Үрүҥ халааттаах аанньаллар тиийбэттэр

Саха сирин куораттарыгар уонна улуустарыгар, Арктика ыраах сытар нэһилиэктэригэр мэдиссиинэ үөрэхтээх исписэлиистэр тиийбэттэрэ болҕомтоҕо ылыллар.Ити боппуруоһу соторутаа­ҕыта СӨ Судаарыстыбаннай Мунньаҕын (Ил Түмэн) доруо­буйа харыстабылыгар сис кэмитиэтэ ыыппыт парламент истиитигэр дьүүллэстилэр.
Өрөспүүбүлүкэбитигэр мэ­диссиинэ үлэһиттэрин бэлэмниир орто да, үрдүк да үөрэх кыһалара бааллар. Балары үөрэнэн бүтэрбиттэр мэдиссиинэ тэрилтэлэригэр үлэлиэхтээхтэр, онон каадыр боппуруо­һугар кыһалҕа суох дии саныахха сөп.

2019 сылтан “Доруобуйа харыстабыла” национальнай бырайыагынан сылга хастыы да балыыһа, биэлсэр-акушер пууннара тутуллан үлэҕэ кии­­рэллэр. Ону таһынан, дойду бэрэсидьиэнэ Владимир Путин сорудаҕынан мэдиссиинэ саҥа эбийиэктэрин тутар уонна балыыһалар материальнай-­тиэхиньиичэскэй баазаларын тупсарар туһугар быйыл доруо­буйа харыстабылын бастакы сүһүөх тэрилтэлэрин модернизациялааһын (ордук тыа сиригэр) салҕаныахтаах
2012 сылтан Саха сиригэр «Тыа сирин дуоктара» уонна «Тыа сирин биэлсэрэ» бырагырааманан 1300 исписэлиис тыа сиригэр уонна куораттарга үлэлиир. Онтон 2023 сылга Саха сирин мэдиссиинэтин тэрилтэлэригэр ити бырагырааманан 166 исписэлиис үлэлээтэ. Кинилэртэн 117-тэ – бы­­раас, 49-һа – биэлсэр. Бу бырагыраамаҕа хабыллыбыт испи­сэлиистэр биэс сыл үлэлээтэхтэринэ, быраастар – 2, биэлсэрдэр 1 мөлүйүөнү ылаллар. Аҥаардас 2018 сылы ыллахха, быраастар ахсааннара – 417, орто сүһүөх звено үлэһитин ахсаана 892 киһинэн эбиллэ сылдьыбыта.
Доруобуйа харыстабылын сайыннарыыга онтон да атын бырагыраамалар, бырайыактар олоххо киллэриллэллэр. РФ бэрэсидьиэнэ Владимир Путин кулун тутар 1 күнүттэн тыа сиригэр үлэлиир мэдис­сиинэ үлэһиттэрин хамнастара үрдүөхтээһин туһунан аныгы технологиялар пуорумнарыгар иһитиннэрбитэ, Ол курдук,  50-100 тыһыынча  нэһилиэнньэлээх куораттарга быраас­­тар хамнастарын таһынан, 29 тыһыынча солкуобай кээмэй­дээх эбии төлөбүр ылыахтара, оттон орто сүһүөх мэдиссиинэ үлэһиттэригэр 13 тыһыынча солкуобай бэриллиэҕэ.
Барыта дьэҥкэ, идэ ылбыт киһиэхэ ааныҥ аһаҕас, хайа баҕарар улууска баран үлэлээ, идэҥ аналынан “үрүҥ ха­­лааттаах аанньал” буолан, бар дьоҥҥун абыраа, туһалаа диэх курдук.
Ол эрээри, бу үөһээ этиллибит барыта ыраас мууска ууран биэрии курдук буолбатах эбит. Быһата, эмчиттэр тиийбэттэрэ, балыыһаларга каадырынан хааччыллыы инникитин өссө сытыы боппуруоска кубулуйуон сөп.

Биир тыһыынчаттан тахса ыччат үөрэнэр буоллаҕына…

Биэс сыл иһигэр доруобуйа харыстабылын эйгэтигэр үөрэххэ киирэргэ миэстэ ах­­саана 33,4% элбээтэ. Быйылгы үөрэх дьылыгар ити ахсааны өссө 10% улаатыннарар бы­­лаан баар. Онон үөрэххэ миэстэ уопсай ахсаана 1 тыһыынчаттан тахсыахтаах. Устудьуоннар мэдиссиинэҕэ үрдүк үөрэҕи М.К.Аммосов аатынан ХИФУ мэдиссиинэ институтугар ылаллар. Ону таһынан, СӨ Доруобуйа харыстабылын уонна Үөрэххэ, билимҥэ минис­тиэристибэлэрин кытары Арассыыйа 12 сүрүн үөрэҕин кыһатыгар быраастары тус сыаллаах үөрэтии тэриллэр. Онтон мэдиссиинэ орто сүһүөх үлэһиттэрин Дьокуускайдааҕы, Алданнааҕы, Нерюнгритааҕы мэдиссиинэ кэллиэстэригэр уонна Жатайдааҕы тиэхиньикумҥа бэлэмнииллэр.
Ол эрээри, үөрэххэ киирбит ыччаттар ардыгар бэйэлэрин баҕаларынан үөрэхтэрин быраҕаллар. Тус сыаллаах дуогабары түһэрсэн үөрэммиттэр бары мэдиссиинэ исписэлииһэ буолбаттара эмиэ баар суол. Эдэр исписэлиистэр тус сыаллаах үөрэх дуогабардарынан ситэри үөрэммэттэрин төрүөтэ араас буолар, ол туһунан түмүллүбүт сибидиэнньэ суох. Онон билимҥэ олоҕурбут анаалыс оҥоһуллара уолдьаспыт.

Улуустарга каадырдар тоҕо тиийбэттэрий?

СӨ Доруобуйа харыстабылын министиэристибэтин чахчытынан, мэдиссиинэ каадырдара үлэлэриттэн уурайар төрүөттэринэн буолаллар:
– Олорор дьиэлэрэ суоҕа эбэтэр баар да буоллаҕына, тупсаҕай усулуобуйа көрүллүбэтэ, дьиэ тымныыта.
2024 сыл саҕаланарыгар өрөспүүбүлүкэ нэһилиэн­ньэлээх пууннарыгар мэдис­сиинэ каадырдарын олорор дьиэнэн хааччыйыыга 970 киһи наадыйбытыттан, 378-һа – бы­­раас. Кэнники сылларга ыраах сытар тыа сирин нэһилиэнньэлээх пууннарыгар олорор дьиэни тутуу боппуруоһа сытыытык турар. Онуоха Тутуу минис­тиэристибэтигэр этэллэринэн, бу боппуруоһу бы­­һаарар дьаһаллартан биирдэс­тэринэн “Мин Сахам сирэ – ХХI үйэҕэ” үтүө дьыала бүтүн өрөспүүбүлүкэтээҕи хамсааһын дьаһалларын олоххо киллэриигэ олохтоох бүддьүөттэргэ субсидиялары биэрии буолар.
Дойду Бэрэсидьиэнэ Вла­димир Путин Федеральнай Мунньахха туһаайбыт  этиитигэр доруобуйа харыстабылыгар улахан болҕомтону уурбута. Владимир Путин чугас­тааҕы 6 сылга доруобуйа харыс­табылын эбийиэктэрин тутууга, өрөмүөннээһиҥҥэ уонна сэбилээһиҥҥэ эбии трил­лион солкуобайдаах үп  бэрил­лиэҕин туһунан иһитиннэрбитэ. Быраас амбулаторияларын уонна биэлсэр-акушер пууннарын тутуу бырагыраамата салҕаныахтаах.
– Олохтоох бүддьүөт таһымыгар исписэлиистэри өйүүр бырагыраамалар суохтара эмиэ харгыстыыр.
Доруобуйа харыстабылын министиэристибэтэ мэдис­сиинэ үлэһиттэригэр тупсаҕай оҥоһуулаах дьиэлэри элбэхтик тутарга уонна “Тыа сирин дуок­тара”, “Тыа сирин биэлсэрэ” бырагыраамалары үбүлээһини улаатыннарарга этии киллэрэр.
Социальнай пуонда Саха сиринээҕи салаата 2023 сылтан 851 мөлүйүөн солкуобай суумалаах анал социальнай төлөбүрдэри мэди­ссиинэ 12 тыһыынча үлэһитигэр ыыппыта. Мэдиссиинэ үлэһиттэригэр анаммыт социальнай төлөбүр — 2023 сыл тохсунньу 1 күнүттэн доруобуйа харыстабылын бастакы сүһүөх, оро­йуоннааҕы киин уонна учаастак балыыһаларын, «суһал көмө» үлэһиттэригэр хамнастарыгар эбии бэриллэр. Социальнай төлөбүр кээмэйэ — исписэлиис категориятыттан уонна тэрилтэ көрүҥүттэн көрөн, 4,5-18,5 тыһыынча солкуобайга тэҥнэһэр.
– Нэһилиэнньэлээх пууннарга инфраструктура суох. Тыа сиригэр чугас сытар нэһилиэктэри барыларын миэстэтигэр хабар курдук балыыһалар оҥорор өҥөлөрө элбиирэ, тэлэмэдиссиинэ барыларыгар киирэрэ буоллар, эдэр исписэлиис үлэтин наһаа ыарырҕатыа суоҕа эбитэ буолуо.
– Эдэр исписэлиистэр дьиҥнээх баар усулуобу­йаҕа тулуйбаттар, онтон сыл­­таан идэбитин сыыһа талбыппыт диэн атын эйгэҕэ көһөргө күһэллэллэр. Онон, мэдиссиинэ үлэһитин статуһун өрө көтөҕүөххэ наада. Онуоха эдэр киһи быраас, биэлсэр идэтин туһунан эрдэттэн элбэҕи билэн, бу идэ эппиэтинэс­тээҕин толору өйдөөн, бы­­раас буоларга дьулуһан туран киирэрин курдук үлэни ос­­куола саҕаттан ыытыахха сөбө буолуо. Олоххо көстөрүнэн, “кэскиллээх үөрэх”, “хамнас­таах үлэ” эрэ диэн өйдөбүлүнэн, дьиҥнээхтии үөрэниэн баҕалаах киһи миэстэтигэр киирбит оҕо, хомойуох иһин, аҕыйаҕа суох. Ол түмүгэр үөрэхтэрин ыарырҕаталлар, ситэ үөрэммэккэ быраҕарга күһэллэллэр.
– Үлэлии тиийбит сирдэригэр тырааныспар орос­куота уонна бородуукта сыаната үрдүк. Өрөспүүбүлүкэ ыраах сытар улуустарыгар балыыһалар каадырынан толору хааччыллалларыгар, быраас­тар хамнастарын улаатыннарарга нэһилиэк, улуус баһылыктара быһаччы эппиэтинэһи сүгүөхтээхтэр.

Христина Черева, Абый улууһун олохтооҕо:
– Биһиги улууспутутар УЗИ, гинеколог-быраас­тар суохтар. Мин санаабар, олох хардыытынан сайдыы барыахтаах. Эдэр гинеколог-быраас кэлэрэ буоллар, олус учугэй буолуо этэ. Онуоха көрүөн-билиэн баҕалаах, тыа сиригэр үлэлээн сайдарга-үүнэргэ дьулуурдаах эдэр эрчимнээх бы­­раас кэлэн үлэлииригэр усулуобуйа тэриллиэхтээх дии саныыбын. Хомойуох иһин, хотугу улууска сайдыыбыт бытаан, Куйаар ситимэ мөлтөх, ас-таҥас сыаната ыарахан.
Онон, биһиэхэ каадырдар кэлбэттэрин, тиийбэттэрин сүрүн төрүөтэ сайдыыбытыгар сытар дии саныыбын.