Үлэни, күрэҕи өрө тутан

Саха сирэ ураты айылҕалаах, тыйыс килиимэттээх буолан, куттал суох буолуутун боппуруостарыгар ураты болҕомто ирдэнэр. Чааһынай харабыл тэрилтэлэрэ араас эбийиэктэри харабыллааһыҥҥа уонна куттал суох буолуутун хааччыйыыга улахан оруоллаахтар.

Өрөспүүбүлүкэҕэ, быһа холоон ааҕыынан, 80‑н тахса чааһынай харабыл тэрилтэтэ баар. Эрэгийиэн уратытын уонна ырыынагы учуоттаатахха, Саха сиригэр сайдар, элбиир кэскиллээхтэр. Аҕыйах сылтан бэттэх Саха сирин чааһынай тэрилтэлэрин салайааччыларын холбоһуга үлэлээн эрэр. Бу холбоһук тэрилтэлэри түмэрин таһынан, күрэхтэһиилэри тэрийэн ыытар, чөл олоҕу тарҕатар.

V өрөспүүбүлүкэтээҕи спартакиада

Бу күннэргэ Дьокуускай куорат Үс Хатыҥ түһүлгэтигэр чааһынай харабыл тэрилтэлэрин үлэһиттэрин бэһис өрөспүүбүлүкэтээҕи спартакиадаларын түмүктүүр түһүмэҕэ ыытылынна. Спартакиада Улуу Кыайыы 80 сылыгар ананна. Тэрээһини Саха сирин чааһынай тэрилтэлэрин салайааччыларын холбоһуга уонна федеральнай координационнай киин иһинэн үлэлиир тэрилтэ үүннээн-тэһииннээн ыытта. Быйылгы спартакиадаҕа сэттэ хамаанда кытынна.

Спартакиада түмүктүүр күрэхтэһиитигэр кэлбит ыалдьыттар бары биир киһи курдук, бу тэрээһин чөл олоххо угуйуу буолар диэн бэлиэтээтилэр. Ону таһынан, биллэн турар, маннык тэрээһиннэр чааһынай харабыл үлэһиттэрин үөрүйэхтэрин чочуйар, үрдэтэр, эдэр көлүөнэни патриоттуу өйгө-санааҕа иитэр биир туспа көрүҥүнэн буолара чахчы.

Төһө даҕаны ардахтаах күн турдар, хамаандалар өрө көтөҕүллэн, туох баар кыахтарын ууран туран күрэхтэстилэр. Хамаандалар пневматическай саанан ытыыга, саха төрүт көрүҥнэригэр «хапсаҕайдаһан» тустууга, мас тардыһыытыгар, дуобакка, эстэпиэтэҕэ уонна ханаат тардыһыытыгар бэйэлэрин кыахтарын, дьулуурдарын көрдөрдүлэр. Быыппастар быччыҥнаахтар, быһый атахтаахтар, дуулаҕа күүстээхтэр, сымса туттунуулаахтар илин-кэлин түсүһэн, күрэхтэһэ оонньоотулар.

Араас көрүҥнэринэн күрэхтэһиилэр хамаанданан да, тус ситиһиинэн да миэстэлэр учуоттаннылар. Быйыл бары көрүҥҥэ бэлэмнээхтэрин көрдөрөн, инники күөҥҥэ сылдьан, «Оса» хамаанда кыайыы өрөгөйүн биллэ. Иккис миэстэни «Регион-безопасность», үһүс миэстэни «Гром+» хамаандалара ыллылар. Оттон төрдүскэ — «Щит и меч», бэһискэ — «Ягуард-Норд», алтыска — «Гранит» уонна сэттискэ — «Феникс» хамаандалара таҕыстылар.

Спартакиада түмүгүнэн, кыайыылаах хамаандалар уонна тус ситиһиилэрдээх кыттааччылар дьупулуомнарынан уонна бириистэринэн наҕараадаланнылар.

Харабыл тэрилтэтин таһыма үрдээтэ

Саха сирин чааһынай харабыл тэрилтэлэрин салайааччыларын холбоһугун уонна федеральнай координационнай киин иһинэн үлэлиир тэрилтэ бэрэссэдээтэлэ Николай Фролов үлэ, тэрээһин туһунан санаатын үллэһиннэ:

— Саха сирин чааһынай тэрилтэлэрин салайааччыларын холбоһуга тэриллибитэ алтыс сыла буолла. Уопсайа 20‑чэ чааһынай тэрилтэ. Инники өттүгэр бары холбоһон, биир санаанан үлэлээтэхпитинэ, үлэбит көдьүүстээх буолуо дии саныыбын. Быраап, саҥа сокуоннары туһаныы өттүгэр үлэни ыытабыт. Москватааҕы сүрүн холбоһукпут юридическай боппуруостарга эмиэ көмөлөһөр. Биһиги холбоһукпут федеральнай уопсастыбаннай холбоһуктар структураларыгар киирэр. Сүрүн салалтабыт Москваҕа баар. Сыл аайы ол тэрилтэбит биһигини ыҥыран кэмпириэнсийэ, үс сылга биирдэ сийиэс ыытар. Онно тиийэн биһиги бэйэбит хайысхабытынан сокуоҥҥа киирэр уларыйыылары, атын даҕаны араас боппуруостары быһаарсабыт. Биһиги холбоһукпут биир сыалынан, харабыл тэрилтэлэрин үлэлэрин, кинилэр үлэһиттэрин тус хаачыстыбаларын үрдэтэн, нэһилиэнньэҕэ, уопсастыбаҕа ытыктабылы ылалларын ситиһии буолар. Арассыыйа үрдүнэн 70‑тан тахса эрэгийиэҥҥэ маннык холбоһуктар үлэлии-хамсыы сылдьаллар. Биһиги Уһук Илин сытар Приморье, Хабаровскай кыраай, Амурскай, Новосибирскай уобаластар холбоһуктарын кытта бииргэ үлэлэһэбит, уопут атастаһабыт.

Биһиги сүрүн холбоһукпут салалтата Судаарыстыбаннай Дууманы кытары күүскэ үлэлээн Росгвардия 2021 сыллаахха 45‑с N‑дээх бирикээһэ тахсыбыта. Бу бирикээһинэн Росгвардия суотунан-учуотунан харабыл тэрилтэлэрэ түһэрсэр хантараактарын сыаната үрдээн, онно сөп түбэһиннэрэн үлэһиттэр хамнастара эмиэ улаатан эрэр. Биллэн турар, хамнас үрдээһинэ үлэ хаачыстыбатын эмиэ тупсарар. Биһиги иннибитигэр ити өттүгэр өссө да улахан үлэ күүтэр. 2026 сыл балаҕан ыйын 1 күнүттэн чааһынай харабыл тэрилтэтин саҥа сокуона күүһүгэр киириэхтээх. Онно чааһынай тэрилтэлэри түмэр уларыйыылар бааллар. Сокуон киирдэҕинэ, биһигиттэн ирдэбил эмиэ үрдүөхтээх. Чааһынай харабыл тэрилтэтин үлэтэ салайааччыттан улахан тутулуктаах. Онон үлэһиттэрбит ортолоругар үлэни күүскэ ыытан, хаачыстыбаны, дьиссипилиинэни көтөҕөн үлэлээтэхпитинэ эрэ итини ситиһиэхпит. СӨ Росгвардията чааһынай харабыл тэрилтэлэрин салайааччыларын холбоһугун уонна федеральнай координационнай киини кытары ыкса ситимнээхтик үлэлиирин, күүс-көмө, өйөбүл буоларын бэлиэтиир тоҕоостоох.

Харабыл тэрилтэтэ билигин таһыма үрдээтэ, толорор үлэтэ кэҥээтэ диэххэ наада. Успуорт, култуура араас тэрээһиннэрэ буолаллар, олор чааһынай тэрилтэлэр харабыллара суох ааспаттар. Онон биһиги судаарыстыбаннай соругу толоро сылдьар тэрилтэлэрбит. Бу бүгүҥҥү бэһис спартакиадабыт буолар, быйыл сэттэ хамаанда кытынна. Былырыын биэс сылбытыгар эмиэ Үс Хатыҥҥа тэрээһин ыыппыппыт. Онно Приморьеттан, Хабаровскайтан, Москваттан бочуоттаах ыалдьыттар кэлэннэр кыттыбыттара. Алгыстаах, ырыа-тойук, оһуохай аргыстаах, күрэхтэһиилээх, дьиҥнээх ыһыах сиэринэн олус сэргэх тэрээһин буолан ааспыта. Биһиги бу тэрээһининэн дьоммутун, ыччаттарбытын чөл олоххо, саха төрүт үгэстэригэр сыһыарабыт. Мантан көрдөххө, кэлиҥҥи сылларга интэриэс улаатан, кыттааччы элбээн, күрэхтэһиибит кэҥээн иһэр. Бу тэрээһини Саха сирин успуордун холбоһуга өйөөн, Дьокуускай куорат дьаһалтатын Култуураҕа управлениета көҥүл биэрэн, ытык сиргэ күрэхтэһии ыыта сылдьабыт. Түгэнинэн туһанан, наар көмөлөһөр, өйүүр дьоммутугар махталбытын тиэрдэбит.