Үтүө үгэс

«…Айхал алгыс сахам тыла, Уруй олук сахам тыла, Күн бэлэҕэ сахам тыла». Ити курдук киэн туттуунан, сылааһынан сыдьаайар тылларынан Мииринэй оройуонун Таас Үрэх с. Р.В.Лонкунов аатынан 9 нүөмэрдээх орто оскуолаҕа үөрүүлээх тэрээһин саҕаланна. 

Саха тылын кылааһын кабинетыгар өр сылларга Ботуобуйа оскуолатыгар үлэлээбит педагогическай үлэ бэтэрээнэ Афанасий Максимов аата  иҥэриллэр бэлиэ түгэнэ буолла.  Оскуола кэлэктиибэ 2023 сыллаахтан оскуолаҕа өр сылларга үлэлээбит, нэһилиэк үөрэҕириитин устуоруйатыгар бэйэлэрин кылааттарын киллэрсибит бэтэрээн учууталлар ааттарын кабинеттарга аныыр үчүгэй үгэстэри утумнуур.

Саха тылын уонна литературатын учуутала, СР Үөрэҕириитин туйгуна Саргылана Бравина тэрээһин саҕаланыытыгар Афанасий Максимов туһунан кылгастык кэпсээтэ: “Афанасий Дмитриевич Мэҥэ-Хаҥалас улууһугар Балыктаах сэлиэнньэтигэр 1928 сыллаахха төрөөбүтэ. Дьокуускайга Педагогическай институту бүтэрэн, Өймөкөөҥҥө саха тылын уонна литературатын учууталынан үлэлии барбыта. 1955 сыллаахха Мииринэй оройуонун Таас-Үрэх сэлиэнньэтин оскуолатыгар учууталынан ананан кэлбитэ. Кини уруоктарыгар саха суруйааччыларын кэпсээннэрин пластинкаҕа  иһитиннэрэрэ, фольклор араас көрүҥнэрин — үгэстэри, таабырыннары, чабырҕахтары туһанар этэ. Кини үөрэтэр ньымата үөрэнээччилэргэ норуот муудараһын өйдүүргэ көмөлөһөрө. Кэлин иккис үрдүк үөрэҕи бүтэрэн историк быһыытынан правоведение төрүттэрин үөрэппитэ. 1960-с  сылларга оскуола дириэктэринэн үлэлии сылдьан оскуола матырыйаалынай баазатын сайыннарыыга, каадырынан хааччыйыыга элбэх сыратын биэрбитэ».

Онтон салгыы оскуола кыраайы үөрэтэр түмэлин салайааччыта, нуучча тылын уонна литературатын учуутала, Афанасий Дмитриевич үөрэнээччитэ, кэлин кэллиэгэтэ Ольга Иевлева учуутал үлэтин олус кэрэхсэбиллээхтик кэпсээтэ: “Афанасий Дмитриевичка үөрэммит дьоллоохпун. Кини элбэх оҕону үөрэппитэ. Саха суруйааччыларын кэпсээннэрин ааҕарбыт. Афанасий Дмитриевич дириэктэрдиирин саҕана оскуолаҕа үлэнэн иитии киэҥник киирбитэ. Эспэдииссийэ геологтара хаалларбыт дьиэлэригэр сибиинньэ, куруолук тутар пиэрмэтин тэрийбитэ. Оҕолор ол  куруолуктарбытын, сибиинньэлэрбитин аһатар этибит. Афанасий Дмитриевич туһунан сырдык өйдөбүллээхпит, мэлдьи махталынан санааччыбыт. Кабинекка кини аата иҥэриллэриттэн наһаа үөрэбит”.

Оскуола саха тылын кабинетыгар учуутал Афанасий Дмитриевич аатын үйэтитэн кабинекка Бэлиэ суругу арыйарыгар оскуола дириэктэрэ Эмилия Симонова Арассыыйа үөрэҕириитин бочуоттаах үлэһитэ, Афанасий Дмитриевич үөрэнээччитэ, оҕолорго туһаайан эттэ:  «Бүгүҥҥү бэлиэ күҥҥэ биһиэхэ саха тылын сүмэтин үөрэппит, саха тылыгар сүгүрүйэргэ, төрөөбүт төрүт тылы баһылыырга олук уурбут учууталбыт аата иҥэриллэриттэн үөрэбит, долгуйабыт.  Үөрэнээччилэри, учууталлары, Афанасий Дмитриевич оҕолорун, аймахтарын эҕэрдэлиибит».

Оскуола түмэлэ быыстапка оҥордо. Ол курдук, тэрээһин кыттыылаахтара Афанасий Дмитриевич уруоктарга туттубут кинигэлэрин, үөрэппит оҕолорун кытта түспүт хаартыскаларын көрдүлэр. Учуутал төрөппүт кырргыттара Нина Афанасьевна (АЛРОСА оҕо уһуйаанына медсиэстэрэтэ, СӨ Үөрэҕириитин министиэристибэтин кырааматаларынан наҕараадаламмыта), Анна Афанасьевна (АЛРОСА бэтэрээнэ, “Алмазавтоматика” трест отделын салайааччыта) ахтыыларын билистилэр. Оксана Афанасьевна (омук тылын учуутала, Арктикатааҕы оскуола интэринээтин иитээччитэ, араас таһымнаах куонкурустар кыайыылаахтара, СӨ Үөрэҕириитин систиэмэтин бочуоттаах бэтэрээнэ) видеонан ҕэрдэ ыыппытын көрдүлэр. Дьокуускайдааҕы национальнай гимназия начаалынай кылааһын учуутала, Арассыыйа үөрэҕириитин бочуоттаах үлэһитэ Ольга Петрова ахтыытын дириэктэр Эмилия Семеновна ааҕан иһитиннэрдэ: «Афанасий Дмитриевич олус үчүгэй буочардааҕа уонна ону ирдиирэ. Үчүгэй буочардаах оҕо өйө ыраас буолар диирэ. Нойосуус үөрэппит хоһооммутун дуоска иннигэр ааҕарбыт. Бэйэтэ куруук көстүүмнээх буолара. Уруогар мэниктээбэт, ыһыллыбат этибит. Элбэҕи ааҕар, суруйар, кэпсиир буоларбыт. Учууталбыт “Бэлэм буол» хаһыакка оҕолор суруйбут хоһооннорун, ыстатыйаларын көрдөрөрө. “Эһиги эмиэ суруйуҥ”, — диирэ. Оскуолаҕа кэрэспэдьиэн оҕолорун салайарын кэпсиирэ. Хаһыаты мунньар буолуҥ диэн сүбэлиирэ. Литература уруогун сөбүлүүрбүт да, суруйааччылары да билэрбит. Чараас да, халыҥ да кинигэни ааҕарбыт. Кылааспыт салайааччыта уонна Афанасий Дмитриевич биһигини буровойга илдьэн ньиэп уонна гаас хайдах буоларын көрдөрбүттэрэ.  Геологтар турбаны дириҥ дьөлөҕөскө түһэрэн, ньиэп оботторон көтөхпүттэрэ. Кэнсиэрбэ бааҥкаларыгар кутан көрдөрбүттэрэ, кэпсээбиттэрэ. Биһиги буккуйан, дьалкылдьытан, сыттаан көрбүппүт. Бэлиэтиир тэтэрээттэрин аахпыппыт. Бүтэй өстүөкүлэ колбаҕа гаас диэн көрдөрбүттэрэ. ,,Бэлэм буол» хаһыакка биһиги оскуолабыт кэрэспэдьиэн пуоһун дьаралыгар вышка, скважина ойуулаабыппыт”.

Саха тылын уонна литературатын үөрэтии бырамыысыланнай оройуоҥҥа,  Ботуобуйа оскуолатыгар өссө киэҥник сайдарыгар, үөрэнээччилэргэ ситиһиини баҕаран туран, Афанасий Дмитриевич кыргыттара кабинекка харчынан сэртипикээт бэлэхтээтилэр. Ити курдук сайаҕас, кэскиллээх тэрээһин буолан ааста.

Оскуола кэлэктиибэ.