Үтүөкэннээх  салайааччы — Александр Ильич Борисов

Олох – уустук. Сороҕор өлөр өлүү биһиги ортобутуттан эрэнэр,  тумус туттар, өйдөрүн кылааныгар, үлэлэрин үгэнигэр сылдьар бастыҥтан бастыҥ, үтүөкэннээх  дьоммутун,  сүрэхтэрбитин хаанынан ытатан, илдьэ барар. Муҥутаан үлэлиир, айар-тутар саастарыгар… Оннук дьоннортон биирдэстэрэ – үйэ чиэппэрин устата алтыспыт, бодоруспут  ытыктыыр салайааччым Александр Ильич Борисов буолар.

 Ол сыллартан…

1993 сыл сааһыгар дойдубар Уус Алдаҥҥа оройуон сэбиэтин тэрийэр отделын салайааччытынан үлэлии олордохпуна, үлэм эйгэтэ тосту-туора уларыйбыта. Кулун тутар 3 күнүгэр «Саха» национальнай көрдөрөр-иһитиннэрэр хампаанньаҕа саҥа тэриллибит Саха Өрөспүүбүлүкэтин Бырабыыталыстыбатын уонна Парламенын үлэтин сырдатар эрэдээксийэ сүрүн эрэдээктэринэн анаммытым. Бу тэрилтэҕэ 1998 сыл алтынньытыгар диэри үлэлээбитим. Александр Ильиһи ити сыллартан билэбин. Кини Саха судаарыстыбаннай университетын бүтэрээт, Саха сирин сибээһин производственнай-тиэхиньиичэскэй управлениетыгар инженеринэн анаммыта. Дьоҕурдаах эдэр киһи сулууспа бииртэн-биир үктэллэрин дабайан испитэ уонна 1996 сыллаахха Тэлэбиидэнньэ уонна араадьыйа тиэхиньиичэскэй киинин генеральнай дириэктэринэн анаммыта.

Александр Ильич бу стратегическай суолталаах улахан тэрилтэни 14 сыл салайбыта. Арассыыйаны кытта баайы-дуолу тыырсыы уустуктарын ааһан, Киин Саха сиригэр хааларын ситиспитэ уонна өрөспүүбүлүкэ биир бөдөҥ барыстаах тэрилтэтигэр кубулуппута. Үлэлиир дьоҕурдаах, иллээх-эйэлээх интернациональнай үлэ кэлэктиибин үөскэппитэ. Мин 1999 сыллаахха от ыйыгар СӨ Бэчээккэ департаменын дириэктэринэн анаммытым уонна ити былаас уорганыгар 15 сыл үлэлээбитим. Сибээс, бэчээт — уруулуу эйгэлэр. Үлэбитинэн үгүстүк алтыһарбыт.

2010 сыл бэс ыйыгар Борисов А. И. үрдүк сололоммута — СӨ Бырабыыталыстыбатын бэрэссэдээтэлин солбуйааччытынан анаммыта. Киниэхэ сибээс, электроннай бырабыыталыстыба, эргиэн, буоста уонна сонуннары киэҥник тарҕатар сириэстибэлэр үлэлэрин салайар-сүрүннүүр эбээһинэс сүктэриллибитэ. Ити кэмтэн мин, Саха сиригэр бэчээт эйгэтин салайааччы, бырабыыталыстыбаҕа Александр Ильич нэдиэлэтээҕы, ыйдааҕы планеркаларыгар, араас дьаһалларыгар сылдьар буолбутум. Бииргэ үлэлээбит түөрт толору сылбыт олох биллибэккэ ааспыта. Бу чахчы айымньылаах, таһаарыылаах, толору өйдөһөн бииргэ үлэлээһин сыллара этэ диэн астынан туран бэлиэтиибин. 2011 сыллаахха былаас уорганнарыттан биир бастакынан «СӨ бэчээттэнэр уонна электроннай сонуну киэҥник тарҕатар сириэстибэлэрин 2012–2016 сс. сайдыыларын судаарыстыбаннай бырагырааматын» бигэргэттэрбиппит. Бу бырагыраама өрөспүүбүлүкэҕэ бигэргэммит отуттан тахса бырагыраамалартан толору кээмэйинэн үбүлэнэртэн биирдэстэрэ этэ. Хомойуох иһин, 2014 сылтан саҕалаан судаарыстыбаннай бырагыраамалары үбүлээһин сыллата сарбыллар аакка барбыта. Александр Ильич үлэлэрин сүрүннүүр тэрилтэлэрин (подведомственнай) салайааччыларын кытта олус ситимнээхтик үлэлиирэ. Бэйэтин тула дьыаланы билэр, дьоҕурдаах эдэр дьону түмпүтэ. Секретариатыгар Е. П. Андреева (билигин СӨ Киин быыбардыыр хамыыһыйатыгар үлэлиир),
П. Н. Кириллин (Дьокуускай куорат мэрин солбуйааччы), Е. Р. Макаров (СӨ сибээскэ уонна информационай технологияларга миниистири солбуйааччы), А. И. Хаджи, Д. В. Дидярова курдук эргиччи бэлэмнээх, үрдүк таһымнаах, үтүө майгылаах дьон үлэлээбиттэрэ. Александр Ильич планеркаларын былааннаахтык, дьоһуннук ыытара. Хас биирдии тэрилтэ салайааччытын болҕойон истэрэ. Сорудахтары чопчу тиэрдэрэ. Баар ыарахаттары — ол үксүгэр үбүлээһин, материальнай баазаны бөҕөргөтүү, каадыр боппуруостара буолаллара — туоратыыга Үп, Экэниэмикэ министиэристибэлэрин кытта биһигинниин тэҥҥэ үлэлэһэрэ, уопсай интэриэспитин туруулаһан көмүскүүрэ.

2014 сыл алтынньытыгар А. И. Борисов СӨ сибээскэ уонна информационнай технологияларга миниистиринэн анаммыта. Мин судаарыстыбаҕа сулууспалыыр муҥутуур сааспын туолан, ити сыл алтынньытыгар уон биэс сыл үлэлээбит Департаменым салайааччытын солотуттан босхолонон, биэс сыл болдьохтоох «Сахабэчээт» автономнай тэрилтэ генеральнай дириэктэринэн анаммытым. Судаарыстыбаннай былаас тиһигэр Гражданскай уопсастыба институттарын сайыннарыы министиэристибэтэ баар буолбута. Миниистиринэн С. М. Гурьева анаммыта. Бэчээт департамена саҥа тэриллибит министиэристибэ хонтуруолугар киирбитэ. Бу сыыһа быһаарыы этэ. Саҥа министиэристибэҕэ бэчээт эйгэтэ арыый көйгөтүтүллүбүтэ. Өрөспүүбүлүкэ салалтата кэлин ону өйдөөбүтэ уонна 2016 сыллаахха бэчээт салаатын үлэтин сүрүннээһини Сибээс уонна информационнай технологиялар министиэристибэлэригэр төннөрбүтэ. 2016 сыл бүтэһигэр сүүрбэ сыл этэҥҥэ үлэлээбит Бэчээт департамена былаас уорганын быһыытынан үлэтэ тохтотуллубута. Ол оннугар Сибээс министиэристибэтигэр сонуннары киэҥник тарҕатар сириэстибэлэр эйгэлэригэр судаарыстыба бэлиитикэтинэн дьарыктанар департамент баар буолбута. Онон «Сахабэчээт» салайааччытын быһыытынан эмиэ Александр Ильичтиин бииргэ үлэлиир, кинилиин алтыһар буолбутум. Үөһээ ахтан аһарбытым курдук, 2014 сылтан саҕалаан бэчээт салаатын үбүлээһин сыллата сарбыллан испитэ. Сурутуу лаппа аҕыйаан, хаһыаттар дохуоттара биллэ түспүтэ. Ити уустук кэмнэргэ миниистир тус бэйэтинэн эрэдээксийэлэр кыһалҕаларынан дьарыктаммыта. Сүрүн болҕомтотун хаһыаттар дохуоттаах буолалларыгар туһаайбыта. Хас да улууска сылдьыбыта, эрэдээктэрдэри кытта элбэхтик эрийсибитэ, сүбэлэспитэ.

Ону бары билэбит, сыаналыыбыт

Ханнык да кэмҥэ хайа да бэйэлээх судаарыстыбаҕа сайдыыны түстүүр сибээс! Ордук билигин араас технологиялар муҥутуур түргэн тэтиминэн сайда-уларыйа турар кэмнэригэр А. И. Борисов олус элбэҕи оҥорбута. Ону бары да билэбит, сыаналыыбыт. Александр Ильич салайааччы быһыытынан уратылара — бэйэтин хаһан да үрдүктүк санаммат, улаатымсыйбат, көнө-судургу майгылаах, сэмэй этэ. Үрдүк ис култууралаах. Киһини сатаан истэрэ, дьон кыһалҕатыгар сүрдээх болҕомтолооҕо.

Олоххо араас буолар. 2014 сыл от ыйыгар мин алта уон биэспин туолан, сокуон быһыытынан судаарыстыбаннай сулууспаттан босхолонор күнүм ыган кэлбитэ. Сокуон аата сокуон — толоруллуохтаах буоллаҕа. Биир олуллар боппуруос баара — министиэристибэни кытта дуогабар быһыытынан мин Бэчээт департаменын салайааччытынан ити сыл алтынньы 22 күнүгэр диэри үлэлиэхтээҕим. Оттон сокуон этэринэн, дуогабарым болдьоҕо туолуо үс ый иннинэ солобуттан босхолонуохтааҕым. Ону миниистирим барахсан быыс-хайаҕас булан, болдьоҕум туолуор диэри дуоһунаспар үлэлэппитигэр билиҥҥэ диэри уйадыйа махтанабын…

Александр Ильич олоххо ураты көрүүлээх, эргиччи сайдыылаах, айар куттаах, барыга бары дьоҕурдаах этэ. Төһө да улахан дуоһунастарга үлэлээтэр, иллэҥ кэмигэр арааһынан дьарыктанара. Кини төрөөбүт Сахатын сиригэр, норуотугар тугунан да кэмнэммэт улахан үтүөлээх. Саха сирэ диэн тыытыллыбатах кыыс-кэрэ айылҕалаах, дэлэй бултаах-алтаах, хоһуун-хоодуот дьонноох-сэргэлээх дойду баарын Арассыыйаҕа, атын да дойдуларга биллэрбит «Охота и рыбалка в Якутии» диэн теле-биэрии ааптара уонна ыытааччыта. Баҕар, көннөрү киһи санаатыгар судургу курдук буолуо: айылҕаҕа таҕыс, бултаа, аралдьый, уһул, кэпсээ. Оннук буолбатах! Теле-араадьыйа хампаанньатыгар үлэлээбит, аҕыйах да буоллар биэриилэри оҥорбут киһи билэрбинэн, сүрдээх уустук, үгүс үбү-харчыны, элбэх тэрээһини, сыраны-сылбаны эрэйэр, ылбычча киһи кыайбат үлэтэ. Биир өйдөөх-санаалаах хамаанда наада. Толкуйдаабытын олоххо киллэрии саҕаланыаҕыттан Александр Ильич тэрээһини лаппа кыайа туппута. Дьэ ол иһин кини оҥорбут биэриилэрин элбэх киһи сэҥээрэн көрөр. Барахсан айылҕаны таптыыра, балыгы-булду билэрэ, кэпсиирэ-ипсиирэ үчүгэйэ — киһи эрэ истэ олоруох курдук! Сахабыт сирин аатырдарга, туспа дойдуларга, атын омуктарга биллэрэргэ, мин санаабар, итинтэн ордук быһа суол суох. Онон А. И. Борисов олус үтүө, үйэлээх, кэскиллээх дьыаланы саҕалаан, атаҕар туруорбута.

Үтүө киһи Александр Ильич Борисов бу орто дойдуттан арахсан барыыта соһумар, соһуччу, наһаа хомолтолоох этэ. Балыыһаҕа киирбитин кэннэ барыта этэҥҥэ буолар ини диэн бүтэһиккэ диэри эрэммитим. Хомойуох иһин, 2019 сыл ыам ыйын 8 күнүгэр сырдык тыына быстыбыта. Дьылҕата, анала оннук буолаахтаатаҕа. Тиһэх суолугар атаарыыга олус элбэх киһи мустубута. Бырастыылаһааччылар араас улуустартан, ыраах киин куораттартан, бэл Крымтан тиийэ, кэлбиттэр этэ.

Дьоһуннаах салайааччы, үтүө киһи Александр Ильич Борисов аата биһиги санаабытыгар-сүрэхпитигэр өрүү баар буолуо!

Филипп Пестряков, 1999–2014 сс. СӨ бэчээккэ, тэлэбиидэнньэнэн уонна араадьыйанан биэрии дьыалаларыгар департаменын салайааччыта уонна салайааччытын солбуйааччы, 2014–2019 сс. СӨ «Сахабэчээт» АО генеральнай дириэктэрэ, СӨ култууратын үтүөлээх үлэһитэ, СӨ бэчээтин, тэлэбиидэнньэтин уонна араадьыйатын туйгуна, Амма, Уус Алдан улуустарын Ытык олохтооҕо