Үлэни өрө туппут Иннокентий Бояров

Киһини хаһан баҕарар үлэтинэн сыаналыыллар. Кини оҥорбута ээ, кини гыммыта диэн уос номоҕо оҥостоллор… Дойдум суолун устун төрөппүттэрбин кытта массыынанан айаннаан истэхпинэ, аҕам: «Бу Бояров Киэсэ кэлэн суолбутун көннөрөн барбыт, дойдулаах буолан Туора Күөл суолугар олус кыһаллар», – диэбитин өйдөөн хаалбыппын. Кэлин улаатан да баран куруук Иннокентий Бояров диэн туруу үлэһит, уопсастыбаннык туһунан элбэхтик истэрим.

Онон бүгүн билиһиннэрэр киһим Таатта улууһун Ытык Күөл нэһилиэгин олохтооҕо, улууска гиирэ федерациятын солбуйааччы дириэктэрэ, старшай тириэньэр, олоҕун суол оҥоруутугар анаабыт «Арассыыйа бочуоттаах суол тутааччыта», «Саха сирин бочуоттаах тутааччыта», СӨ “Дьиэ кэргэн бэлиитикэтигэр кылаатын иһин», “Үлэ килбиэнэ», «Гиирэ успуордун сайыннарыыга кылаатын иһин» наҕараадалар хаһаайыннара Иннокентий Иванович Бояров буолар.

СУОЛГА ҮЛЭЛЭЭБИТ СЫЛЛАРЫМ

Таатта улууһун Дьүлэй нэһилиэгэр 1965 сыллаахха Иван Алексеевич уонна Светлана Иннокентьевна Бояровтар диэн биэс оҕолоох дьиэ кэргэҥҥэ Иннокентий үһүс оҕонон төрөөбүт. Кини кэнниттэн биир уол уонна кыыс оҕо төрөөбүттэр. Бояровтар дьиэ кэргэн ити кэннэ Уус Таатта нэһилиэгэр көһөн барбыттар. Иннокентий Иванович аҕата Петр Алексеев аатынан сопхуос Уус Тааттатааҕы отделениетын биригэдьииринэн, оттон ийэтэ Светлана Иннокентьевна балыыһаҕа санитарканан үлэлээбиттэр. Тыа сирин үлэһит дьиэ кэргэнигэр төрөөбүт буолан, Иннокентий кыра сааһыттан үлэҕэ миккиллэн улааппыт. Сахалыы сиэрдээх ыал оҕолорун айылҕаҕа сырытыннаран, сиэри-туому иҥэрэн, үлэнэн иитэн улаатыннарбыттар. Ол да иһин Иннокентий Иванович оҕо сааһыттан чөл олоҕу өрө туппут буолан, 2015 сылтан сүрэҕин баҕатынан субуотунньуктары тэри­йэр, нэһилиэк ыраас буолуутугар тус кылаатын киллэрэр. Бу туһунан улуус дьоно сөҕө-махтайа кэпсииллэрин сэргии истибитим. Маннык энтузиаст дьон олоҕу хамсаталлар.

– Дьүлэй нэһилиэгэ – аҕам төрүттэрин сирэ буолар. Ийэм Игидэйтэн төрүттээх. Онон төһө даҕаны билигин Ытык Күөлгэ олордорбун, төрүттэрим силис тардыбыт ытык сирдэригэр син биир курдаттыы тартарабын. 1982 сыллаахха Таатта улууһун Харбалаахтааҕы СПТУ-тугар тырахтарыыс идэтигэр үөрэнэ киирбитим. Бу сыл аан бас­­таан гиирэ успуордун сэҥээрбитим. Мин “Тааттаавтодор” тэрилтэҕэ 26 сыл үлэлээбитим. Аан бастаан суолу тутар учаастакка 1986 сыллаахха Иван Иванович Бочониҥҥа үлэлии киирбитим. Сүрүннээн, улахан тиэхиньикэ­лэргэ: скрепергэ, бульдозерга, автогрейдергэ үлэлээбитим. Ол курдук, 1994-1999 сылларга скрепердэр биригээдэлэрин салайбытым. Семен Тарасенко, Александр Березкин, Федот Ермолаев, Андрей Мосоркин, Федот Попов курдук үтүө дьону кытта бэ­­йэ-бэйэни өйөһөн үлэлээбиппит. Үчүгэй дьону кытта алтыһан үлэлиир дьол буолар.

Суол үлэтин ирдэбилэ улахан. Үлэлии сылдьан дьон куһаҕан суолга хайдах эрэйдэнэрин эппинэн-хааммынан, сүрэхпинэн чугастык ылынарым. Ол иһин ис сүрэхпиттэн кыһаллан туран хаачыстыбалаахтык оҥорорго дьулуһарым.

Төрөөбүт дойдум ыраас, чэбдик буолуон баҕарабын. Чөл олоҕу тутуһар киһи тулатыгар эмиэ чөл, ыраас эйгэни олохтуохтаах дии саныыбын. Нэһилиэкпэр субуотунньуктары тэрийэн бэйэм холобурбунан дьону көҕүлүүбүн.

Суол үлэтиттэн 2012 сыллаахха успуордунан сибээстээн уурайбытым. Ол кэннэ Дьокуускайга «Адонис» тэрилтэҕэ ДЗ-98 автогрейдериһинэн бастакы сылбар «Өлүөнэ» суолга, икки сыл Бүлүү трагар суол көрүүтүгэр-истиитигэр үлэлээбитим. 2015 сыллаахха улууспар төннөн кэлэн муниципальнай суолга чааһынай тэрилтэ буолан үлэлээбитим. 2017 cыллаахха доруобуйабынан суол үлэтиттэн тохтообутум.

Чөл олоҕу өрө тутабын. Ытык Күөл сынньалаҥ пааркатын, ипподромун, автодромун бөҕүн-саҕын ыраастыыбыт. Биһиги кыһамматахпытына, ыччакка, оҕолорго холобур буолар кыахпыт суох.

ДЬИЭ КЭРГЭНИМ

Иннокентий Иванович икки оҕолоох дьиэ кэргэн аҕата, хас да сиэн амарах эһээтэ. Кэргэнэ Анна Ивановна уһуйааҥҥа асчытынан үлэлиир. Оҕолоро Иннокентий уонна Саина номнуо үлэһит дьон.

– Аҕа, эһээ буоларым быһыытынан, бастатан туран, дьиэ кэргэммэр өй-санаа, эт-хаан өттүнэн чөл олоҕу өрө тутабын. Биирдэ бэриллэр олоххо аҕа быһыытынан барыга-бары көхтөөх, дьиҥ сахалыы көрүүлээх, саха эр киһитэ хайдах буолуохтааҕын дьиэ кэргэммэр холобурдаан, онно дьулуһан олордум. Эр киһи олоҕу тутар сүрүн күүс буолар. Ити санаанан салайтарар буоламмын, 2014 cыллаахтан эр дьон түмсүүтүн салайан кэллим, ону таһынан, улуус Уопсастыбаннай сэбиэтигэр эмиэ ити сылтан үлэлиибин.

УСПУОРКА АНАММЫТ ОЛОХ

Биэс бииргэ төрөөбүттэртэн түөрт оторой-моторой уолаттар кыра саастарыттан успуордунан үлүһүйбүттэр. Иннокентий Иванович төрөөбүт дойдутугар, Тааттаҕа гиирэ успуорда сайдыан баҕаран, 2010 сылтан уопсастыбаннай тириэньэринэн Оҕо успуор­дун киинигэр үлэлээн кэлбитэ. Кэлин бу успуорт көрүҥэр Иннокентий Иванович дьарыктаа­быт оҕолоро сити­һиилэнэннэр, тириэньэр киһи санаата кэлэн өссө утум­наахтык ылсан үлэлэспитэ. Оҕолору дьарыктыырын таһынан, успуорт бу көрүҥэр аҕыйаҕа суох сити­һиилээх. Ол курдук, улууска гиирэ успуор­дугар уон төгүллээх чөмпүйүөн, Манчаары оонньууларыгар, өрөспүүбүлүкэ чөмпүйэнээттэригэр элбэхтэ кыттан, үгүс турнирдарга бастыыр, миэстэлэһэр. Бу туһунан маннык ахтар:

– Оҕо сылдьан успуорт хас да көрүҥүнэн ылсан дьарыктаммытым. Ол курдук, тустарым, сүүрэрим, хайыһардыырым, волейболлуурум уонна өссө дуобаттыырым. Быраатым Николай оскуолаҕа үөрэнэр сылларыгар тустара. Улаатан оскуоланы бүтэрэн баран физкултуура учуутала идэтин баһылаабыта, уон ус­­пуорт маастарын иитэн таһаарбыта диэн бэлиэ­тиэхпин баҕарабын.

Бэйэм оҕо сылдьан дьарыктаммыт көрүҥнэрбин кэлин уларытан, аны гиирэ көрүҥүн талан дьарыктанар буолбутум. Ити 1983 сыллаахха Харбалаахтааҕы СПТУ-га үөрэнэ сылдьан И.С.Шараборин салалтатынан дьарыктаммытым. Бу ус­­пуорт көрүҥэ имигэс, өһөс, тулуур­даах уонна уһун тыын­наах буоларга киһини иитэр. 2011 сыллаахха Кыайыы күнүн көрсө Ытык Күөл «Сарыал” сынньалаҥ киинин салайааччыта Алексей Тарасовы кытта ыччаты дойдуга бэриниилээх буолууга иитиини күүһүрдэр соруктаах тэрийэн саҕалаабыппыт. Тириэньэр буолан сайдан тахсыыбар сүҥкэн өҥөлөөх киһинэн Василий Николаевич Дьячковскай буолар, хара маҥнай билсиэхпититтэн миэхэ сүбэлээн-ама­лаан көмөлөһөрө. Уопсастыбаннай үлэ хаһан баҕарар сүрэх баҕатынан буолар. Төһө да хамнаһа суох уопсастыбаннай саҕалааһын быһыытынан үлэлээн сырыттарбын, элбэҕи ситиспиппит. Дьарыктыыр оҕолорум өрөспүүбүлүкэҕэ, Монголияҕа тиийэ миэстэлэспиттэрэ. Маны сэргэ, уон икки сыл буолан баран, улууһум дьаһалтатын, успуорт кэмитиэтин туруорсууларынан, буолуохтаах «Манчаары» оонньууларыгар бэлэмнэнии чэрчитинэн тириэньэр миэстэтин дьэ көрөн, хамнастаах үлэһит ­буолбутум. Гиирэ успуордун көрүҥэр балачча ситиһиилэнним диэхпин сөп.

ОЛОХХО ТУТУҺАР САНААМ

– Киһи бу олоххо сиэрдээхтик, оҕо-уруу тэнитэн, чөл олоҕу өрө тутан олоруохтаах диэн санаа миэхэ өрүү баар. Арааһа, бу олоххо тутуһар сүрүн санаам буолуо. Тыа сиригэр олорор саха ыалын сиэринэн, төһө даҕаны уопсастыбаннай үлэнэн үлүһүйдэрбин, успуорду өрө туттарбын, 1993 сылтан ынах сүөһүбүн эспэккэ тутан олоробун. Сайын ахсын оттуубут-мастыыбыт. Ааспыт сайын гиирэ успуордугар дьарыктыыр оҕолорум окко көмөлөспүттэрэ. Киһи олоххо көхтөөх, чөл куттаах буолуохтаах. Ити киһи өйдүүн-санаалыын ыраас уонна чөл буоларыгар сирдиир. Мин нэһилиэкпит ыраас буоларын туһугар тэрийэр субуотунньуктарым хайҕал, махтал ылаары тэриллэр буолбатахтар. Биһиги тугу гынарбытын кэлэр кэнчээри ыччаппыт көрөн-истэн, холобур оҥостуон баҕарабын. Онон бу үлэлээбиппит-хамсаабыппыт халтайга хаалыа дии санаабаппын.