Үтүө үлэһит, дьоһун салайааччы

Быйыл самаан сайын саҕаланыытыгар Валерий Егорович Никифоров 65 сааһын туолар үбүлүөйүнэн сынньалаҥ баазатыгар аймах-билэ дьонун, бииргэ үлэлээбит доҕотторун-атастарын ыҥыран, сахалыы сиэрин-туомун толорон, улахан ыһыах тэрийэн, мустубут дьонун-сэргэтин күндүлээтэ-маанылаата.

Бу истиҥ-иһирэх көрсүһүүгэ мустубут ыалдьыттар сахалыы астаах-үөллээх баай сандалы тула олорон, ааспыты ахтыһан, араас оонньууларга кыттан, сэргэхсийдилэр. Валерий Егорович оҕо сааһын, араас көрүдьүөс түгэннэрин туһунан кэпсээннэрин истэн, бары үөрдүлэр-көттүлэр, астына-дуоһуйа сынньаннылар.

Үбүлүөйдээх киһи бу өрөгөйдөөх күҥҥэ анаан-минээн улахан сылгыны сиэтэн, аһын-үөлүн маанытын дэлэччи тарта. Араас күрэхтэһии кыайыылаахтарыгар тыыннаах ньирэйдэри тиэрдэр үтүө үгэһи тутуһан, күндү бириистэри туттартаата. Бу улахан түһүлгэни кини биир дойдулааҕа, биллиилээх суруналыыс Тускулаана Горохова-Кобельянова салайан, кыайа-хото тутан ыытан, дьону-сэргэни сөхтөрдө. Валерий Егорович эҕэрдэ тылыгар мустубут дьон-сэргэ иннигэр туран, саамай истиҥ махталын тапталлаах кэргэнигэр, олоҕун доҕоругар Анна Кирилловнаҕа – Аанчыгар анаата. Кинилэр уһун олохторугар үөрүүтэ-хомолтото, ыарахана-чэпчэкитэ – барыта баара. Ону барытын сарын-сарыҥҥа өйөнсөн, хардарыта өйдөһөн ааспыттара. Билигин кинилэр – биэс оҕо, уон сиэн тапталлаах ийэлэрэ-аҕалара, эйэҕэс эбэлэрэ-эһэлэрэ буолан, олох муудараһын сиэннэригэр иҥэрэллэр, үлэҕэ-хамнаска уһуйаллар. Бу сир биир уратыта – «Кумах күөлгэ» ханнык да аныгы сибээс, интэриниэт туппат. Онон манна кэлбит киһи дьиҥнээх айылҕалыын алтыһан, дууһалыын сынньанар. Ол иһин манна биирдэ кэлэн сынньаммыт дьон, эргиччи кэлэ тураллар. Ити курдук, саха биир бастыҥ, холобур буолар ыала, Анна уонна Валерий Никифоровтар, сүрэхтэрэ баҕарбыт дьарыктарын булан, үлэ үөһүгэр сылдьан, дьону-сэргэни үөрдэ-көтүтэ олороллор.

Валерий Егорович Никифоров 1960 сыллаахха Сунтаар улууһун Элгээйи бөһүөлэгэр күн сирин көрбүтэ. Петр Хрисантович Староватов аатынан орто оскуоланы 1977 сыллаахха ситиһиилээхтик үөрэнэн бүтэрэн, 1977-1979 сылларга «Элгээйи» сопхуоска үлэ үөрүйэҕин ылбыта. Онтон Сэбиэскэй Аармыйа кэккэтигэр ыҥырыллан, ытык иэһин чиэстээхтик толорон, икки сыл сулууспалаан кэлбитэ.

Төрөөбүт дойдутугар төннөн, сопхуоска успуорт инструкторынан уонна тырахтарыыһынан салгыы үлэлээбитэ. 1984-1986 сылларга Дьокуускайдааҕы тыа хаһаайыстыбатын тиэхиньикумгар үөрэнэн, зоотехник идэтин баһылаабыта. Манна үөрэнэ сылдьан, кэскиллээх аргыһын, Мэҥэ Хаҥалас Томторуттан төрүттээх Анна Кирилловна Пономареваны көрсүбүтэ. Анна Кирилловна эмиэ кини курдук «Оскуола–оҥорон таһаарыы–үрдүк үөрэх» дэбииһинэн хотоҥҥо ыанньыксыттаан баран үөрэххэ киирбит эбит. Эдэрдэр сүрэхтэринэн сөбүлэһэн, ыал буолан, үөрэхтэрин бүтэрэн, Томторго олохсуйбуттара.

Валерий Егорович 1986-1992 сылларга «М. Горькай» аатынан сопхуос Томтордооҕу биригээдэтигэр биригэдьиир-зоотехнигынан таһаарыылаахтык үлэлээбитэ. Сопхуос эстибитин кэннэ, 1992 сылтан саҕалаан, араас эппиэттээх дуоһунастарга үлэлээбитэ: Томтор нэһилиэгин Сэбиэтин бэрэссэдээтэлинэн, «Томтор» бааһынай хаһаайыстыба дириэктэринэн, «Саха Арктика-торг» хампаанньа сэбиэдиссэйинэн, Аллараа Бэстээххэ «Якутгосоптторг» дириэктэринэн. Ити кэмҥэ кэтэхтэн үөрэнэн, Дьокуускайдааҕы судаарыстыбаннай тыа хаһаайыстыбатын академиятын бүтэрэн, зоотехник идэтин үрдэтиммитэ.

2004-2007 сылларга «Метеор» диэн ааттаах чааһынай тэрилтэни тэрийэн үлэлэппитэ. 2007-2013 сылларга дойдутун дьонун-сэргэтин итэҕэлин ылан, «Томтор нэһилиэгэ» муниципальнай тэриллии баһылыгынан талыллан үлэлээбитэ. 2013-2015 сылларга Майа сэлиэнньэтигэр тыа хаһаайыстыбатыгар, олох-дьаһах хомунаалынай хаһаайыстыбатыгар уонна тупсарыыга сүрүн исписэлииһинэн үлэлээбитэ.

Оттон 2015 сылтан Томтор бөһүөлэгэр «Дьөһөгөй оҕото» бааһынай хаһаайыстыбаны тэринэн, үлэлээн-хамсаан эрэрэ быйыл уон сыла туолла. «Кумах күөл» диэн айылҕа бэйэтэ анаабыт кэрэ көстүүлээх сиригэр бааза тэринэн, кыһын-сайын сылы эргиччи үлэлэтэ олорор. Манна өрөспүүбүлүкэбит араас муннуктарыттан дьон-сэргэ кэлэн сынньанан, күүс-уох ылан барар.

Валерий Егорович ханна да үлэлээтэр, бэйэтин суолун-ииһин хаалларар туруу үлэһит, дьоһун салайааччы. Кини 2007 сыллаахха Томторго баһылыгынан талыллан баран, үлэтин аан бастаан нэһилиэк генеральнай былаанын оҥотторуутуттан саҕалаабыта. Бу үлэҕэ уруккута Архитектурнай институт дириэктэрэ Иван Ильич Шишигин улаханнык көмөлөспүт. «Бу былаан үлэбэр улаханнык абыраабыта», – диэн Валерий Егорович бэлиэтиир.

Кини салайар кэмигэр Халыма трассатыттан Томторго диэри 12 км суол бырайыага оҥоһуллан, улуус реестрыгар киирэн, үп-харчы көрүллэн, суол кэмиттэн-кэмигэр өрөмүөннэнэрэ ситиһиллибитэ. Баһылыгынан үлэтин саҕалыыр кэмигэр бөһүөлэк иһигэр баар сэттэ хочуолунайы тохтотон, биир улахан квартальнай хочуолунайы үлэҕэ киллэртэрии – оччолорго улахан ситиһии этэ. Ол хочуолунай билигин да социальнай эбийиэктэри, олохтоохтор дьиэлэрин барытын итиинэн хааччыйан турар.

Ол кэмҥэ Томтор уотун ситимэ мөлтөх этэ. Валерий Егорович оччотооҕу «ЯЦЭК» генеральнай дириэктэрэ Александр Захаровы кытта кэпсэтэн, кини көмөтүнэн дэриэбинэ аҥаарыгар саҥа СИП-проводунан уот ситимин тартарбыта. Үлэтин биир улахан ситиһиитинэн култуурунай-спортивнай комплексы, улахан саха балаҕанын уонна 80 миэстэлээх саҥа оскуола тутуутун саҕалааһыны ааттыыр. Оскуола тутуутугар Егор Борисовка тус бэйэтигэр киирэн, сөбүлэҥин ылан, бырайыагын оҥоттортообута. Маны таһынан, Томтордооҕу оҕо уһуйаанын иитээччитэ «Воспитатель года России» үрдүк ааты сүкпүтүнэн, оччотооҕу үөрэх миниистирэ Феодосия Габышеваттан саҥа уһуйааны тутарга сөбүлэҥ ылбыттара.

Нэһилиэк 5 сыллаах социальнай-экэнэмиичэскэй сайдыытын бырагырааматын чэрчитинэн уулуссаларга генеральнай былаан быһыытынан саҥа ааттары иҥэрии, ФАП тутуута, 4 кыбартыыралаах  икки уопсай дьиэ бырайыага оҥоһуллубута. Оттон биир саамай киэн туттуулара – Томтор саамай үрдүк сиригэр көрөр-истэр балаһаакка тэриллибитэ.

Валерий Егорович саҕалаабыт үтүө дьыалаларын, былааннарын кини кэнниттэн талыллыбыт баһылык Мирон Анатольевич Свинобоев ситэрэн-хоторон биэрбитэ.

Мария Захарова, Балыктаах.