“Үлэттэн дуоһуйууну билбит дьоллоохпун”

Киһи олоҕор биирдэ көрбүт  киһитин  умнубата баар буолар. Ол киһигин аны иккистээн ханна эрэ көрүстэххинэ, кылгастык да алтыһан аастаххына, олус үөрэҕин, аҥаардас кини баарыгар да махтана саныыгын.

БЫҺААРЫЫ

Томпо улууһун Кириэс Халдьаайытыттан төрүттээх Александра Федорова (Кутяркина) 45 сыл доруобуйа харыстабылыгар үлэлээбит, онтон 40‑ча сыл устата искэн ыарыылаахтары бүөбэйдээбит, олохторун чэпчэппит үрдүк категориялаах мэдиссиинэ сиэстэрэтэ, СӨ доруобуйатын харыстабылын туйгуна, “Идэҕэ бэриниилээх буолуу” номинация кыайыылааҕа, ыччат настаабынньыга, өрөспүүбүлүкэ уонна куорат мэдиссиинэҕэ тэрилтэлэрин, Куорат дууматын, хомуньуус баартыйа эрэгийиэннээҕи салаатын Бочуотунай грамоталарынан, Махтал суруктарынан наҕараадаламмыт үтүө суобастаах үлэһит киһи.

Күтээркиннэр сыдьааннара

Мин Александра Иннокентьевналыын онкология диспансерыгар мэдиссиинэ сиэстэрэлэрин туһунан ыстатыйа суруйаары билсэн турабын. Онтон былырыын Дьокуускайга Онкология саҥа киинэ аһыллар үөрүүлээх түгэнигэр ыҥырыылаах ыалдьыт буолан кэлэн олорорун көрөн олус үөрбүтүм.

Александра ийэтэ Мария Ивановна Бурцева кыысчаанын оҕолонон баран, сэллик ыарыыттан уһаабатаҕа.

“Оҕо барахсаҥҥа күрэҥсийэн сааһыран да олордоҕуна саамай чугас киһитинэн ийэ буоларын ахтан-санаан ааһаҕын. Бэйэм ийэ буолан баран, төрөппүт ийэм барахсан саатар бу даллаҥныы олорорбун, хааман түөрэҥнии сылдьарбын көрбөтөх диэн хомойобун. Ийэбин көрбөтөх, оҕо сылдьан кини туһунан элбэхтик истибэтэх да буолларбын, оҕо, эдэр сааһым ааһан, ийэ-эбээ буолан олорон, өйдөөн-санаан ылабын. Бу күн сиригэр олоҕу биэрбит, баар-суох кэрэ, соҕотох ийэбин санаан чуумпурабын, иһийэбин. “Ийэм барахсан” диэн тыл сүрэхпиттэн бэйэтэ тахсар…” — диэн билигин бэйэтэ 80‑тан тахса хаарын уулларбыт Александра Иннокентьевна Федорова күн күбэй ийэтин ахтан-санаан ааһар.

Александра Иннокентьевна ыарахан ыарыһахтар олохторун уһатарга бэйэтин кылаатын киллэрбит үтүө үлэһит киһинэн буолар. Өрөспүүбүлүкэ араас улууһуттан көрдөрө, эмтэнэ кэлэр дьон суол-иис хаайтарыытыттан, куоракка түһэр сир көстүбэтиттэн ыксаан сырыттахтарына, түргэнник бэрэбиэркэни баралларыгар бэйэтин кыаҕынан, сатабылынан көмөлөһөрө.

“Аҕа диэн дьиэ эркинэ, баһылыга, улахан өйөбүлэ, тирэҕэ буоллаҕа. Аҕам олус өйдөөх буолан, хас да сылы өтө көрбүттээх. Аһылыгы, бородууктаны эрдэттэн элбэҕи хаһаанан, аймахтарын эрэ буолбакка, чугас дьонун абыраабытын билиҥҥэ диэри ахтар дьон баалларыттан олус үөрэбин. Саҥа олоҕу тэринии үчүгэйдээҕин да иһин, ыарахан өттө элбэх, онтон сылтаан өсөһүү, майгы алдьаныыта эмиэ баара… Ииппит ийэбин Матрена Емельяновна Егорованы туох да диэн этэр кыаҕым суох. Көрөн-харайан улаатыннардаҕа. Лазарь диэн уол оҕону төрөтөн, аҕам уоллаахпын диэн астынан олордоҕо. Оҕо санаабар, кини туох баар тапталын, иэйиитин уолугар Лазарьга эрэ биэрэр курдуга, мин оннук сыһыаны эмиэ киниттэн күүтэрим эбитэ буолуо… Быраатым Лазарь туһунан үчүгэй эрэ өйдөбүллээхпин, биир аҕаттан иккиэйэх эрэ буоллахпыт. Дьоммор ытык иэспин төлөөн, бүтэһиктээх сирдэрин булларбытым”, — диэн төрөппүт аҕата Иннокентий Кириллович Кутяркиҥҥа ытык иэһин толорбутунан дьоллоох.

“Биэлсэр Бааска Шурата”

Александра Иннокентьевна 1963 с. Дьокуускайга мэдиссиинэ училищетыгар бииргэ үөрэнэр, Уус Алдан Дүпсүнүттэн төрүттээх Василий Федоровтыын истиҥ иэйиини иитиэхтээн ыал буолбуттара. Үөрэхтэрин бүтэрээт, тутуспутунан Уус Алдан улууһугар барбыттара. Манна Василий Васильевич Саһылыкаан учаастагын балыыһатыгар, онтон Бэйдиҥэҕэ, Суоттуга, Бэрт Ууһугар, Дүпсүҥҥэ балыыһа сэбиэдиссэйинэн үлэлээбитэ. Кэлин Булуҥ улууһугар баран эмиэ үлэлии сылдьыбыттара. Оччолорго олорор дьиэ-уот суоҕа, балыыһалар материальнай баазалара олус мөлтөҕө. Ол эрэн, эрчимнээх, олоххо тардыһыылаах эдэр дьон ыарахаттары аахсыбакка, үлэ үөһүгэр сылдьыбыттара. Федор Федорович быраас буолар баҕата баһыйан, СГУ мэдиссиинэҕэ факультетыгар үөрэнэ киирбитэ.

Эдэр ыал 3 оҕолонон, ийэ-аҕа буолар дьолун билбиттэрэ. Федоровтар 1976 сыллаахха Дьокуускай куоракка көһөн кэлбиттэрэ. Александра Иннокентьевна өрөспүүбүлүкэтээҕи балыыһа неврологияҕа отделениетыгар сиэстэрэнэн киирбитэ. Аҕыйах сылынан, онкология өрөспүүбүлүкэтээҕи диспансерыгар кэлбитэ уонна бочуоттаах сынньалаҥҥа тахсыар диэри 40‑ча сыл үлэлээбитэ.

Оччолорго балыыһа уопсай дьиэ бырайыагынан тутуллубут дьиэҕэ үлэлиир буолан, ыарыһахтарга уонна үлэһиттэргэ табыгаһа суоҕа. Ол да буоллар, үлэһиттэр ыарыһахтарга болҕомтолоох сыһыаннарынан элбэх киһини ыарахан ыарыыттан быыһыыллара.

Александра Иннокентьевна ыарахан ыарыһахтар олохторун уһатарга бэйэтин кылаатын киллэрбит үтүө үлэһит киһинэн буолар. Өрөспүүбүлүкэ араас улууһуттан көрдөрө, эмтэнэ кэлэр дьон суол-иис хаайтарыытыттан, куоракка түһэр сир көстүбэтиттэн ыксаан сырыттахтарына, түргэнник бэрэбиэркэни баралларыгар бэйэтин кыаҕынан, сатабылынан көмөлөһөрө.

Амарах харахтаах, холку майгылаах, олус үөрүнньэҥ сиэстэрэ Александра күн курдук сандааран киирэн кэллэҕинэ, ыарыһахтар харахтара сырдыы түһэрэ. Кини сэдэхтик көстөр араас эми булан, ханнык саҥа туһалаах эмтэр баалларын ааттаан туран, ырысыап суруйтаран аҕалара, систиэмэ туруорара. Кинини “таҥара” курдук саныыр киһи олус элбэҕэ.

“Киһи олоҕор үөрүү, сүтүү эмиэ баар. Ол да буоллар, Александра Иннокентьевна олоххо тардыһыытын сүтэрбэт, дьоҥҥо ытыктанар үтүө-мааны киһи. Билигин даҕаны “Биэлсэр Бааска Шурата” диэн чопчулаан, таптаан ааттыылларын умнубаппын”, — диэн дьүөгэтэ Анна Ушницкая кэпсээн турар.

“Бастаан көрдөххө, аҕыйах саҥалаах курдук, олус дьоһуннаах киһиттэн толлорбут да эбитэ буолуо. Онтон бииргэ үлэлээн баран, кини аһаҕас дууһалааҕын, үтүө санаалааҕын, мындыр өйдөөҕүн, туохха барытыгар эппиэтинэстээҕин билбиппит, убаастаабыппыт. Александра Иннокентьевна чэнчис, ыраас туттунуулаах. Күлүүлээх, оонньуулаах, ырыаһыт, үҥкүүһүт бэрдэ буолан, кэллэктиип биир сүрүн киһитэ буолааччы.

Кини олоҕо араас эндирдээх, эрэйдээх да этэ. Ол эрэн, кини санаатын түһэрэн, санньыйан самнарын биирдэ да көрдөрбөтөҕө. Ама, доҕоро уһун ыарахан ыарыыга сыттаҕына, үлэлии-үлэлии ыарыылаабыт, көрбүт-харайбыт кэмнэригэр хараастыбата эбитэ буолуо дуо? Сарсыарда туох да буолбатаҕын курдук үлэтигэр саамай эрдэ кини кэлэрэ. Үлэтигэр ыалдьа-ыалдьа сылдьар эмиэ түгэннэрдээҕэ, онно “өллүм-быһынным” диэхтээбэт этэ. Дьахтар, кэргэн, эбээ буолбут ыйааҕын дьоһуннук толорон, бэрт элбэх түбүгү санныгар сүгэрэ. Ханнык баҕарар киһини ытыктыыр, убаастыыр ураты дьоҕурдааҕа.

Мунньахтарга боппуруоһу туруорсарынан уратылааҕа. Кырдьыгы куттаммакка, судургутук этэр идэлээҕэ. Дьоҥҥо-сэргэҕэ ытыктанар буолан, билигин да ыҥырыыттан ыҥырыыга сылдьар”, — диэн биир идэлээхтэрэ, сиэстэрэ кыргыттар үтүө эрэ тылынан саныыллар.

Александра Иннокентьевна процедура кэбиниэтиттэн саҕалаан, эндоскопия, химиотерапия, УЗИ, маммология кэбиниэттэригэр биир бастакы сиэстэрэнэн ананан испитэ киниэхэ кэлэктиип улаханнык итэҕэйэрин, кини куруук билиигэ-көрүүгэ тардыһарын, идэтигэр бэриниилээҕин көрдөрөр.

Александра Федорова билигин төһө да бочуоттаах сынньалаҥҥа олордор, төһө кыалларынан, олох үөһүгэр сылдьар. 1970 сылтан баартыйа чилиэнэ буолуоҕуттан билигин да баартыйатыгар көмөлөһөр, ыстатыйалары суруйар, икки дьоһуннаах кинигэни күн сиригэр таһааран, аймах дьонун үйэтиттэ.
Үйэтин-­сааһын тухары үлэлээбит Онкология диспансера бастыҥ үлэһиттэрин, бэтэрээннэрин умнубат, кинини доруобуйа харыстабылын сийиэстэригэр дэлэгээтинэн талар, улахан тэрээһиннэригэр күндү ыалдьытынан ыҥырар. Александра Иннокентьевна сэмэй майгылааҕыттан эбэтэр талан ылбыт идэтигэр бэриниилээҕиттэн эбитэ дуу, ыарыһахтар киниэхэ махталларын туһунан улаханнык кэпсэнэ сылдьыбат.

ХААРТЫСКА: ДЬОРУОЙ АРХЫЫБЫТТАН