Үтүөнэн сыдьаайар Софья Иванова

Бу күннэргэ Арассыыйаҕа социальнай үлэһит күнэ бэлиэтэнэн ааста. Социальнай үлэһитинэн амарах дууһалаах, аһыныгас сүрэхтээх, дьон кыһалҕатын өйдүүр, көмөлөһөр баҕалаах дьон үлэлииллэр. Биир оннук социальнай эйгэҕэ бэйэтин үлэтигэр бэриниилээх, бастыҥ үлэлээх киһинэн Софья Николаевна Иванова буолар. Кини Үөһээ Бүлүү улууһун социальнай управлениетын иһинэн кырдьаҕастары уонна доруобуйаларыгар хааччахтаах дьиэҕэ көрөр-истэр салаа сэбиэдиссэйинэн үлэлиир.

– Софья Николаевна, социальнай эйгэҕэ хаһааҥ­ҥыттан үлэлиигин?

– Мин социальнай эйгэҕэ 2005 сыллаахха кэлбитим, номнуо үлэлээбитим 20-чэ сыл буол­ла. Бастаан Үөһээ Бүлүүтээҕи оҕо уонна дьиэ кэргэн социальнай көмөтүн киинигэр уонна Саастарын ситэ илик оҕолор социальнай-реа­билитационнай кииннэригэр социальнай психологынан үлэлээбитим. 2010 сылтан социаль­най көмүскэл управлениетын иһинэн кырдьаҕастары уонна доруобуйаларыгар хааччахтаах аҕам саастаах дьону дьиэҕэ көрөр-истэр салаа сэбиэ­диссэйинэн үлэлиибин.

Үөһээ Бүлүү улууһун үрдүнэн маннык дьиэҕэ олорор 115 киһи баар, кинилэри 24 социальнай үлэһит көрөр-истэр, олору салайабын. Улуус 18 нэһилиэгэр аҥаардас хаалбыт уонна доруобу­йаларынан хааччах­таах дьону көрөллөр-истэллэр. Биһиги үлэбит уустук – дьон кыһалҕатын быһаарар үлэ. Үлэһиттэри барыларын сыаналыыбын, кинилэр кыһалҕалаахха мэлдьи илиилэрин уунан, көмөлөһөргө бэлэмнэр. Биһиги үлэбит – аҕам саастаахтарга, доруобу­йаларынан хааччах­таах дьоҥҥо көмөлөһүү, аттыларыгар баар буолуу, өйөөһүн, болҕомтону көрдөрүү уонна кинилэри араҥаччылааһын.

– Маннык амарах са­­наалаах, дьоҥҥо көмө­лөһөргө дьонуҥ, дьиэ кэргэниҥ ииттэҕэ?

– Кырдьык, оннук, мин элбэх оҕолоох дьиэ кэргэҥҥэ иитиллибитим. Ийэм Анна Николаевна Сергеева (Ньуутакаан) аҕыс оҕотун бэ­­йэтэ иитэн киһи-хара оҥорбута. Эһэм Аҕа дойду Улуу сэриитигэр Берлиҥҥэ тиийэ сэрии­лэспит Николай Иннокентьевич Кононов (Тардыысыйа) барахсан биһигини иитиспитэ, киниэхэ мэлдьи махтана саныыбын. Ыал саамай улахан оҕото буоламмын, балтыларбын, бырааттарбын кыра эрдэхпиттэн көрсөн улааппытым. Тыа оҕотун сиэринэн, кырабытыттан үлэни кыайа-хото тутарбыт, бэйэ-бэйэбитигэр көмөлөһөрбүт. Ол иһин ыарахаттартан иҥнэн турбакка, төһө кыаҕым баарынан дьоҥҥо көмөлөһө сатыыбын. Амарах санаа, араа­һа, кыра бырааттарбын-балтыларбын бүөбэйдии, көрө-истэ сылдьар аналлаахпыттан үөскээбит быһыылаах.

– Кэлэктиибиҥ туһунан кэпсээ эрэ, өр сыл үлэлээбит дьон төһө элбэхтэрий, идэҕэ уһуйааччылар бааллар дуо?

– Үөһээ Бүлүү улууһун Социальнай харалтатын управ­лениетын Екатерина Нико­лаева салайар. Кини сатабыллаах салалтатынан үлэ-хамнас тэтимнээхтик барар, кырдьаҕастарбытыгар, доруо­буйаларынан хааччах­таах дьоммутугар көмө-өйөбүл оҥоһуллар. Иллээх кэлэк­тииппитигэр, уһуннук үлэлээбит элбэх социальнай үлэһит баар, Ол иһигэр Кэнтик нэһилиэгэр 29-с сылын Надежда Еттянова уонна Далыр нэһилиэгэр Аскалон Софронов үлэлииллэр. Онтон 20-н тахса сыл үлэлээбиттэр бэтэрээн уһу­йааччыларбыт Лидия Ильина, Фекла Докторова, Тамара Адамова, Светлана Бугулова, Раиса Семенова.

Социальнай эйгэ бэтэрээннэрэ бары да уһуйааччы быһыытынан сүбэлэрэ-­амалара уустук-ыарахан үлэбитигэр күүс-көмө буолар. Уһуннук профсойуус бэрэссэдээтэлинэн үлэлээн кэлбит биир тутаах үлэһиппитин Евдокия Харлампьеваны бэлиэтиэхпин баҕарабын. Нам нэһилиэгэр уһуннук социаль­най үлэһитинэн Антонина Кондакова, Хоро нэһилиэгэр Марта Евсеева, Мэйик нэһилиэгэр Марианна Потапова, Оҥхой нэһилиэгэр Анна Константинова, Өргүөт нэһилиэгэр Катлана Ченохова уо.д.а. үлэлээтилэр.

– Үлэҕэр туох ыарахаттары көрсөҕүнүй?

– Социальнай эйгэҕэ түбэһиэх киһи үлэлээбэт, аһыныгас, амарах санаалаах буолуу ирдэнэр. Урут уйулҕалара хамсаабыт, чөл олоҕу тутус­пат, олох ыарахаттарыгар түбэс­пит дьону уонна саастарын ситэ илик оҕолору кытары үлэлэһэр этим. Ол кэмнэргэ, кырдьык, үлэбин ыарырҕатар этим. Онтон сыыйа үөрэнэн, үлэбин ордорор буолбутум.
Билигин олорор дьиэтэ суох, ханна да үлэлээбэт, биэнсийэлэрэ, босуобуйалара суох дьону кытары үлэ­лиибит. Кинилэри инбэлииккэ таһааран, бэйэлэрин баҕаларынан интэринээт дьиэлэргэ, чааһынай пансионаттарга киирэллэригэр докумуоннарын хомуйан көмөлөһөбүт.

Барахсаттар, кырдьыы тэтиминэн уйулҕалара олус уйан буолар, онон соҕотохсуйбаттарын курдук көмөлөһө, өйүү сатыыбыт. Бородуукталарын, эмтэрин атыылаһан, аҕалан, дьиэлэрин-уоттарын сууйан-сотон кыһалҕаларын чэпчэтэбит.

Бэйэлэрин баҕаларынан култуурунай тэрээһиннэргэ, түмсүүлэргэ сырытыннаран сэргэхситэбит. Мин урут даҕаны, билигин даҕаны үлэлэспит кырдьаҕастарбын, барахсаттары, барыларын өйдүүбүн. Бастаан үлэлиирбэр, эппитим курдук, уустук курдук этэ, билигин сылаас ыраас интэринээт дьиэҕэ сылаас аһы кэмигэр аһыылларын, доруобуйаларын тустаах үлэһиттэр көрөллөрүн, онон үйэлэрэ уһаан олороллорун көрөн үөрэбин.

– Биир эмэ олох умнубат, өйдөөн хаалбыт түгэннээххин дуо?

– Икки харахтарынан көрбөт аҕам саастаах уонна доруобуйаларынан хааччахтаах араас кэмнэргэ түөрт көрөр-хара­йар киһилээх этим, кинилэри умнубаппын. Психиатр Алексей Алексеевич Мараховы кытары бииргэ үлэлэспит доруобу­йаларыгар хааччахтаах дьоммун өрүү саныыбын. Биирдэ 30-чалаах соҕотох хаалбыт, көрбөт уолу ин­­бэлииккэ та­­һаартараары үлэлэспиппит, куота-көтө сылдьыбыта. Онуоха аймаҕа киһи ­эйиэхэ кыһаллар атын аймаҕыҥ суох, аҕаҥ мин, ийэҥ Софья Николаевна буолар диэн этэн тылыгар киллэрбитин умнубаппын. Ол барахсан билигин төлөпүөннээн интэринээккэ аһылыктара минньигэс, дьиэлэрэ аһара ыраас диэн кэпсиир. Оннук көрбүт-харайбыт, көмөлөспүт дьонуҥ махтана саныыллара, үөрэ көрсөллөрө, өйдүү-саныы сылдьаллара киһини кынаттыыр.

– Эн дьиҥинэн сэбиэдиссэй буоллаҕыҥ, дьоҥҥун дьаһайа-дьаһайа олоруох­хун сөп этэ. Ол гынан баран социальнай үлэһит курдук барытыгар бэйэҥ сүүрэр-көтөр, көмөлөһөр эбиккин дии?

– Дьон кыһалҕатын кыһалҕа оҥостон, сүүрэргэ-көтөргө үөрэнэн хаалбыппын. Барахсаттарым эмиэ күннээҕи сонуну кэпсэппэтэхтэринэ, санааларын эппэтэхтэринэ, ардыгар хомойуохтарын даҕаны сөп. Аҕам саастаахтар уонна доруобуйаларыгар хааччахтаахтар аһааҕыраллара, ыалдьаллара ханна барыай, санаалара да түһэрэ баар суол.

Онон бэйэм үлэм эрэ диэн баран олорбокко, туох кыалларынан, дьоҥҥо көмөлөһүөххэ наада. Мин көрөр-истэр дьонум араастар, кырдьаҕас уонна доруобуйатынан хааччахтаах даҕаны, сорохтор үөрүнньэҥ майгылаахтар, олох охсуутун ылан кими даҕаны итэҕэйбэт даҕаны дьон баар. Олорго хас биирдиилэригэр тус-­туспа сыһыан наада буолар.

Уопсайынан, социальнай эйгэҕэ үтүө санаалаах, дьон кыһалҕатын чугастык ылынан, кинилэри өйдөөн туран көмөлөһөр киһи үлэлиэн сөп, аҥардас бу мин үлэм эрэ диир кыра, ис дууһаҕыттан дьон кыһалҕатын ылынар, кинилэри өйдүүр, ханнык даҕаны түгэҥҥэ көмөлөһөр аналлаах буолуохтааххын.

– Софья Николаевна, кэпсээниҥ иһин махтал!