Ыт, куоска буолан кубулуналлар

Кутурук иилиммит, сирэйигэр куоска мааскалаах эрдэҕэс саастаах кыыс оҕо оонньуур былаһааккатыгар түөрт атах буолан сылдьарын көрөн бастаан утаа аахайбатым. Онтон кыыһым куоска курдук ньааҕыныы-ньааҕыныы сиргэ төкүнүйбүтүгэр, дьиктиргии санаатым. Бу тугуй? Сорохтор квадробика эбэтэр фурри диэн ааттыыр субкултууралара аны биһиэхэ кэллэ дуо? 

 

Арҕаа дойдулартан кэлбит субкултуура

Арассыыйа үрдүнэн үгүс эрдэ­ҕэс саастаах оҕону хабар саҥа муода долгуна – квадробика, атыннык эттэххэ, фурри биһиэхэ, Саха сиригэр, эмиэ үөдүйэн эрэр. Бу уопсастыбаҕа хайдах дьайарый? Бэлиэтээн суруйдахха, субкултуура антропоморфнай, ол эбэтэр киһи сирэйигэр майгынныыр кыылларга сүгүрүйүү түмүгэр үөскээбит, кыыллар хамсаныыларын үтүктэр ус­­пуорт саҥа көрүҥэ дииллэр. Биһиэхэ бу көрүҥ арҕаа дойдулартан кэлбит, уопсас­тыбаҕа саҥа киирэн эрэр буолан, оҕолор туох суолталааҕын ситэ өйдөөбөттөр эбит. Аан бас­таан АХШ-га ааспыт үйэ 70-c  сылларыгар үөдү­йбүт. Арассыыйаҕа биллэр пси­хиатр быраас Антон Елисеенко быһаарарынан, уопсастыбаҕа бу субкултуураны ылыныы араастаах.  Холобур, квадробикаҕа дьон бэйэлэрин кыыл курдук сананар, хамсаныыларын үтүктэр буоллахтарына, фурри – антропоморфнай кыылларга сүгүрүйүү буолар. Ол эбэтэр, фуррига кыыл хамсаныыларын үтүктүү суох. Фурринан үлүһүйээччилэр оҕо сылдьан, саҥарар кыыллардаах элбэх мультигы, киинэни көрбүт буолуохтарын сөп. Билигин социальнай ситим күүскэ сайдыбыт уонна киэҥник тарҕанар кэмигэр квадробика көрүҥэ үгүс болҕомтону тардар. Сорохтор биһирииллэр. Күнү-күннүктээн төлөпүөҥҥэ, көмпүүтэргэ олорор оҕолор­доох төрөппүттэр көрдөхтөрүнэ, арай оҕолоро көхтөөхтүк хамсанар, ыстаҥалыыр, салгыҥҥа сылдьар, айылҕаҕа талаһар буолбуттар. Манна бо­лҕомто уурбатахха, квадробика муодата түргэнник ааһыахтаах диэн эбит.

Успуорка туох сыһыаннааҕый?

Квадробиканан дьарыктанар, ол эбэтэр түөрт атах буолан ыстаҥалыыр киһи этэ-сиинэ сайдар, имигэс, сымса буолар дииллэр. 1-15 саастаах оҕолор, чуо­лаан кыргыттар, ордук ыллараллар эбит. Психиатр Елисеенко бэлиэ­тииринэн, билиҥҥи оҕолор бэйэлэригэр аһары бүгэн хаалбыттар, хамсаныылара, дьону кытта алтыһыылара аҕыйах. Квадробика кинилэри ситимниир. Төрөппүттэрин кытта уустук сыһыаннаах, болҕомтоҕо наадыйар оҕолор мааска, кутурук кэтэн дьон интэриэһин тардарга дьулуһаллар диэн уйулҕа үлэһиттэрэ бэлиэтииллэр. Ити эрдэ­ҕэс саастаах оҕо бэйэтин уратытын көрдөрө сатыыр кэмигэр  көстүөн сөп.

Квадробика уонна териантроптар

Квадробика физическэй ноҕуруускаҕа киирэр. Ол эрээри кыыллары аһары үтүктэн дьону хайа тардар, ытырар буоллахтарына, манна төрөппүттэр миэрэ ылыахтаахтар. Өскөтүн оҕо бу көрүҥү оонньуу курдук эрэ ылынар буоллаҕына, төрөппүт долгуйуо суох­таах. Уйулҕа өттүнэн эмсэҕэлээһинэ суох киһи, буола турар быһыыны-майгыны көнөтүк, холкутук ылынар. Хаһан баҕарар кутуругун, мааскатын уһуллаҕына, көннөрү олоххо төннөр кыахтаах. Ол эрээри ардыгар квадробердар оруол­ларыгар аһары киирэн, киһини хайа тардар, ытырар түгэннэрэ тахсыан сөп. Маннык көстүүнү териантропия дииллэр. Кинилэр бэйэлэрин дьиҥнээх кыыл курдук сананан, миискэттэн да аһыахтарын сөп. Үгүстүк тотемнай кыылларынан бөрө буолар. Чопчулаатахха, бөрө-оборотень буолуон сөп. Кинилэр реинкарнацияҕа итэҕэ­йэллэр. Уйулҕаларыгар кэһиллии баар буолуон сөп. Териантроптар кыыл майгытын- үтүктэн киһиэхэ саба түһэр түгэннэригэр, РФ Административнай быраабы кэһии кодексатын 20.1 ыст. кыра күлүгээннээһин диэнинэн эппиэтинэскэ тардыллыахтарын сөп. Бу уопсастыбаннай бэрээдэги кэһии буолар.

Санаалар

Анастасия Попова, икки оҕолоох ийэ, Дьокуускай куорат:

– 12  саастаах кыыһым кутурук, мааска сакаас­таабыта да атыылаһа иликпин. Саҥа дьылга кыбыстан мааска кэтээччиҥ суох дии диибин. Туох муодата кэлэн эрэрин бэйэм ситэ өйдүү иликпин. Билиҥҥи оҕолор социальнай ситимҥэ арааһы бары көрөллөр, үчүгэйи да, куһаҕаны да сүһэн ылаллар. Уһуйаан, оскуола иһигэр үчүгэй идеологическай иитии наада дии саныыбын. Тоҕо диэтэххэ, күнү-күннүктээн оскуолаҕа сылдьаллар. Онон иитии үлэтэ оскуолаттан саҕаланыахтаах. Оччоҕуна оҕолорбут атын дойдулар муодаларынан үлүһүйүө суох этилэр. 

Суруяна Неустроева, икки оҕолоох ийэ, Анаабыр улууһа:

– Итинник муода кэлбитин бу хата саҥа иһиттим. Оҕолорго араас муода кэлэн барар да, болҕомто уурбатахха, ааһар дии саныыбын. Тас дьайыы баар бөҕө буоллаҕа, киһи тугу да этиэн билбэт. Мин санаабар, төрөппүт оҕотугар өй-санаа өттүнэн чугас буолуохтаах. Төрөппүтүн кытта чугас сыһыаннаах оҕо араас субкултууранан үлүһүйэн болҕомто тарда сатаабата буолуо.

Егор Тимофеев, Дьокуускай олохтооҕо:

– Тугу да гыналлара суох буолан, араас кыылы үтүктэллэр ини. Оҕолорго субуотунньуктары, «тимуровскай» хамсааһыннары төннөрүөххэ, успуорт көрүҥнэригэр элбэх араас күрэхтэһиилэри тэрийиэххэ, физкултуура уруогун элбэтиэххэ наада. Оччоҕуна хамсаныыта дьэ элбиир, ол-бу араас кыылы үтүктэн кутуруктаммат-таймаламмат буоллаҕа. Иинэҕэс баҕайы эбэтэр аһары эмис оҕо наһаа элбээтэ. Ити аһылыктан, дьарык тиийбэтиттэн тахсар дии саныыбын. Оҕону эт-сиин өттүнэн сайыннарыыга Үөрэх министиэристибэтэ болҕомто ууруон наада.

Любовь  Сорова, уһуйаан иитээччитэ, Дьокуускай:

— Кутурук, мааска кэппит оҕолору Дьокуус­кайга көрө иликпин. Ханнык эрэ субкултуура көрүҥэ буолуо. Мин санаабар, оҕо эрдэ­ҕэс сааһыгар болҕомто тарда сатыыр, ол кэмҥэ тахсар көстүү буолуо. Билигин төрөппүттэр бэ­­йэлэрэ төлөпүөҥҥэ олороллор, оҕолорун кытта кэпсэппэттэр, бииргэ алтыспаттар. Эрдэҕэс сааска оҕоҕо сөптөөх болҕомто ууруллуохтаах.