Үтүө киһи аата үйэлэргэ ааттанар

«Анаабыр алмаастара» АУо Майаат бириискэтин Морҕоҕор учаастагыттан булбут 51,67 караттаах ювелирнай алмааһыгар Аҕа дойду Улуу сэриитин кыттыылааҕа, суруналыыс, социолог-чинчийээччи, экэнэмиичэскэй наука хандьыдаата, Хотугу пуорум Академиятын академига, Арассыыйа Наукатын академиятын Сибиирдээҕи салаатын үтүөлээх бэтэрээнэ Феодосий Семенович Донской аата иҥэрилиннэ.

Санатан эттэххэ, «Саха АССР 100 сылыгар 100 анал ааттаах алмаас» бырайыак СӨ Ил Дархана Айсен Николаев уонна «АЛРОСА» АХ бииргэ үлэлээһиннэрин бырайыагынан олоххо киирбитэ. Бу бырайыак иитинэн бөдөҥ алмаастарга Саха сириттэн Сэбиэскэй Сойуус уонна Социалистическай Үлэ Дьоруойдара буолбут, устуоруйаҕа киирбит дьон уонна Саха сирин биллэр-көстөр уопсастыбаннай, судаарыстыбаннай диэйэтэллэрин ааттара иҥэриллэр.

Феодосий Семенович – өрөспүүбүлүкэ тэлэбиидэнньэтин, Саха сирин Суруналыыстарын сойууһун уонна Эбээн Бытантай национальнай оройуонун төрүттээччилэртэн биирдэстэрэ.

Кини Аҕа дойду сэриитэ саҕаланыаҕыттан бүтүөр диэри сылдьыбыта, 1943 с. от ыйыгар уонна атырдьах ыйыгар Курскай Дуга аатырбыт кыргыһыытыгар Иккис салгын аармыйатын авиационнай полкаларын сибээһинэн хааччыйбыта. Онтон Воронежскай уонна I Украинскай фроннар састааптарыгар киирэн Днепри туорааһыҥҥа, Украинаны уонна Польшаны босхолооһуҥҥа, Берлини ылыыга кыттыбыта. Ыам ыйын 8 күнүгэр 1945 с. рейхстаг эркинигэр доҕорун кытта «Биһиги манна сырыттыбыт – Саха сириттэн Донской Ф.С., Чувашияттан Кононов Ф. Ф.» диэн ааттарын суруйан хаалларбыттара.

«Кыһыл сулус» хаһыат уонна ТАСС фотокэрэспэдьиэнэ Анатолий Морозов түһэрбит бу автографтаах хаартыската 1946 сыл күһүнүгэр «Огонек» сурунаалга бэчээттэммитэ. Ол эрээри Донской сэриитэ манан бүппэтэҕэ, кини салгыы фашистартан Праганы босхолоспута, онтон Австрияҕа өссө биир сыл сулууспалаабыта. 1946 сыл ыам ыйын бүтүүтэ эрэ демобилизацияламмыта.

Суруналыыстыканан өссө оскуолаҕа сылдьан үлүһүйбүтэ, аармыйаҕа рота политругун көмөлөһөөччүтүнэн сылдьан, «Бойобуой лиистэр» диэн истиэнэ хаһыатын таһаарсара. Онон 1946 сыл атырдьах ыйыгар дойдутугар эргиллэн кэлэн баран «Социалистическая Якутия» хаһыат эрэдээксийэтигэр кэрэспэдьиэнинэн ылыллыбыта. Амма, Уус Маайа, Аллайыаха уонна Уус Алдан оройуоннарыгар анал кэрэспэдьиэнинэн үлэлээбитэ. Бартыыйынай оскуоланы ситиһиилээхтик бүтэрээт «Эдэр хомуньуус» хаһыаты салайбыта, онно хаһыат нууччалыы тылынан эмиэ тахсарын ситиспитэ.

Уон сыл устата Саха АССР Миниистирдэрин Сэбиэтин иһинэн араадьыйанан уонна тэлэбиидэнньэнэн биэрии кэмитиэтин политвещание кылаабынай эрэдээктэринэн, бэрэссэдээтэлинэн, онтон «Кыым» уонна «Социалистическая Якутия» хаһыаттар холбоһуктаах эрэдээксийэлэрин пропагандаҕа отделын сэбиэдиссэйинэн үлэлээбитэ.

Ф.С. Донской нууччалыыттан сахалыы «Рабиндранат Тагор» уонна «Индия кэпсээннэрэ» айымньылары тылбаастаабыта хомуурунньук буолан бэчээттэммитэ. Алмааһы хостооһун бырамыысыланнаһын туһунан «Грядущее» уочаркаларын кинигэтэ өрөспүүбүлүкэтээҕи бириэмийэҕэ тиксибитэ.

1967 сыл бүтүүтэ Ф.С. Донской олоҕо тосту уларыйбыта. Кини ССРС Наукаларын академиятын Сибиирдээҕи салаатын Саха сиринээҕи филиалын экэниэмикэҕэ отделын алын научнай үлэһитинэн буолбута. Феодосий Донской аан бастакынан Сибиир, Илин Уһук уонна Хоту төрүт олохтоох аҕыйах ахсааннаах норуоттар кыһалҕаларын кэлим экэнэмиичэскэй-социологическай чинчийиитин саҕалаабыта уонна 1978 сыллаахха кандидатскай диссертациятын көмүскээбитэ.

1981 сыл алтынньытыгар Феодосий Семеновиһы Москубаҕа ССРС Наукаларын академиятын Социологическай чинчийэр институтун научнай үлэһитинэн ыҥыраллар, онно кини сэттэ сыл үлэлээбитэ. Кини чинчийиилэрэ үрдүкү былаас үгүс уталытыллыбат дьаһаллары ыларыгар тирэх буолбуттара. Ол курдук, кини кандидатскай диссертацията «Хотугу сир булчуттарын уонна табаһыттарын үлэлиир уонна олорор сирдэрин усулуобуйатын уларыта тутуу экэнэмиичэскэй уонна социальнай проблемалара» ССКП КК уонна ССРС Миниистирдэрин Сэбиэтин “Хотугу норуоттар олорор оройуоннарын экэнэмиичэскэй уонна социальнай сайыннарыы миэрэлэрин туһунан” уурааҕар тирэх буолбута.

1988 сыллаахха ССРС Наукаларын академиятын Сибиирдээҕи салаатын Саха сиринээҕи филиалын ыҥырыытынан Феодосий Семенович дойдутугар төннөн кэлэн Экэниэмикэ институтун научнай үлэһитинэн киирбитэ. Хотугу аҕыйах ахсааннаах норуоттар проблемаларын института тэриллибитигэр социальнай-экэнэмиичэскэй чинчийии научнай салайааччытынан үлэлээбитэ.

Институкка кини салалтатынан Саха сиригэр дьүкээгирдэр социальнай- экэнэмиичэскэй сайдыыларын, култуураларын чөлүгэр түһэриигэ 1993-1995 сс. уонна 2000 сылга диэри кэмҥэ кэлим бырагыраамалара, ХХІ үйэҕэ Саха Өрөспүүбүлүкэтин төрүт олохтоох аҕыйах ахсааннаах норуоттарын көҥүл сайдыыларын Декларацията – ХНТ официальнай докумуонунан буолбут «Саха декларацията» итиэннэ Төрүт олохтоох аҕыйах ахсааннаах норуоттар сайдыыларын кэнсиэпсийэтэ, о.д.а. ырытыллан оҥоһуллубуттара.

Арассыыйа наукатын академиятын Сибиирдээҕи салаата Ф.С. Донской «Хотугу, Сибиир уонна Уһук Илин төрүт олохтоох аҕыйах ахсааннаах норуоттара ХХ үйэ иккис аҥарыгар» диэн научнай үлэтин үс туомунан бэчээттээн таһаарбыта. Кини чинчийиилэрэ Арассыыйаҕа эрэ буолбакка, тас дойдуларга эмиэ биллэллэр. Феодосий Донской бойобуой үтүөлэрэ уонна научнай үлэлэрэ судаарыстыбаннай наҕараадаларынан бэлиэтэммиттэрэ.