Ыраах Дьааҥы уола Михаил Ноговицын диэн ким этэй?

Биһиги бары да бэркэ диэн билэр убайбыт Михаил Васильевич Ноговицын быйыл кыһын оруобуна 70 сааһын тору-томточчу туолар күнэ-дьыла бу үүнэн кэллэ.

Бу түгэнинэн туһанан, биһиги убайбытын Миисэни кытта, Дьокуускай куорат биир саамай кыраһыабай спортивнай киинигэр “Триумфка” көрсөммүт, хас эмит чааһы быһа атах тэпсэн олорон, кини олоҕун туһунан сиһилии уонна толору кэпсэттибит. Ол кэпсэтиибит түмүгүн, дьоҥҥо-сэргэҕэ таһаараары, бу сурукка тиһэргэ сананныбыт.

Тоҕо бу Михаил Ноговицын туһунан суруйарга сананныҥ диэн ыйытар эбит буоллахха, бу манна биир сүрүн биричиинэнэн буолар, кини оҕо сылдьан орто оскуоланы бүтэрээт, Сахатын сиригэр ханна да биллибэккэ, соҕуруу ыраах Киев куоракка тиийэн үөрэммитэ, ол сылдьан ситиһиилээхтик тустуута, үлэһит буолан 32 сыл тухары олорбута буолар.

Кистэл буолбатах, 70-80-с сылларга биһиги Сахабыт сирин чулуу уолаттара, Союз киин куораттарыгар үөрэнэ—үлэлии сылдьан, араас үрдүк таһымнаах Союз күрэхтэһиилэригэр, кыраныысса таһыгар да араас Аан дойдутааҕы таһымнаах турнирдарга тустубут тустуулара уонна кинилэр ситиһиилэрэ, ол кэмнэргэ Саха сиригэр олох киэҥник сырдатыллыбатахтара баар дьыала.

Олор истэригэр биһиги уолбут Михаил Ноговицын эмиэ баар этэ. Кини бу Киев куоракка тиийэн үөрэнэ, онтон үөрэҕин бүтэриэҕиттэн үлэлии сылдьан тустубут тустуута уонна ситиһиилэрэ олус элбэхтэр. Дьэ, ол туһунан биһиги бу манна сиһилии сырдатан суруйарга сананныбыт.

Бастатан туран, уолбут Михаил хантан төрүттээх, хантан хааннаах этэй диир эбит буоллаха, дьэ, ол маннык буолар.

Михаил ыраах сытар Дьааҥы сиригэр, томороон тымныы сатарыйан турдаҕына, от-мас тосторута барар, икки атахтаах мээнэ тулуйбат тымныы күнүгэр, тохсунньу ый 27 чыыһылатыгар 1953 сыллаахха Дьааҥы улууһугар Дулҕалаах нэһилиэгэр күн сирин көрбүтэ. Ол күнтэн ыла бу уол аата дьон уоһуттан түспэт кэпсээҥҥэ да, сэһэҥҥэ да сылдьар буолбута. Оннук кини дьон туһугар ананан төрөөбүт айылҕаттан анаммыт иэһин бу баччааҥҥа диэри этэҥҥэ толорон сылдьар. Бу мээнэ суруллубут тыллар буолбатах. Михаил, кырдьык, атаҕар кытаанахтык туруоҕуттан дьоҥҥо-сэргэҕэ оҥорбут үтүөтэ уонна көмөлөспүт өҥөтө олус элбэх. Ол да иһин буолуо, дьон ортотугар сылдьан Миисэ аатын ааттаатын да, киһи барыта сэргэхсийэ, күлэ-үөрэ түһэллэр, билбэт киһитэ диэн суоҕун кэриэтэ.

Киһи олоҕо барыта кини төрдүгэр-ууһугар, мутуктаах-силистээх дойдутуттан, төрөтөн иитэн-такыйан таһаарбыт дьонуттан тутулуктаах.

Ол курдук, уолбут аҕата – тыыл уонна үлэ бэтэрээнэ, Дьааҥы улууһун Бочуоттаах олохтооҕо, “Ытык Аҕа” знак кавалера, уон оҕо тапталлаах аҕата, элбэх сиэн эһээтэ Ноговицын Василий Павлович 1923 сыллаахха Дьааҥы улууһун Дулҕалаах нэһилиэгэр Лэпсэй диэн Наҕабыыһыннар төрүт кыстык дьиэлэригэр төрөөбүт киһи буолар.

Василий Павлович саха киһитигэр сирдэрбэт, бөдөҥ-садаҥ уҥуохтаах, 175 см үрдүк уҥуохтаах, бэйэтин лаппа кыанар, эдэр сылдьан чугас эргин сахалыы илии-атах оонньууларыгар тэҥнээҕин булбатах, сымса хамсаныылардаах, кыанар киһи этэ.

1942 сыллаахха Верхоянскай куорат орто оскуолатын бүтэрбитэ. Дьокуускай куоракка тиийэн педучилище үөрэнэн, учуутал идэтин ылан, дойдутугар тиийэн оскуолаҕа математика учууталынан биэс уонтан тахса сылы быһа тохтоло суох ситиһиилээхтик үлэлээбитэ. Оскуолаҕа учууталлыы сылдьан, үөрэтэр оҕолорун математика эрэ уруогар үөрэппэккэ, оҕолорун үксүн айылҕаҕа илдьэ сылдьан, сири-уоту кытта алтыһарга үөрэппит үөрэхтэрэ бу баччааҥҥа диэри дьон уоһуттан түспэт кэпсээн буолан сылдьар. Ол курдук, ити аһаҕас айылҕаҕа ыытар уруоктарыгар, синньигэс талах мастан мээрэй оҥотторон, оҕолорго бэйэлэригэр хаамтаран, биир га, биир суотай сир төһө хаамыы буоларын барытын суоттатан быһааран биэртэлиир эбит. Ону суоттаабыт оҕолор ити бэртээхэй түгэннэри билигин да үчүгэйдик саныыллар. Үйэ аҥаарыттан ордук оҕо аймаҕы иитэн учууталлаабыт араас сыыппаралардаах уһун суола үгүстэргэ сүппэт өйдөбүлү сүрэхтэригэр хаалларбытын ааҕан сиппэккин. Аны кырдьаҕас бэйэтин дойдутун уһун историятын, үһүйээннэрин уонна көннөрү түгэннэрин кэпсээн киирэн бардаҕына, эн иннигэр бэлэм хааһахтан урут билбэтэҕин-көрбөтөҕүҥ барыта хостонон иһэргэ дылы буолар. Хомоҕой тыллаах хоһооннорун ааҕан субуруттаҕына тыл дьикти чүөмпэтигэр сөтүөлээн ылаҕын. Аны айылҕатын, кини араас эриэккэс көстүүлэрин, сүүрэр атахтааҕын, көтөр кынаттааҕын кэпсээтэҕинэ, ол кэпсээн түүннэри да бүппэт…

Бу маннык дьоһун киһи дьоллоох күнэ тосхойон, олоҕун аҥаарын көрсөн, ыал буолан, бу орто туруу бараан дойдутугар уон оҕону төрөтөр үрдүк аналламмыта. Оҕону оҥорор чыпчылҕан түгэнэ, ол оҕолоргун киһи оҥортоон киэҥ куйаарга көтүтэриҥ – ол баар дьэ бу олоххо, ийэ-аҕа үрдүк анала, энчирээбэт эппиэтинэһэ, өбүгэ саҕаттан өһүллүбэт үрдүк иэһэ.

Кэргэнэ Мандрова Татьяна Михайловна 1930 сыллаахха Дьааҥы сиригэр Арыылаах нэһилиэгэр төрөөбүтэ. Уон оҕону төрөтөн, иитэн-такыйан, улаатыннаран, үөрэтэн киһи-хара оноттоон таһаарбыт Герой Ийэ I, II, III степаннаах “Материнская Слава” орденнардаах ийэ бастыҥа буолар.

Ханна эрэ ыраах үрэх баһыгар үөскээбит да дьон устар сүүрүктүү доллоһуйан киэҥ эйгэҕэ киирдэхтэринэ, улуу өрүстэр балысханнаах долгуннарыныы, киэҥ байҕаллар эҥсиллэр баалларыныы күүһүрэн, кыаҕыран, тыыллан, тэптэн кэлэллэр. Ити өттүнэн ыраах сытар Дьааҥы Дулҕалааҕа чахчы дьоллоох дойду буолар. Былыр-былыргаттан бу ааттаммыт сиргэ күүстээх күүстээҕи утумнаабыт, ырыаһыт-хоһоонньут төрөөбүт, киэҥ сиргэ биллибит дойду буолар. Ол курдук, аатырбыт күүстээх Ааппый, норуот хоһоонньута Моисей Ефимов, туспа талааннардаах Василий Дедюкин уонна да атыттар төрөөбүт-үөскээбит сирдэрэ буолар.

Дулҕалаах нэһилиэгин төрүт кырдьаҕаһа, сир түннүгэ оҕонньор Василий Павлович Ноговицын иккис уола Миша төрөөбүтүгэр саҥа аллайбыт дииллэр: “Симиллэ сытыйан, абааһы олох маһын курдук кыра киһи тахсыыһык, харылара модьурууһуктар, балачча тутардаах киһи буолара дуу”, – диэн сылыктаабыта үһү. Ол уола хайа күн түөрт атахтанан муостаҕа төкүнүйүөҕүттэн өһөс майгылааҕын, санаабытын оҥорон баран тэйэрин аҕата оҕонньор бэлиэтээн сөбүлүү көрбүт. Аҕалара урут да, билигин да оҕолорун атаахтата ииппэтэх дьэбир киһи буолар, улахан уолаттара арыый борбуйдарын көтөҕүүлэрин саҕана ыҥыртаан ылан, бастакы уонна бүтэһиктээх кытаанах дьаһалларын биэрбит: “Эһиги ыал улахан дьоно буолаҕыт, бырааттаргыт уонна балыстаргыт эһигини эрэ көрөн улааталлар. Онон дьиэ уонна хотон ис-тас үлэтэ хайдах толорулларын иһин эһиги эрэ эппиэттиигит. Ким-туох эбээһинэстээҕэ ол кумааҕыга суруллан турар”, — диэн баран истиэнэни ыйан кэбиспит. Итинник кытаанах бэрээдэгинэн уон оҕо барыта биир тэҥник ийэ-аҕа тапталыгар угуттанан этэҥҥэ улааппыттара.

Наҕабыыһыннар уон оҕолоро барыта киһи буолар киэҥ кэскиллэммиттэрэ, спорт, үөрэх-үлэ араас өттүн барытын баһылааннар, дьон-сэргэ киэн туттар дьоно буолбуттара.

Миша оҕо сааһын саамай үчүгэй кэмнэрэ төрөөбүт төрүт сирдэригэр – Лэпсэй, Кураанах, Танык, Бэринньик үрүйэлэригэр, Кытыйдаах алаастарыгар ааспыттара. Кустаан-куобахтаан, сир астаан отонноон, оттоон-мастаан, сөтүөлээн-күөлэһийэн дьоллоох оҕо сааһа төрөөбүт дойдутугар ааспыттара.

Миша оҕо эрдэҕиттэн бырааттарыгар, балыстарыгар мэлдьи көмөлөһө, кинилэр тустарыгар кыһана улааппыта. Бу киниэхэ айылҕаттан ким да сокуона-уурааҕа суох бэриллибит эбээһинэһэ, кини сэттэ уонус хаарын санныгар сүгүөр диэри, кини санныттан түспэт иэс буолан сылдьар. Ол да иһин буолуо, күн бүгүнүгэр диэри, бырааттарын-балыстарын махтала киниэхэ муҥура суох улахан.

Миша кыра кылаастарга Дулҕалаах оскуолатыгар үөрэнэ сылдьан аан бастаан тустуунан дьарыктаммыта. 1967 сыллаахха Дулҕалаахха Бүлүүтээҕи педучилищены бүтэрбит эдэр специалист Горохов Трофим Васильевич физкултуура учууталынан ананан үлэлии кэлбитэ. Эдэр учуутал кэлээт да бу оскуолаҕа тустуу секциятын арыйбыта, оҕолору үксүлэрин тустууга кучуйан уонна эрчийэн барбыта.

Миша тустууга бастакы кыайыытын 1968 сыллаахха ахсыс кылааска үөрэнэ сылдьан 38 киилэҕэ оскуолатын күрэхтэһиитигэр бастаабыта. Бу кэнниттэн ыаллыы сытар Арыылаах аҕыс кылаастаах оскуолатын кытта табаарыстыһыы көрсүһүүгэ кыайбыта. Онон учуутала Трофим Васильевич Горохов уолбутугар тустуу бастакы оскуолатын ситиһиилээхтик биэрбитэ диэн биһиги бары сөпкө сыаналыыбыт.

Миша ахсыс кылааһы бүтэрэн, салгыы тохсус кылааска үөрэнэ Верхоянскай куоракка тиийэр. Биһиги уолбут дьолугар, бу кэмҥэ ити этиллибит орто оскуолаҕа, Саха АССР үтүөлээх тренера, хапсаҕайдаан тустууга Саха сирин спордун маастара, Москватааҕы физкультурнай институту ситиһиилээхтик бүтэрбит Николай Михайлович Давыдов үлэлии тиийэр.

Миша кэпсиир: “Николай Михайлович биһигини тустууга олох күүскэ дьарыктаабыта.Кини биһигини туста таҕыстахпытына хайаан да кыайарга, күүс-уох өттүнэн сайдарга, тустуу саҥалыы бары албастарыгар үөрэппитэ. Үөрэтэр оҕолорун бэйэтин курдук күүстээх характердаах, кимтэн да чаҕыйбат, олох толлубат уонна куруутун кырдьыгынан сылдьарга үөрэппитэ. Ити үөрэппит үөрэҕэ олохпор куруук туһалаабыта, туһалыы да турар. Кини ити кэмҥэ күүскэ дьарыктаан, Верхоянскай оройуонун оҕолорго хамаандата 1969-1970 сылларга өрөспүүбүлүкэҕэ бастакы миэстэ буолбуппут. Мин 45 киилэҕэ иккитэ бастаабытым”.

Кырдьык, Николай Михайлович оҕолорун тустарыгар доруобуйатын да кэрэйбэккэ утумнаахтык үлэлээбитэ, үөрэнээччилэрин куттарын олус түргэнник туппута, оҕолоругар суон дурда, халыҥ хахха буолан сылдьыбыта. Кини баар буолан ол кэмнээҕи Дьааҥы тустуук уолаттара Миша Ноговицын, Иван Слепцов, Вася Чириков олус чаҕылхайдык тустан киэҥ аартыкка туста тахсыбыттара. Саамай кыра ыйааһыҥҥа Миша утарсааччыларын үксүлэрин күүһүнэн баһыйарын туһанан, утарсааччыларын хам тутан ылаат өрө көтөҕөн таһааран быраҕаттыыра уонна хамсаппакка көбүөргэ хам баттаталыыра. Ол да иһин буолуо, Мишаны чугас тустубут доҕотторо “Баппаҕай” диэн таптаан хос ааттаабыттара.

Уолбут Миша орто оскуоланы бүтэрэн, салгыы үөрэнэ барыыта, бэйэтин Дьааҥытыттан улаханнык ырааппатах, муҥутаан Дьокуускай эрэ куоракка кэлэ сылдьыбыт уол, ыраах сытар Украина сиригэр Киев куоракка айаннаан үөрэнэ тиийбитэ, бэйэтэ эмиэ туспа кэпсээн буолар.

Утарыта кэпсэтэ олорон Михаилтан ыйытабын:“Бу ыраах Хоту дойду Дьааҥы сириттэн, урут ханна да ырааппатах уол оҕо, эн хайдах эмискэ Киев курдук улахан ыраах куоракка үөрэнэ барбыккыный?” – диэн.

— Ити үөрэххэ туттарса барарбар тренерым Николай Михайлович Давыдов олус улахан өҥөлөөх. Кини ити Киевы таһынан өссө Рига куоракка Тыа хаһаайыстыбатын академиятыгар үөрэххэ киирэргэ эмиэ кэпсэппит этэ. Үөрэх эрэ туһунан санаабакка дойдубар сайын оттуу сырыттахпына, Дьокуускайга эмискэ ыҥырбыттара. Куоракка кэлэммин мин фикультурнай үөрэҕи талбытым. Биир күн иһинэн II спортивнай разряды, ГТО нуорматын, медицинскай справканы — барытын оҥорбуттара. Куоракка тренерим бэйэтэ таҥыннаран, биир нэдиэлэ дьиэтигэр олордон, үөрэххэ туттарсар бары докумуоннарбын ситэри хомуйан, үөрэххэ атаарбыта. Бу иннинэ Дьокуускайы иккитэ эрэ көрбүтүм, атын куоракка ханна да сылдьа илигим. “Москваҕа тиийэн түһээт, атын самолёкка олорон Киевкэ көтөҕүн” диэбиттэрэ. Билигин кэлэн санаатахпына, Домодедово аэропуорка түспүт эбиппин. Сууккаттан ордук хаһан Киевкэ регистрация биллэрэллэрин кэтэһэн сырыттым. Самолёт көппөт да көппөт. Собус соҕотохпун. Кими да билбэппин. Ыксаан бардым. Ыксааммын дьоммор “Самолёт Киевкэ көппөт эбит, аны суукка курдук кэтэһэн баран, дойдубар төннүүһүбүн” диэн сурук суруйдум. Ол сылдьан “Киев, Киев…” диэн кэпсэтэр дьону истэммин, кинилэри батыһааччы буоллум. Ол дьону батыһан, автобуһунан айаннаан атын аэропуорка тиийэн, дьэ Киевкэ этэҥҥэ көтөн тиийдим.

Киевкэ син ыйыталаһан, ыйдаран физкультурнай интституту буллум. Приёмнай комиссия ааныгар сиэх быһаҕас футболкалаах, ис киирбэх көрүҥнээх кыһыл бэбээскилээх толуу нуучча киһитэ турар этэ. Ол киһим миигин көрөөт: “Якут да?” – диэн ыйытта. Мин “Ноговицын из Верхоянска” диэн хардардым. Бу киһим – Георгий Анатольевич Бураков эбит. Кини биһигини кэтэһэ сылдьар эбит. Бэйэтэ батыһыннара сылдьан докумуоннарбын комиссияҕа туттарда, олорор уопсай дьиэҕэ направление ылан биэрдэ. “Бу аудиторияҕа киирэҕин, бу преподавательгэ туттараҕын” диэн барытын көрдөрөн уонна ыйан биэрбитэ. Наһаа конкурстаах этэ, биир миэстэҕэ ортотунан 7-13 киһи баар этэ. Итини барытын этэҥҥэ ааһан студент буолбутум. Ити курдук бастакы күнтэн мин тренерим Бураков Г.А. илиитигэр киирбитим.

Мин кэннибиттэн Киевкэ үөрэх туттарса Павел Пинигин, Валера Семенов, Коля Леонтьев, Федя Керемясов кэлбиттэрэ. Киев физкультурнай институгар бастакы сахалар этибит.

Георгий Анатольевич биһигини барыбытын бэйэтин оҕолорун курдук көрөн-истэн, оннооҕор маҕаһыынтан кэтэр таҥаспытын кэргэнинээн Надежда Иосифовналыын атыылаһан, ардыгар уһун буоллаҕына кылгатан, таҥыннаран бүөбэйдээн илдьэ сылдьыбыттара. Тренербит бэйэтин сынньанар бириэмэтин аахсыбакка, биир да күнү көтүппэккэ, өрөбүлү, бырааһынньыгы аахсыбакка, саhсыарда аайы 6 чаас 45 мүн. кэлэн уһугуннартыыра уонна зарядкаҕа илдьэ барара. Күҥҥэ үстэ дьарыктыыра. Режим эмиэ кытаанах этэ. Хара бастакыттан, ыччаттарга Украинаҕа бастыыгыт, улахан дьоҥҥо миэстэлэһэҕит диэн кытаанах сыал-сорук туруорбута. Оччолорго биһиги бары эдэр 17 эрэ саастаах этибит. Итинник эрчиллэн, Бураков Г.А. уолаттара, эдэрдэргэ Украина чемпионатыгар, 48 киилэҕэ – мин, 52 – Виктор Рукавишников, 57 – Валерий Семенов, 68 – Павел Пинигин буолан бастаабыппыт. Бу бастакы улахан ситиһиибит этэ. Онтон 1970 сыллаахха ахсынньы ыйга Украинаҕа улахан дьоҥҥо тустаммын мин үһүс миэстэ буоламмын, иккис разрядтаах сылдьаммын, ССРС спордун маастара буолбутум.

Мин аан бастаан улахан дьоҥҥо 1972 сыллаахха ССРС Кубогар 48 киилэҕэ тустубутум. Манна ССРС спартакиадатын призёра А. Хаританюк бу күрэхтэһиигэ 52 киилэҕэ тустубута. Онтон Валерий Семенов уонна Павел Пинигин Союз ыччаттарга Кубогар кыттыбыттара. Итинник сыыйа-баайа улахан спортка киирэн испиппит.

Мин наар Украина аатыттан араас улахан күрэхтэһиилэргэ тустубут ситиһиилэрбин, Сахам сирин дьоно ситэ билбэттэр, кинилэр мин ССРС чемпионатыгар 1974, 1978 сыллардаахха тустан миэстэлэспит эрэ ситиһиилэрбинэн үгүстэр билэллэр. Дьиҥэр, ССРС кубогар хаста да Украина хамаандатын аатыттан тустубутум уонна иккис-үһүс миэстэттэн түспэт этибит. Ол курдук, 1976 сыллаахха Алма-Атаҕа бастаабыппыт. Ыччаттартан саҕалаан Украинаҕа барыта 7-тэ чемпионнаабытым. Союз “Буревестник”обществотыгар студеннарга тустаммын эмиэ биир оччото кыайбытым. 1973 сыллаахха Минскэйгэ Бүтүн Союзтааҕы студеннар оонньууларыгар чемпионнаабытым. Билигин кэлэн санаатаахха киһи наһаа мыыммат күрэхтэһиилэрэ уонна ситиһиилэрэ эбит дии саныыбын. Оччолорго итини ханна да бэйэм ахтыбат да, суруйбат да этим. Ситиһии үксэ ол кэмҥэ Сэбиэскэй Союз чемпионатын түмүгүнэн эрэ кэмнэнэр курдук этэ. Оннук үрдүк планка баарын курдук этэ».

Убайбыт Михаил бэйэтин кэмигэр улахан көбүөрдэргэ аатырбыт тустууктары, Олимпиада чемпионнарын Роман Дмитриевы, болгарин Хасан Исаевы, Аан дойду түөрт төгүллээх чемпионын Сергей Корнилаевы кытта тэҥҥэ эрийсэн туста сылдьыбыта тустуу уонна спорт историятыгар киирбитэ. Кини тустуута бэйэтэ эмиэ туспа буочардаах, суоллаах-иистээх этэ. Ол курдук, кини илиитигэр кыанар буолан, “миэлиҥсэ” приёмы бэркэ кэдэрийэн сөбүлээн оҥортуура, үөһэттэн тэҥҥэ бырахсар эмиэ приёмнардаах этэ.

Ити курдук Михаил күөгэйэр күнүгэр ситиһиилээхтик туста сылдьан, биир бырахсыылаах тустуу түгэнэ кини олоҕун тосту уларыппыта. Ол түбэлтэни убайбыт олус хомойон уонна курутуйан туран биһиэхэ ахтан ылааччы.

Ол тубэлтэни Михаил бэйэтэ маннык кэпсиир.

— 1978 сыллаахха ССРС Сэбилэниилээх Күүстэрин чемпионата буолбута. Бу күрэхтэһиигэ бастакы эргииргэ азербайджанец уолу кытта туста тахсыбытым. Тустууну кыайа тутан баһылаан испитим, биир түгэҥҥэ уолбун үөһэ көтөҕөн таһааран баран көбүөргэ төбөтүнэн түһэрбитим, баттаары гыммытым, сүнньэ тостубут этэ. Нөҥүө күнүгэр уолум куһаҕан буолбут этэ… Киһи өлөөрү таттара сытара харахпар көстөн кэлэ турар этэ… Иккис эргииргэ туста тахсартан аккаастаммытым. Киевтааҕы Байыаннай Уокурук политчааһын начальнига бэйэтинэн кэлэн, “Туста таҕыс!” диэн модьуйбутун, буолумматаҕым. Онтон байыаннай следователь батыһа сылдьан: “Бу иннинэ сыһыаҥҥыт хайдах этэй, этиспиккит-охсуспуккут дуо?” – диэн ыйыт да ыйыт буолбута. Итинтэн сылтаан тустар санаам олох суох буолбута. Киһини атаҕыттан ылан көтөҕө-көтөҕө ыытан кэбиһэр буолан хаалбытым. Онон сыыйа тустуубун тохтоппутум. Онон 1979 сылга диэри армияҕа сулууспалаабытым. Ол кэнниттэн алта сыл прапорщиктаабытым. Кэлин тустан бүтэн баран Киевкэ саха уолаттарын эрчийбитим.

Мин дьоллоох киһибин, үчүгэй тренергэ Г.А. Бураковка 9 сыл тохтоло суох дьарыктаммыппынан уонна 32 сыл улахан куоракка Киевкэ олорбуппунан киэн туттабын.

Киһи олоҕор дьиҥнээх доҕор диэн аҕыйах буолар. Мин саамай чугас доҕотторбунаан Павел Пинигин, Валерий Семенов буолан 1970 сыллаахха билсиэхпититтэн ыла күн бүгүнүгэр диэри уу тэстибэт ыкса табаарыстыыбыт. Эдэр сылдьан сыалбыт-сорукпут биир этэ. Мин 1980 сыллаахха Киевкэ үөрэх туттарса кэлбит Таатта кыыһын Федосеева Екатерина Петровнаны көрсөммүн ыал буолбутум. Бу манна Киев куоракка тапталлаах кыыспыт Яна төрөөбүтэ. Кыыспыт улаатан үлэһит ыал буолан, биһиэхэ сиэн кыыс бэлэхтээн, эбээ-эһээ буолар үөрүүтүн билбиппит»,  – диэн Михаил кэпсээнин түмүктүүр.

Итинник тустууга тренеринэн үлэлии сырыттаҕына, 1991 сыллаахха Сэбиэскэй Союз ыһыллан, кини олоҕор уонна үлэтигэр тосту уларыйыылар киирбиттэрэ. Ол курдук, 1992 сыллаахха Украинаҕа Саха сирин бэрэстэбиитэлистибэтэ тэриллибитигэр, Саха сирин бастакы бэрэсидьиэнэ Михаил Ефимович Николаев уурааҕынан, уолбутун Михаилы ити тэриллибит саҥа тэрилтэҕэ эппиэттээх үлэһитинэн аныыллар. Ити тэрилтэҕэ үлэлиир кэмигэр Михаил Сахатын сиригэр материально-техническай тэрээһиҥҥэ элбэх үлэни ыыппыта. Ол түбүктээх үлэтэ эмиэ сөпкө сыаналаммыта. Бу тэрилтэҕэ Михаил 2002 сылга диэри кыһамньылаахтык үлэлээбитэ. Онтон 2002 сыллаахха Михаил дойдутугар Сахатын сиригэр букатыннаахтык көһөн кэлбитэ уонна ити сылтан Чурапчыга спортивнай оскуола-интэрнээккэ дириэктэри солбуйааччынан ананан үлэтин саҕалаабыта. Бу оскуолаҕа 2010 сылга диэри тахсыылаахтык үлэлээбитэ. Чурапчыны иккис дойдутунан оҥостубута.

2010 сылтан Михаил Васильевич сынньанар диэни билбэккэ, билигин да спорт эйгэтигэр үлэ үөһүгэр сылдьар, билигин куораппыт биир-баар суох кыраһыабай улахан тутуулаах “Триумф”спорткомплекс дьиэтигэр эппиэттээх тэрийэр үлэҕэ тэтимин быспакка бэриниилээхтик үлэлии сылдьар.

Михаил Васильевич чахчы даҕаны олоҕун барытын спорт эйгэтигэр, таптыыр дьарыгар тустууга анаан кэлбит киһи буолар. Тустууга да ситиһиитэ элбэх, үлэтигэр да ситиһиилэрэ элбэхтэр, үлэтинэн хайҕанан чиэстэммит, ылбыт наҕараадата да олус элбэхтэр.

Михаил Васильевич – Верхоянскай улууһун Бочуоттаах олохтооҕо, Саха Өрөспүүбүлүкэтин үөрэҕириитин туйгуна, спорт уонна үлэ бэтэрээнэ.

Убайбытын бу күннэргэ 70 сааһын туолар юбилейдаах сааһынан, бары тустууктар уонна табаарыстарын ааттарыттан истиҥник эҕэрдэлиибит! Баҕарабыт уһун дьоллоох олоҕу, чэгиэн чэбдик доруобуйаны, куруук үөрэ-көтө сылдьарыгар, билиҥҥитин курдук эрчимнээх буоларыгар, дьиибэ-дьээбэ киниттэн хаһан да ыраах кыйдамматыгар баҕарабыт!

Дмитрий Егоров-Амид

Дьокуускай куорат, тохсунньу ый