Үлэлиир дьон биэнсийэтэ үрдүөҕэ

Бэрэсидьиэн Владимир Путин Петербурдааҕы экэнэмиичэскэй пуорум кэмигэр үлэлиир биэнсийэлээхтэр биэнсийэлэрин 2025 сыл олунньу 1 күнүттэн индексациялыыр туһунан быһаарыыны ылыммытын иһитиннэрбитэ. Бэс ыйын 10 күнүгэр премьер-миниистир Михаил Мишустин индексация оҥоһулларын туһунан бигэргэттэ.

“Бүгүҥҥү күҥҥэ дойдуга 7,8 мөлүйүөн үлэлиир биэнсийэлээх баар. Кинилэр улахан уопуттаахтар уонна үгүс үөрүйэхтээхтэр, онон үлэ ырыынагар наадалаахтар. Кинилэргэ салгыы үлэлииллэригэр, эдэр исписэлиистэри кытта уопуттарын үллэстэллэригэр усулуобуйа оҥоруохха наада”, — диэн Михаил Мишустин эттэ.

Маны тэҥэ, кини тиийинэн олоруу алын кээмэйэ уонна үлэ төлөбүрүн алын кээмэйэ (МРОТ) эмиэ үрдүүллэрин туһунан иһитиннэрдэ. 2025 сылтан бу төлөбүрү медианнай хамнаһы кытта ситимниэхтэрэ. Ол эбэтэр, МРОТ 15% үрдээн, ыйга 22 тыһыынча солкуобайтан тахсыаҕа. 2030 сылга 35 тыһыынча солкуобай буолуохтаах. 2024 сылга МРОТ 19,2 тыһыынча солкуобайга тэҥнэһэр.

Манна даҕатан эттэххэ, Саха сиригэр 2024 сылга МРОТ муҥутуур кээмэйэ (80% эбиликтээх буоллаҕына): 1,7  оройуоннай коэффициеннаах — 48 105 солкуобайга, 2,0 оройуоннай коэффициеннаах — 53 878 солкуобайга тэҥнэспитэ. Онтон муҥутуур намыһах кээмэйэ 25 107 солкуобай буолбута.

Каадыр тиийбэт кыһалҕата үөскээтэ

Үлэлиир биэнсийэлээхтэр биэнсийэлэрэ 2016 сылтан индексацияламмат буолан турар. 2015 сыллаахха ньиэп сыаната түһэн, экэниэмикэ мөлтөөбүт кэмэ этэ. Биэнсийэ пуондатыгар «үлэлиир биэнсийэлээхтэр хамнастаахтар, онон биэнсийэлэрэ кинилэргэ эбии төлөбүр курдук буолар» диэн этэллэрэ.

«Росстат» даннайынан, 2016 сыллаахха үлэлиир биэнсийэлээх ахсаана тута 35%-нан, ол эбэтэр, 5 мөлүйүөн киһинэн аҕыйаабыта. 2024 сыл муус устар 1 күнүнээҕи туругунан, Социальнай пуонда дааннайынан, Арассыыйаҕа 7,8  мөлүйүөн үлэлиир биэнсийэлээх (уопсай ахсааннарыттан 19%-ра) баар.

2023 сылга үлэлиир биэнсийэлээхтэр үлэлэриттэн уурайдахтарына, биэнсийэлэрэ толору индексацияланар этэ, онтон хос үлэҕэ киирэллэрэ. Биэнсийэлэрин салгыы үрдээбит кээмэйинэн ылаллара. Маннык көстүү маассабай буолбута.

Кэнники сылларга Арассыыйаҕа биэнсийэлээх уопсай ахсаана 41  мөлүйүөн киһинэн аҕыйаабыта. Бу маны биэнсийэҕэ тахсар саас үрдээбитинэн быһаарыахха сөп. Маны тэҥэ, хамсык кэмигэр аҕам саастаахтар өлүүлэрэ үрдүк этэ.

Аны билигин экэниэмикэҕэ каадыр тиийбэт кыһалҕата үөскээтэ. Ол чэрчитинэн, дойдуга үлэтэ суох буолуу ахсаана муҥутуур кыччаата — 2,6%. Онон саҥа биэнсийэҕэ тахсан баран, үлэлии сылдьааччылар үлэ ырыынагар төһүү күүс буолаллар.

Төһө үрдэтиэхтэрэй?

Арассыыйаҕа үлэлиир биэнсийэлээхтэр биэнсийэлэрин орто кээмэйэ — 17,4 тыһыынча солкуобай. Оттон үлэлээбэт биэнсийэлээхтэр биэнсийэлэрин орто кээмэйэ — 21,7 тыһыынча солкуобай.

Саха сиригэр оройуоннай коэффициент, хотугу эбилик эбиллэн, биэнсийэ орто кээмэйэ маннааҕар үрдүк (ортотунан 27 тыһыынча солкуобай).

2025 сыл олунньу 1 күнүттэн биэнсийэни 2024 сыллааҕы инфляцияны уонна үлэ төлөбүрүн алын кээмэйин (МРОТ) учуоттаан, үрдэтиэхтэрэ. Сабаҕалааһын быһыытынан, инфляция 5,1%-ҥа тэҥнэһиэхтээх. Ол эрээри, 2016 сылтан бэтэрээҥҥи сылларга (9 сылга) индексацияланара билиҥҥитэ биллибэт. Госдуума дьокутааттара бу боппуруоһу ырытыһа сылдьаллар.

— Биһиги бу боппуруоһу бырабыыталыстыба уонна бэрэсидьиэн таһымыгар куруук туруорар этибит. Үлэлиир биэнсийэлээхтэр биэнсийэлэрин үрдэтии эрэ быһыытынан буолбакка, бу ааспыт сылларга үрдээбэтэҕин барытын хос ааҕан биэрэри туруорсабыт. Билигин үлэлиир биэнсийэлээх үлэтиттэн уурайдаҕына, 2016 сылтан барыта индексацияланар. Онон 2025 сылтан үлэлиир биэнсийэлээхтэргэ барыларыгар маннык хос ааҕыыны оҥоруохха наада. Бу индексация үлэ ырыынагар, бүддьүөт бэлиитикэтигэр уонна гражданнар социальнай бырааптарыгар көдьүүстээх буолуоҕа, — диэн “Сиэрдээх Арассыыйа” фракция салайааччыта Сергей Миронов этэр.

Үлэлиир биэнсийэлээхтэр биэнсийэлэрэ син биир сыллата кыралаан үрдүүр этэ — үлэни биэрээччи төлөөбүт усунуоһуттан биэнсийэ баала мунньуллуутун суотугар. Ол эрээри, муҥутуур үрдээһин сылга 3 биэнсийэ баалыттан үрдүк буолбатах этэ. 2024 сылга 1 биэнсийэ баала 133,5 солкуобайга тэҥнэспитэ, онон сыл түмүгэр муҥутаан 399 солкуобай үрдүүрэ.

Онтон 2016 сылтан 2024 сылга диэри страховой биэнсийэ барыта 65,21% индексацияламмыта. Ол эбэтэр, бу ааспыт сыллары барытын биирдэ индексациялаан кэбистэхтэринэ, биэнсийэ 65,21% үрдүөн сөп.

МГУ бэрэпиэссэрэ Светлана Хмелевская этэринэн, бүддьүөккэ үгүөрү үп тиийбэт буоллаҕына, бу үрдээһини үс сылга түҥэтэн, өлүүлээн үрдэтиэхтэрин сөп.

Ким сүүйүүлээх хааларый?

“Деловая Россия” суоттуурунан, индексация кэнниттэн мөлүйүөн кэриҥэ биэнсийэлээх үлэ ырыынагар төннүөн сөп.

Дьиҥэ, бу балаһыанньаҕа судаарыстыба сүүйүүлээх хаалар ээ. Холобур, ааҕан-суоттаан көрдөххө, индексация инфляция таһымынан (5,1%) үрдээтэҕинэ, биэнсийэлээх ортотунан ыйга 1000 солкуобайы ылар (сылга 12 тыһыынча солкуобай). Оттон кини ортотунан 56 тыһ. солк. хамнастаах буоллаҕына, 7280 солкуобайы нолуокка (НДФЛ) төлүүр (сылга 87 тыһ. солк.), 30% страховой усунуоһун төлүүр (сылга 201 600 солкуобай). Бу түгэҥҥэ судаарыстыбаҕа ордук элбэх суума киирэр.

Онон икки өттүттэн барыстаах: дьон дохуота кыралаан эбиллэр, үлэлээн хамнастанар, оттон судаарыстыба каадыр тиийбэтин толорунар уонна нолуокка эбии дохуоттанар.

2025 сыллааҕы үрдээһин кээмэйэ ахсынньы ый диэки биллиэҕэ. Сыл түмүгэр инфляция таһыма чуолкайданар. Үлэлиир уонна үлэлээбэт биэнсийэлээхтэргэ индексация кээмэйэ тэҥ буолара-буолбата эмиэ биллэ илик.