Ылдьаа – Барылас байанайдаах булчута

Дьааҥы улууһун Барылас нэһилиэгэ диэн бултаах-алтаах дойду, удьуор булчут дьон олохсуйан олорор түөлбэтэ. Быйыл кыһын бу нэһилиэк олохтооҕо Ылдьаа Слепцов бөрөлөрү бултаабытын туһунан саайтпытыгар таһааран турабыт.

Бүгүн байанайдаах булчут Илья Васильевич Слепцов туһунан бииргэ төрөөбүт быраата, Уус Алдан улууһун Бэйдиҥэ кулуубун дириэктэрэ Игнатий Слепцов маннык кэпсээтэ:

— Барылас аатыгар да суруллан иҥэн хаалбыт, ол курдук былыргы Байанай алгыстарыгар Баай Барыылаах Барылас диэн тыл ахтыллара да туоһулуур, онон, ис дьиҥэр, булт-алт былыргы үйэлэртэн таптаан олохсуйар, Баай Байанай уйата диэтэхпинэ, сыыспатым буолуо. Ылдьаа эбэтин Кустуй Маарыйаны кытары бииргэ төрөөбүт Бүөтүр Неустроев‑Эбээн Бүөтүр, Сартаҥ үрэххэ киэҥник биллибит, сэрии ыар сылларыгар элбэх дьону хоргуйан өлүүттэн быыһаабыт, төһүү булчут киһи этэ диэн Сартаҥ дьонун сүрэҕэр-быарыгар, күн бүгүн да уостан түспэт номоххо киирбит эрэллээх эбээн булчута баара.

Убайым Илья Слепцов эмиэ нэһилиэк төһүү булчута буолбута. Кини 1977 сыллаахха Барыласка күн сирин көрбүтэ. Оччолорго кыракый, эдэр ыччат олохсуйан саҥа тэриллибит дойдутугар Илья аан бастакы оҕолортон биирдэстэринэн буолар. Кыра сааһыттан көрбүт дьон эрэ барыта кыракый уолчааны бары таптыы көрөллөрө, од да иһин буолуо, уол кыра сааһыттан эрдэ тылламмыта, дьонун араас ырыаларынан, хоһооннорунан сааратара. Онтон эмискэ саҥа тылламмыт 2 саастаах уолчаан оронтон кэтэҕинэн дэлби түһэн, истибэт да, саҥарбат да буолбута. Оччотооҕу кэмҥэ дьоммут Дьокуускай куоракка көрдөрө тиийбиттэригэр: “Оҕоҕутуттан аккаастаныҥ, бу оҕо аны хаампат да, саҥарбат да, истибэт, аны устунан көрбөт буолуо”, — диэн быраастар бигэтик этэн кэбиспиттэрин үрдүнэн, ийэбит оҕотун дойдутугар аҕалбыт. Эбээтэ, норуот ырыаһыта Кустуй Маарыйа сиэнин күннэтэ илбийэн, уол устунан сыыллар, онтон олох да улам-улам хаамар буолан, бар дьонун үөрдэр. Ол эрэн, хаарыан оҕобут аны кыайан биһигини кытта кэпсэппэт буоллаҕа диэн, бөһүөлэк кырдьаҕастара бары хомойбуттара.

Кини 5 сааһыттан Дьокуускай куоракка истибэт, саҥарбат оҕолор интэринээт-оскуолаларыгар үөрэммитэ. Хас каникул ахсын аҕабыт Баһылай уолун дойдутугар аҕалара. Эбээтэ Кустуй Маарыйа сайын оҕобор диэн хас эмит дьааһыгынан кэмпиэт, бэчиэнньэ сакаастыыра, оҕолору кытта оонньото ыытарыгар Ылдьаа сиэбин толору хаалаан ыытара. Сайыҥҥы каникулугар бииргэ улааппыт уолаттарын кытары моҕотойдоон, кустаан, балыктаан, күһүн куобах үүрэн улааппыта. Дьокуускайынан сылдьар уол буолан кини доҕотторугар арагаайка оҥорор мадьыал аҕалара. Барылас эдэр ыччата бары Ылдьаа тула мусталлара. Кэлин улааппыттарын кэннэ, бултаабыт бултарын бэркэ үллэрэр диэн, кининэн үллэртэрэр этилэр.

Аҕабыт бултуурга уһуйбута

Аҕабыт Баһылай Баһылайабыс билигин 73 сааһа, кыра сааһыттан булчут. Хороччу улаатан эрэр уол оҕону булт абылаҥар, сүрүн кистэлэҥнэригэр кини угуйбута саарбаҕа суох. Ол курдук, аан бастаан кус оҕолуурга, харадьыктыырга, куобах туһаҕын хайдах иитэргэ, хабдьыны туһахтыырга үөрэппитэ.

Ылдьаа 9 кылааһынан үөрэнэн бүппүтэ, инньэ гынан, дьоно бастакы “бураанын” атыылаһан биэрбиттэрэ, онтон ыла чугастааҕы кыыллары бултаһар буолбута, куобахха таҥыалыыра, күһүн-саас балыктыыра. Ол кэмҥэ Барыласка киис үөскээбитэ, аҕата кииһи, саһылы бултааһын кистэлэҥнэригэр үөрэппитэ.

Биһиги сахалыы итэҕэли өрө тутар дьоммут, удьуор булчуттар буолабыт, ол да иһин буолуо, хас булт ахсын, кыра, улахан булт диэн аахсыбакка, ханнык баҕарар булка, булчуту көрсүү сиэрин-туомун толоробут, аал уоппутун күндүлүүбүт.

Байанай сиэригэр-туомугар, Ылдьаа төһө да саҥарбат буоллар, аал уотун оттон көрдөһөр, кини эмиэ ис иһигэр сахалыы итэҕэлэ баар, хата, биһигиннээҕэр ордук билэр диэн сонньуйабыт.

18 сааһын эргин, Ылдьаа бэйэтэ иитэн улаатыннарбыт атынан, эдэр уолаттары кытта ыраах тыаҕа тайахха бултаһа барсыбыта, дьэ, онно Ылдьааларын улаханнык хайҕаан кэлбиттэрэ. Бултаммыт булду ыҥырдарга, бэрэмэдэйдээх булду акка быраҕарга күүстээх-күдэхтээх киһи туһата баһаам буоллаҕа. Онтон ылата тура-наар бултата илдьэ сатыыллара.

Сайдам саха ыала буолла

20 сааһыгар Ылдьаа бэйэтин курдук истибэт да, саҥарбат да кыыстыын Саргылааналыын ыал буолбуттара. Саргы дьиҥнээх дьиэ хаһаайката буолан, дьиэ үлэтин барытын толорор, үлэһитэ, ырааһа. Кэргэнин үлэтин, булдун таҥаһын барытын бэйэтэ тигэн бэлэмниир. Ол курдук, тапталлаах ийэбит Евдокия Николаевна Саргылаананы бэйэтин оҕотун курдук көрөн-истэн, иис араас көрүҥэр барытыгар уһуйбута.

2008 сыллаахха чугас аймахпыт кыыс ууга түһэн өлбүтүгэр икки оҕото тулаайах хаалбыттара, уолу ийэбит, оттон кыыһы Ылдьаалаах иитэ ылбыттара. Ииппит кыыстара Мирослава хайыы-үйэ 11 кылааска үөрэнэр, быйыл оскуолатын бүтэрэр. Барылас курдук ыраах сиртэн 5 кылаастан кыыстарын Дьокуускайга ыытан үөрэттэрдилэр. Оҕолоро сайын ахсын дьонугар баран оттоһор, улахан туһа киһитэ.

Ильялаах Саргы билигин 10‑ча ынах сүөһүнү, ону тэҥэ 80‑ча сылгыны бэйэлэрэ көрөн олороллор, күннэтэ түбүгүрэллэр.

Айылҕа атаҕастаабыт киһитэ, саатар, кыһалҕата суох сылдьыахтаах диэн санаанан салайтаран, Ылдьааҕа чугас дьоно туох баарбытынан, тугу наадыйалларын барытын ыытабыт, баар гынабыт. Ол курдук, саҥа атыыга тахсар матасыыкылтан саҕалаан квадроциклга тиийэ баар буолуохтаах. Ылдьаа бэйэтэ үлэлээн-хамсаан булуммут “Беларусь” тыраахтардаах. Ыраах тыа сиригэр тыраахтара суох кыайан олорбоккун, онон бөһүөлэк мааны киһитэ.

Дьиҥнээх сайдам саха ыала хайдах буолуохтааҕый, тугунан дьарыктанан олоруохтааҕый диэн ыйытыкка, дьэ, бу хоруй буолар.

Бөрөнү бултаабыта ыраатта, ол эрээри…

Ылдьаа бөрөнү бултаабыта ыраатта, ол эрэн, кини анаан туран бултаспат. Өскөтүн сылгыларын таарыйдахтарына, сылгыны тардыбыт буоллахтарына, хайаан да ир суолларын ирдээн, бултаһар үгэстээх. Биир сыл үс бөрө 5 биэбитин сиэбиттэрэ, ону үһүөннэрин бултаабыта.

Арай биирдэ олохтоох уолаттары кытта тыаҕа күһүн кыыллыы диэн таҕыстыбыт. Бултуур сирбит дьиэтигэр хонон баран, сарсыҥҥы күнүгэр күнү быһа кэриннибит. Дьэ, таас хайа төбөтүн оройугар ыттар моргустулар, ыттарбыт кыыллары алларанан эргитэн үөһээ таһаарбыттар эбит, дьэ, ытыалаатыбыт. Онно барыта биэс кыылы өлөрбүппүт. Үксүн Ылдьаа таппыта быһыылааҕа. Дьэ, онтон астааһын буолла. Ылдьаа: “Мин ол диэки барыам, эһиги бу диэки”, — диэн дьаһайбыта. Биһиги үһүөн икки кыылы сүлэн бүтэриибитигэр, Ылдьаабыт хайыы үйэ үс кыылын астаан бүтэрэн, биһиэхэ кэллэ. Биһиги соһуйан, бэйэ-бэйэбитин көрсөн кэбистибит. Кини күүһэ сүрэ бэрт буолан, тириитин куобаҕы тардар курдук, ньылбы тардан иһэр эбит.

Дьэ, бу курдук убайым айылҕаттан күүстээх-уохтаах буолан, ыраах сиринэн булду сырсан тэлэһийэн эрдэҕэ.