Ыраах Сиэгэн Күөл патриоттара

Кэбээйи улууһун Сиэгэн Күөл нэһилиэгин байыаннай-патриотическай иитиигэ учуутала уонна буоксаҕа тириэньэрэ Степан Кривошапкин төһө да үйэ уларыйдар, ол кэмтэн баччаҕа диэри үөрэтэр оҕолорун дойдуларын таптыырга, патриотическай тыыҥҥа иитэн кэллэ. Кини үөрэхтээһин, ыччаты патриотизмҥа, төрөөбүт дойдуну таптыырга иитии туһунан кэпсээтэ.

30‑н тахса сыл — үөрэх эйгэтигэр

— Кэбээйи улууһун Сиэгэн Күөл нэһилиэгин төрүт олохтооҕобун. Сиэгэн Күөл 300‑чэ нэһилиэнньэлээх кыракый сэлиэнньэ, Дьааҥы хайаларын анныгар турар. Кэлиҥҥи сылларга нэһилиэнньэ биллэрдик аҕыйаата. 2011 сыллаахха тутуллубут 120 миэстэлээх 2 этээстээх оскуолалаахпыт. Оскуолабыт оҕото сыл аайы аҕыйаан иһэр. Ол да буоллар, үлэ күөстүү оргуйар. Эдэр, көхтөөх учууталлар кэлэннэр, саҥа тыыны киллэрэллэр. Оскуола үөрэнээччилэрэ улуустааҕы, өрөспүүбүлүкэтээҕи, Бүтүн Арассыыйатааҕы күрэхтэһиилэргэ ситиһиилээхтик кытталлар.

Сиэгэн Күөл оскуолатыгар уонна үөрэхтээһин эйгэтигэр 30‑н тахса сыл үлэлээтим. Физкултуура уруогун биэрэбин уонна буокса сиэксийэтин ыытабын. Ону таһынан, кэнники сылларга «Основы безопасности и защиты Родины» диэн саҥа биридимиэти үөрэтэбин. Бу байыаннай бэлэмнэнии буолар. Оттон үөрэх кэбиниэттэрин туһунан этэр буоллахха, байыаннай бэлэмнэниигэ хааччыллыыбыт олох мөлтөх. Ити саҥа биридимиэккэ учуобунньукпут да, инвентарьбыт да суох. Быйыл баар буолуо диэбиттэрэ, онно эрэнэбит.

Биһиги оскуолабытыгар оҕолору байыаннай-патриотическай иитии бастакы миэстэҕэ турар. Урут-уруккуттан биһиги нэһилиэкпитигэр төрөөбүт дойдуну таптыырга, бэриниилээх буоларга, дьону-сэргэни ытыктыырга, патриотическай тыыҥҥа иитии олохсуйан хаалбыт. Төһө да кэм-кэрдии, сыаннастар уларыйдаллар, биһиги ыччаппыт ол тыынын ыһыктыбакка кэллэ.

Анал куурустар

— Байыаннай бэлэмнэниигэ былырыын от ыйыгар Москватааҕы үөрэх салаатынан анал кууруһу барбыппыт. Онтон ахсынньыга Дьокуускайга кадетскай оскуола баазатыгар Саха сирин учууталларын, сүүстүү киһини түмэн, түһүмэхтэринэн үөрэппиттэрэ. Онно биһиэхэ байыаннай дьайыыга сылдьыбыт инструктордар байыаннай бэлэмнэнии хайдах барыахтааҕын үөрэппиттэрэ. Бу ылбыт үөрэхпитинэн биһиги оҕолору үөрэтэбит. Урут сэбиэскэй кэмҥэ оскуолаҕа алын сүһүөх байыаннай бэлэмнэнии диэн баара. Биһиги, ол көлүөнэ дьон, оннук бэлэмнэниини ааспыппыт. Онон, мин саныырбынан, бу байыаннай бэлэмнэнии үөрэҕэ оҕолорго, кэлэр көлүөнэҕэ көмөлөөх буолуо. Байыаннай дьыалаҕа да буолбатар, олоххо, эт-хаан өттүнэн сайдыыга, бастакы көмөнү оҥорууга — барытыгар туһалыаҕа.

Билигин аныгы технология үйэтэ буолан, байыаннай дьайыы саата-сэбиргэлэ олох атын, былыргы курдук аптамаат тутан баран сүүрбэккин. Оҕолору үөрэтэргэ билигин коптер, дрон наада. Онуоха көмпүүтэр, атын да оборудование баара өссө ордук буолуо этэ дии саныыбын. Билигин 60–70‑с сылларга оҥоһуллубут алын сүһүөх байыаннай бэлэмнэнии кинигэтинэн үөрэтэ сатыыбыт. Ол да буоллар, икки үөрэнээччим Дьокуускайдааҕы кадетскай оскуолаҕа киирэн ситиһиилээхтик үөрэнэ сылдьаллар. Уһулуччу көрдөрүүлэнэн, «Бочуот дуоскатыгар» киирбиттэрэ. Билигин даҕаны үчүгэй бэлэмнээх уолаттар бааллар, ол эрээри оскуолабыт оҕото аҕыйаҕынан, анал оскуолаҕа ыытар уустук.

Уолаттары кытары сибээһи тутуу

— Биһиги байыаннай дьайыыга сылдьар уолаттарбытын кытары мэлдьи сибээстэһэ турабыт, нэһилиэкпититтэн төрүттээх уонтан тахса уол сылдьар. Икки уол — 2022 сылтан. Өссө биир байыаннай идэлээх уоллаахпыт, Уссурийскайга олорор, байыаннай дьайыы кыттыылааҕа. Ааспыт сыл ахсынньытыгар үөрэппит оҕом Иван Бугаев уоппускатыгар кэлэ сылдьан нэһилиэнньэни кытары көрсүбүтэ, оскуолаҕа ыҥыран «Эр санааланыы» уруогун ыыппыппыт. Кини байыаннай дьайыыга хайдах сылдьалларын кэпсээбитэ, байыаннай таҥаһын бэлэхтээбитэ. Олус истиҥ көрсүһүү буолбута, оҕолор интэриэһиргээбиттэрэ.

Уолаттарым мэлдьи сибээстэһэллэр, байыаннай сорудахха баралларыгар, төттөрү тахсалларыгар эмиэ биллэрэллэр. Түүннэри-күнүстэри сибээстэһэбит, онон нэһилиэккэ дьиэм байыаннай ыстаап курдук. Уолаттарбыт бары сэмэй, тулуурдаах дьон. Оҕо сылдьан бары миэхэ эрчиллибит буоланнар, олох ыарахаттарын тулуйарга, ыксаллаах быһыыга-майгыга тугу гынарга, хайдах буоларга үөрүйэхтэр. Онон уолаттарым этэҥҥэ сылдьыахтара, Кыайыы көтөллөөх эргиллиэхтэрэ диэн эрэнэбин, кэтэһэбин.

Патриотическай иитии

Патриотическай иитии бүгүҥҥү күҥҥэ ураты суолталанна. Сэбиэскэй Сойуус ыһыллан тутул уларыйдар даҕаны, биһиги нэһилиэккэ патриотическай иитии сүтэн-симэлийэн хаалбатаҕа. Ыччаппыт дойдутун таптыырыгар, бэриниилээх буоларыгар урукку үөрүйэхпитигэр олоҕуран иитэ сылдьабыт. Гражданскай-патриотическай иитиигэ нэһилиэгинэн араас тэрээһиннэри былааннаахтык ыытабыт. Ол курдук, быйыл олунньуга Ариан Кычкин диэн үөрэнээччим кэриэһигэр аналлаах «Үрүҥ Уолан» диэн күрэхтэһии ыыппыппыт. «Эр санаа» уордьан кавалера, кини 19 саастааҕар Чечня сэриитигэр дьоруойдуу охтубута. Дойдуларын иннигэр сырдык тыыннарын толук уурбут уолаттарбытын умнубаппыт, кэриэстиибит. Кэнчээри ыччаттарбытыгар кинилэр үтүө ааттарын мэлдьи өйдүү-саныы сылдьарга үөрэтэбит, көлүөнэттэн көлүөнэҕэ тиэрдэргэ иитэбит.

Муус устарга, байыаннай дьайыыга сырдык тыынын толук уурбут уолбут Василий Бугаев кэриэһигэр «Бэргэн Хоһуун» диэн Байанай күрэҕин ыыппыппыт. Тоҕо инньэ диэтигит диэтэххэ, Васябыт байыаннай дьайыыга идэтинэн снайпер этэ уонна эйэлээх олоххо бултуурун-балыктыырын туохтааҕар даҕаны сөбүлүүрэ. Ол иһин итинник ааттаабыппыт. Бу күрэхтэһиигэ нэһилиэнньэ бүтүннүү, кыра оҕотуттан аарыма кырдьаҕаһыгар тиийэ кытынна. Күрэхтэһиибит сэттэ түһүмэхтээх этэ. Онно 18 саастарыттан саҕалаан булчуттар кытыннылар. Уолаттар күрэхтэһиини олус сэргээн көрдүлэр, кинилэргэ барыта иннилэригэр буоллаҕа. Күрэхтэһиигэ Вася Бугаев бииргэ сылдьыбыт бойобуой доҕотторо Дьокуускайтан уонна Намтан кэлэн кытыннылар. Уолаттар күрэхтэһиигэ судьуйалаатылар уонна сыаналаах бириистэри туруордулар.

Ону таһынан, Аҕа дойду сэриитин бэтэрээннэрин эмиэ кэриэстээн, быйыл Улуу Кыайыы 80 сылынан, хас биирдиилэригэр анаан тус-туспа тэрээһини ыытабыт. Ким эрэ аатынан ырыа куонкуруһа, ким эрэ аатынан күрэхтэһии, хоһоон ааҕыыта, о. д.а. Былааннаах үлэ бара турар, онон нэһилиэкпит дьоно-сэргэтэ сэргэхтик олорор. Сэрии бэтэрээнэ Илья Петрович Соловьев үтүө аатыгар аналлаах, үрдүкү кылаас оҕолорун ортолоругар байыаннай эстэпиэтэни тэрийбиппит.

Быйыл ыам ыйыгар сэрии бэтэрээнэ, «Кыһыл Сулус» уордьан кавалера, Аҕа дойду сэриитин 2‑с истиэпэннээх уордьанын кавалера Виктор Иванович Лукин аатын үйэтитэр үгэс буолбут 60 миэтэрэҕэ сүүрүү күрэҕэ ыытыллыаҕа.