Ынах тириититтэн XVI үйэтээҕи соннору тигэр норуот маастара

Уран тарбахтаах иистэнньэҥ олорор сиригэр, ырааҕыттан, чугаһыттан тутулуга суох иис-күүс өрө оргуйан олорор буолар. Ол курдук кинилэр бэйэлэрин тула дьону көҕүлүүр, айар куту уһугуннарар күүстээхтэр.

СӨ норуотун маастара Мария Николаевна Эверстова Кэбээйи улууһун Ньидьили нэһилиэгин төрүт-уус олохтооҕо. Бэйэтэ этэринэн, иистэммитэ 40-тан тахса сыл буолбут.

“Аҕам, Николай Николаевич Винокуров, Аҕа дойду Улуу сэриитигэр Берлиҥҥэ тиийэ сэриилэһэн, элбэх бойобуой уордьаннаах, мэтээллээх эргиллибитэ. Ол кэлэн үйэтин тухары сопхуоска булчутунан үлэлээбитэ. Маҥан аттаах этэ, — диэн Мария Николаевна аҕатын туһунан ахтан кэпсиир. — Инньэ гынан аан бастаан ат симэҕин тигэрбэр харахпар аҕам атын көрө-көрө толору үс кэмпилиэги тикпитим. Ийэм Мария балыыһаҕа санитаркалыыра, биэлсэрдэргэ оҕону төрөтүһэн көмөлөһөр этэ. Бэйэтэ иистэнэрэ, массыынанан да тигэрэ. Онон ийэбин көрөн, иискэ сыһыаннаах улааппытым. Оскуолаҕа үөрэнэ сылдьан быысыпкалыырга, баайарга, оҕуруону анньарга үөрэтэр куруһуоктарга сөбүлээн дьарыктанарым”.

Ол да буоллар Мария Николаевна сүрүн ииһин түүлээхтэн саҕалаабыта. Биирдэ ааҕан көрбүтэ, отуттан тахса мутонтан, андаатартан кылгас да, уһун да саҕынньахтары тикпит эбит. Дьэ сүрэх-бэлэс диэтэҕиҥ.

““Якутия мастеровая” быыстапка-дьаарбаҥкаҕа саҕаланыаҕыттан кыттабын, — диэн салгыы кэпсиир иистэнньэҥ. — Бастаан 2017 с. уус-уран оҥоһук маастара буолбутум, оттон  2024 сыллаахха СӨ норуотун маастарын аатын иҥэрбиттэрэ. 2017 сылтан бэйэбит нэһилиэкпит уонча иистэнньэҥэ мустан «Уран-Иис» түмсүү тэриммиппит. Бэйэм сатыыр көрүҥнэрбэр маастар-кылаас ыытабын, үөрэтэбин”.

Чагда иистэнньэҥнэрэ биир сиргэ тохтоон турбат дьүккүөрдээхтэр.  Дьаныһан үөрэнии түмүгэр, түмсүүгэ сылдьар иистэнньэҥнэр кылтан-сиэлтэн сэлээппэни, дэйбиири оҥоро үөрэммиттэрэ, ону таһынан бэйэлэрэ баҕаран туран кинигэттэн, сурунаалтан, социальнай ситимнэр нөҥүө көрөн сөрүөлэри оҥорор буолбуттар. Улууска бу хайысханы кинилэр бастакынан саҕалаабыттар, ол тэтимнэрин ыһыктыбакка быйылгы быыстапкаҕа да саҥа оҥоһуктары аҕалбыттар. Аны билигин аас тэллэххэ ылса сылдьаллар.

“Бу тэллэхтэри тигэрбитигэр улуустааҕы түмсүүбүт салайааччыта Елизавета Константиновна Софронеева көмөтө улахан. Биирдэ Кэбээйигэ баар балаҕаныгар аас тэллэхтээҕин көрөн, суол алдьаныан иннинэ миэхэ тирии булан биэриэҥ дуо диэн көрдөспүтүм. Инньэ гынан тирии кэлээтин кытта олох бэлэм сылдьар киһи сонно икки тэллэҕи тигэн кэбиспитим. Ынах тириитэ буолан, сороҕо халыҥ баҕайы, сороҕо чараас этэ. Ол саҕана Олоҥхо ыһыаҕа биһиэхэ буолара биллибэт этэ, онон бэйэбит нэһилиэкпит ыһыаҕар туттуохпут диэн санаанан салайтарбыппыт. Тириилэри “Сахабултарга” имиттэрэбит, бэйэм үс тэллэҕи тиктим, Астра Ивановна биири тиктэ”, — диэн маастар сыралаах үлэ хайдах бара турарын сэһэргиир.

Быйылгы быыстапкаҕа Ньидьили нэһилиэгиттэн түөрт киһи үлэтин көрдөрүүгэ аҕалбыттар. Биир саамай дьон сэҥээриитин ылар үлэлэрэ — ынах тириититтэн тикпит XVI үйэтээҕи сонноро. Былыргы таҥас тирии буолара чуолкай буоллаҕа, эбиитин барыта илиинэн тигии.

“Эһиил 2026 сылга Кэбээйи улууһугар Олоҥхо ыһыаҕа ыһыллыахтаах. Сыалбыт-сорукпут онно төһө кыалларынан элбэх өбүгэ таҥаһын тигэн көрдөрүү, — диэн Мария Николаевна билигин тугу үлэлии сылдьарын кэпсиир. —  Балтараа сылтан бэттэх икки иистэнньэҥи бэйэбэр сыһыаран, өбүгэ ииһинэн дьарыктанан эрэбит. Михаил Носов кинигэтигэр уруһуйдаабыт XVII-XVIII үйэтээҕи таҥастарын көрөн, онон тигэбит.  Бу таҥалай сон оҕуруотун 18 тыһ. солк. атыылаһан, Саввинова Матрена Федоровна, Винокурова Астра Ивановна буоламмыт, деталларынан үллэстэн тикпиппит. Оттон бу XVI үйэтээҕи соннору ылсарбытыгар, бастаан хара тирииттэн тигэн боруобалаан көрүөххэ диэбиппит. Сатаммытын кэннэ, табыллар эбит диэн маҥан тириини атыылаһан “Сахабултарга” имиттэрэн, иккис соммутун тиктибит. Ол кэннэ буобура тириитин атыылаһан дьабака бэргэһэлээтибит, үтүлүктээн, этэрбэстээн, толору кэмпилиэк оҥордубут. Сэлэлээн хаамыыга дьиҥнээх былыргы сон бу баар эбит диэн дьон сүрдээҕин сэҥээрэ көрдүлэр, таҥалай соммутун эмиэ бэркэ кэрэхсээтилэр. Носов кинигэтинэн өссө биир дьахтар таҥаһын тикпиппитин бу быыстапкаҕа аҕаллыбыт. Ону таһынан эр киһи кыһыҥҥы хомуһуол соно диэн биир кэмпилиэк таҥастаахпыт, иһэ кырса тириитэ, бүүрүгэр бөрө тириитэ, үтүлүгэр чубуку тыһын, таба уһун түүтүн тутуннубут. Ону таһынан аҕыс саһыл кутуругуттан моойторуктаатыбыт. Бу биэс өбүгэ таҥаһын балтараа сыл иһигэр тиктибит. Матырыйаалын барытын бэйэбит атыылаһабыт, мунньунабыт. Тугу эрэ тикпит киһи диэн былаанныыбыт уонна олоххо киллэрэр буоллахпыт дии”- диэн бэрт судургутук Мария Николаевна быһааран кэбиһэр.

Дьэ итинник биири сатаатыҥ да хайаан да иккискэ холонор ситтэрбэт баҕа санаа хайа баҕарар айар куттааҕы иннин диэки илдьэн иһэр буоллаҕа.

P.S. XV «Якутия мастеровая» өрөспүүбүлүкэтээҕи быыстапка-дьаарбаҥка дьүүллүүр сүбэтин быһаарыытынан, «Уран-Иис» түмсүү салайааччыта, норуот маастара Мария Николаевна Эверстова «Национальнай көстүүм» хайысхаҕа  «Реконструкция одежды из шкуры КРС» анал аат дипломунан наҕараадаланна. Эҕэрдэлиибит!