бэйэлэрэ быһааран олороллор, онон аукционнары Усуйаана уонна Аллараа Халыма улуустарыгар уонна Мииринэйгэ кыракый учаастакка эрэ ыытахпытын сөп. Ити боппуруос билигин быһаарылла сылдьар. Бастакы аукционнар быйыл ыытыллыахтарын сөп.

Бултуур сирдэр кыраныыссаларын ханна көрүөххэ сөбүй?

Бултуур сирдэри СахаГис портаалга көрүөххэ сөп.

Уочарата суох көҥүлү хантан ылабыт?

Уочарата суох көҥүлү биотехническай, учуоттуур үлэҕэ туһанар, бултуур ресурсаны харыстыыр сыалтан ылыахха сөп. Онно Экология министиэристибэтин саайтыгар  анал сайаапка бириэххэ сөп. Үлэ баалынан сыаналанар. Ол кэннэ уочарата суох көҥүлү ыларга куонкурус ыытыллар. Көҥүл уопсай бултуур сиргэ эрэ бэриллэр. Куонкуруһу муниципальнай оройуон хамыыһыйата быһаарар. Ол кэннэ квотаттан көрөн, төһө баалы ылбыккынан көҥүл бэриллэр.

Хаама сылдьан бултааһын тоҕо көҥүллэммэтий?

Хаама сылдьан бултааһын күһүн эрэ көҥүллэнэр, сааскы өттүгэр дурдаҕа сытан бултуур көҥүллэнэр. Билигин сокуон уларыйан, кус буоллаҕына 300 м саалаах тахсан ытыахха сөп, оттон хааһы 500 м ытыахха сөп.

Куобаҕы банаарынан тыктаран бултуур көҥүллэнэр дуо?

Өскөтүн сатыы сылдьан бултуур буоллаххына, көҥүллэнэр.

Куһу ыҥырар тэрилинэн (манок) хайдах туһаныахха сөбүй уонна ыстарааба хайдаҕый?

Куһу ыҥырар тэрилинэн хайдах баҕарар бултааһыҥҥа көҥүллэммэт. Иниспиэктэрдэр эриэйдэлии сылдьан ону туталлар уонна боротокуол толороллор. Ол кэннэ матырыйааллар мировой суукка ыытыллаллар. Оччоҕо бултуур быраапкыт бииртэн икки сылга диэри быһыллар. Бултуур билиэккит былдьанар уонна сааҕа көҥүлгүт быһыллар. Ол кэннэ сааҕа көҥүл ылыы бастаан ыларгыт курдук ирдэбилэ улахан буолар.