«Үлэни сатаан тэрийдэххэ, элбэҕи ситиһиэххэ сөп»

Билигин урукку буолбатах. Ханна да сырыттахха, бэйэ сүөһүлээх эбэтэр бааһынай хаһаайыстыбалаах  дьон аҕыйаатар аҕыйаан иһэр.

Ол эрэн, бэйэлэрин кэмнэригэр үлэ үгэнигэр сылдьыбыт, үгүс үөрүйэхтээх дьон эдэрдэргэ сүбэ-ама, нэһилиэктэрин сайдыытыгар күүс-көмө буолаллар, настаабынньыктыыллар, үлэни-хамнаһы тэрийсэ сылдьаллар.

Томпо улууһун Мэҥэ Алдан нэһилиэгэр сырыттахпытына, биир оннук киһини, Семен Прокопьевич Андросовы билиһиннэрдилэр.

Саха Өрөспүүбүлүкэтин тыатын хаһаайыстыбатын бэтэрээнэ Семен Андросов тыа хаһаайыстыбатыгар 52 сыл ыстаастаах, ол иһигэр биригэдьииринэн, зоотехнигынан, баһылыгынан, дириэктэринэн үлэлээбит. Билигин ИП тэринэн, хас да хайысхаҕа үлэлиир. Сүөһүлээх дьонтон ыаммытынан үүтү (сырое молоко) тутан, нэһилиэнньэҕэ батарар, пилораматынан дьон сакааһынан мас бэлэмниир, оҕуруот аһын (сүрүннээн хортуоппуйу) хото үүннэрэн, нэһилиэнньэҕэ атыылыыр. Этэргэ дылы, нэһилиэгин, улууһун дьонун хааччыйан олорор.

Өрөспүүбүлүкэ улуустара, нэһилиэктэрэ тыа хаһаайыстыбатынан сайдыахтаахтарын, тыа хаһаайыстыбата нэһилиэк олоҕун тупсарыахтааҕын, нэһилиэнньэ наадыйыытын толору
хааччыйыахтааҕын өйдүүр дьон күүстэрин-уохтарын ууран, билиилэрин, үөрүйэхтэрин үллэстэн үлэлии олороллор.

Мэҥэ Алдаҥҥа билигин 100 төбө ыанар ынахтаахтар. Биир соҕотох «Чэчир» бааһынай хаһаайыстыбаҕа 50‑ча ынахтаахтар.

«Ол да буоллар, иннибит диэки баран иһэбит. «Научная организация труда» диэн баар. Итини тутуһан эдэриттэн-эмэниттэн тутулуга суох элбэх киһини үлэлэтиэххэ уонна үлэ көдьүүһүн үрдэтиэххэ, бородууксуйа хаачыстыбатын тупсарыахха сөп.

Мин онон, ол эбэтэр үлэни тэрийиинэн дьарыктанабын. Нэһилиэк аайы үлэһит уолаттар, бөһүөлэги хааччыйан олорор эр дьон баар буолар. Холобур, Аркадий Захаров, Николай Ефимов, Егор Попов, Михаил Захаров уо. д.а. курдук тырахтарыыстардаахпыт.

Мэҥэ Алдан өҥ буордаах, ол да иһин үүт сыата улахан уонна белогын састааба элбэх…» — диэн 4 үлэһиттээх арыы сыаҕын үлэтин тохтотон, былырыыҥҥыттан Кириэс Халдьаайыга биэрбиттэрин туһунан кэпсиир.

Семен Андросов арыы сыаҕын хатааһыннаах дьиэтин көрдөрдө. Хаһан эрэ көдьүүстээхтик үлэлээн олорбут арыы сыаҕын таһыгар кини пилорамата уонна хортуоппуйун харайар дьиэтэ бааллар. Хортуоппуйун наардаан баран, күһүн барытын Хаандыгаҕа киллэрэн атыылыыр. Ону Хаандыга, Теплай Ключ, Дьабарыкы Хайа олохтоохторо былдьаһыгынан атыылаһаллар.

«Пилорамабар сиэннэрим көмөлөһөллөр»

Семен Прокопьевич пилораматыгар сиэннэрин, күтүөттэрин кытары үлэлиир. Ону сэргэ уолаттара кэлэн көмөлөһөллөр. Ардыгар биир-икки киһини эбии ылан үлэлэтэр, кинилэри оттук мастарынан хааччыйар эбэтэр хамнастыыр. «Билим этэринэн, үлэни сатаан тэрийдэххэ, элбэҕи ситиһиэххэ сөп. Уопсайынан, пилорама оҥорон таһаарыыта наһаа улахана суох буолан, пилорамалаах дьон үксүгэр бэйэлэригэр эрэ үлэлэтэллэр, нэһилиэнньэҕэ өҥө оҥорботтор. Дьиҥэр, сакаас элбэх», — диэн кэпсиир.

Онтон мин Семен Андросов сиэннэрин кыра эрдэхтэриттэн үлэҕэ үөрэтэрин-такайарын, үлэ дьонун иитэрин испэр олус хайгыы санаатым.

Үлэ киһитэ Серафим Захаровка

Семен Прокопьевичтыын салгыы Серафим Захаров дьиэтигэр айаннаатыбыт. «Серафим Захаров курдук үлэһит дьон нэһилиэги, өрөспүүбүлүкэни да тутан олороллор» — диэн кэпсии истэ.

Серафим Михайлович сэттэ ынаҕа төрөөрү турар, билигин үс ынаҕын үүтүн туттарар эбит. Хаһаайын хотонун кимтэн да, биир да тэрилтэттэн көмөтө суох аныгы матырыйаалынан доҕотторунуун, аймахтарыныын көмөлөөн туппуттар. Үлэ киһитэ Серафим Захаров: «Бэйэм урут сопхуос үлэһитэ этим. Онтон ийэм сүөһүнү кыайан көрбөт буолан, сопхуостан тахсыбытым. 5 сыл бааһынай хаһаайыстыбаны тэринэн көрбүтүм да, көмө-суоҕа бэрт этэ. Билигин саамай көмөлөһөөччүм бу убайым Семен Прокопьевич. Сүөһүттэн ордон, үүтү туттаран атыылыыр, батарар бириэмэм да суох. Онуоха Семен Прокопьевич абырыы сылдьар. Мэҥэ Алдаҥҥа сүөһү көрөр дьон кырыйдылар. 4–5 эрэ ыал элбэх сүөһүнү тутан олорор», — диэн санаатын үллэһиннэ.

«Чэчир» бааһынай хаһаайыстыбаҕа

Мэҥэ Алдаҥҥа соҕотох бааһынай хаһаайыстыбаны Егор Егорович Сыромятников нэһилиэккэ баһылыгынан үлэлээн бүтэн баран тэриммит. Хомойуох иһин, кини соторутааҕыта олохтон туораан, хаһаайыстыбаны уола Егор Егорович тутан хаалбыт.

Биһигини Сыромятниковтар ийэлэрэ Евдокия Михайловна көрүстэ.

Евдокия Сыромятникова кэпсээбитинэн, хаһаайыстыбаларын 2013 сыллаахха тэриммиттэр. Бастаан сопхуос эргэ хотонун түүлэспиттэр, онтон 2015 сыллаахха грант ыланнар, 100 миэстэлээх хотон туттубуттар.

Хотоннорун иһигэр 20 туонналаах цистерналаахтар. Ууну күөлтэн шланганан хачайдаан цистерналарын толороллор. Хотонноругар дьоҕус тиэхиньикэ киирэр кыахтаах, онон үлэлэрин арыый чэпчэтэр эбит.

Сыромятниковтар икки кыыс уонна үс уол оҕолоохтор. Билигин хаһаайыстыбаҕа улахан уонна кыра уоллара үлэлииллэр. Бэйэлэрэ тыраахтардаахтар, сайын аайы от үлэтигэр буһаллар-хаталлар.

Евдокия Михайловна: «… Бэйэбит оттуур сирбит наһаа кыараҕас, наар атын дьон хаалларбыт сиригэр көһө сылдьан оттуубут. Ардыгар дьонтон уларсабыт, күһүн оттоон бүттэхтэринэ, хаалбыт сирдэрин оттуубут. Үүтү туттарыы сылтан сыл аайы эрэйдээх соҕус буолан иһэр. Кириэс халдьаайылар арыыбыт сыаҕын үлэлэттэллэр ханнык диэн кэтэһэбит», — диэн Евдокия Михайловна сүөһү көрөн айахтарын ииттинэн олороллорун туһунан сэһэргиир.

Дьокуускай — Мэҥэ Алдан — Дьокуускай.

ААПТАР ХААРТЫСКАҔА ТҮҺЭРИИЛЭРЭ