Ытыс соттобут эбэтэр дьыалаҕа тардыллабыт?

Хороҕор муостааҕы, сыспай сиэллээҕи сайын да, кыһын да суолга түҥнэри көтүү тахса турар.

Саха сирин улуустарын суолларыгар, ордук сайыҥҥы кэмҥэ, сүөһү-сылгы мээнэ сылдьара кими да соһуппат. Суоппар сүөһүнү-сылгыны түҥнэри көттөҕүнэ, уустук боппуруос буолар. Дьикти сокуон — суол быраабылатынан бостуук 14 сааһын туолбут оҕо да буоллаҕына, суоппарга тэҥнэнэр. Онон, дьэ, оччотугар суол саахалыгар ким буруйдаах буоларый? ОСАГО полиһынан толуйууну ылыахха сөп дуо?

Хороҕор муостаах суолунан сылдьара көҥүллэнэр дуо?

Бастакы уонна сүрүн ыйытыы — сүөһү уопсайынан суолга тахсара көҥүллэнэр дуо? Көҥүллэнэр эбит. Суол быраабылатын 25‑с пуунунан сүөһүнү өтөххөр эбэтэр мэччирэҥ сиргэ диэри үүрэн илдьиигэ сыһыаннаах хас да ирдэбил баар. Холобур, суол быраабылатын 25.6‑с пуунунан бостуукка маннык ирдэбиллэр, ону кытта бобуулар кытта олохтоммуттар:

• — сүөһүнү суолга көрүүтэ-харайыыта суох хаалларар бобуллар;
• — тимир суол уонна анал бэлиэтэ суох суолларынан, ону таһынан, хараҥаҕа уонна боруҥуй кэмҥэ кыыллары үүрэр сатаммат;
• — атын суол баар буоллаҕына, аспаалламмыт уонна бетон бүрүөһүннээх суолунан сүөһүнү үүрэн таһаарар көҥүллэммэт.

Оччотугар атын суол суох түгэнигэр, бостуук сүөһүнү массыына суолунан үүрэн илдьэр бырааптаах. Онуоха, быраабыла 25.4‑с пуунунан «сүнньүнэн сүөһүнү суолунан сырдык кэмҥэ үүрүллүөхтээх» уонна «бостууктар сүөһүнү суол уҥа кытыытынан үүрүөхтээхтэр» диэн быһаарар. «Сүнньүнэн» диэн тыл кытаанах ирдэбил буолбакка, сүбэ эрэ быһыытынан сыаналанар. Ол аата, түүҥҥү кэмҥэ сүөһүбүтүн «сылгылаан» үүрэн аҕаларбыт быһаччы бобуллубат эбит. Арай манна биир дьикти быһаарыы баар. Болҕойуҥ. Суол быраабылатын 25.1‑с пуунугар этиллэринэн, сыарҕалаах аты, миинэр аты эбэтэр үөр сылгылары суолунан үүрэр киһи 14 сааһын туолбут буолуохтаах. Ол аата, сорох түгэннэргэ суоппардар бостууктан элбэҕи эрэйбэттэрэ ордук. Сокуонунан бостуук суоппардыыр бырааба, уопута суох, сокуоннай сааһын ситэ илик оҕо буолуон сөп.

Саахалга ким буруйдаах буоларый?

Дьиҥнээх олохтон холобурдары аҕаллахха, Саха сиригэр маннык түбэлтэлэр үгүстүк буолаллар. Холобур, Мэҥэ Хаҥалас улууһугар олохтоох суоппар киэһэлик Майаттан Дьокуускайга айаннаан иһэн, суолга сылгыны түҥнэри көппүт. Сылгы тутатына миэстэтигэр өлбүт, оттон массыына улаханнык алдьаммыт. Бу түгэҥҥэ ким буруйданарый? Суут-сокуон маннык түбэлтэни үс араастык быһаарар.

Бастакынан, суоппар буруйдааҕынан ааҕыллар. Өскөтүн саахал үксүн маннык усулуобуйаҕа тахсыбыт буоллаҕына: суол саахала сырдык кэмҥэ тахсыбыт, бостуук сылгы аттыгар сылдьыбыт, аспаал суолу таһынан атын ыллык да, суол да суох буоллаҕына, суоппар түргэн тэтимнээхтик айаннаабыт эбэтэр тустаах сэрэтэр бэлиэни көрбөтөх.

Бу түгэҥҥэ дьиэ кыылын хаһаайына суоппар
ОСАГО полиһынан хоромньутун төлөттөрөр бырааптаах эбит. Тоҕо диэтэххэ, РФ Гражданскай кодексатын 137‑с ыстатыйатынан сүөһү бас билиигэ киирэр.

Иккиһинэн, бостуук эбэтэр дьиэ кыылын хаһаайына буруйдааҕынан ааҕыллар. Бу саамай тарҕаммыт түгэн. Суут бостуугу эбэтэр дьиэ кыылын хаһаайынын буруйдуур, өскөтүн: сүөһү суол ортотугар көрүүтэ-харайыыта суох турбут түгэнигэр, саахал хараҥа кэмҥэ буолбут, сүөһү тыаттан соһуччу суолга ыстанан тахсыбыт буоллаҕына.

Маннык түбэлтэҕэ, хомойуох иһин, сүөһү хаһаайына суоппар массыынатын өрөмүөнүн ороскуотун барытын толуйарыгар тиийэр. Хас да сыллааҕыта Нам улууһугар манныкка майгынныыр түбэлтэ буолбута. Түүн айаннаан иһэн суоппар суолга сытар ынаҕы таарыйан, массыыната улаханнык алдьаммыта. Суут ынах хаһаайынын буруйдаабыта уонна 400‑тэн тахса тыһ. солк. хоромньуну төлөппүтэ.

Үсүһүнэн, буруйдааҕы быһаарар кыаллыбат. Маннык түгэн эмиэ баар. Холобур, түүн суолга соһуччу сүөһү тахсан, суоппар түҥнэри көттөҕүнэ, бостууга суох, хаһаайына биллибэт буоллаҕына, икки өттүттэн матырыйаалга тиһиллэр дакаастабыл суох буолар. Бу түгэҥҥэ суоппар үксүн бэйэтэ ночоотурар. Өскөтүн киниэхэ КАСКО страховката баар буоллаҕына, хоромньуну страховкалыыр хампаанньа толуйуон сөп.

Ыстарааба төһөнүй?

Суол быраабылатын кэһэн, сүөһүнү көрүүтэ суох суолга үүрэн таһаарбыт бостуук, саахал тахсыбытыттан-тахсыбатаҕыттан тутулуга суох, эппиэккэ тардыллар. РФ Административнай кодексатын 12.29‑с ыстатыйатын 2 чааһынан бостуукка 800 солк. кээмэйдээх ыстараап олохтонор. Оттон сүөһүнү үүрүү быраабылатын кэһии түмүгэр саахал тахсыбыт түгэнигэр, киһи доруобуйатыгар чэпчэки эбэтэр орто ыарахан эчэйии оҥоһуллубут буоллаҕына, ыстараап кээмэйэ 1000‑тан 1500 солк. диэри үрдүүр. Бу эппиэтинэс сүөһүнү харайар бостуукка эрэ сыһыаннаах. Оттон саахалга алдьаммыт массыына хоромньутун сүөһү хаһаайына толуйар эбээһинэстээх.

Хаҥалас улууһугар буолбут түбэлтэни ылан көрүөҕүҥ. Суоппар Улахан Аан сэлиэнньэтигэр киирэр суолга соһуччу сүүрэн тахсыбыт ынаҕы түҥнэри көтөн өлөрбүтэ биллибитэ. Массыыната алдьанан, суоппар сүөһү хаһаайыттарын суукка биэрэн, хоромньутун төлөтөргө ирдээбитэ. Алдьаммыт массыына өрөмүөнэ, сыанабылы оҥорторуу, бэрэстэбиитэл өҥөтө барыта холбоон 570 тыһ. солк. тахса тэҥнэспит. Бастаан оройуон суута ирдэһээччи этиитинэн хоромньуну төлүүргэ быһаарбыта. Ол эрээри, ынах хаһаайыттара сөбүлэспэккэ, дьыаланы СӨ Үрдүкү Суутугар ыыппыттара. Үрдүкү Суут кэллиэгийэтэ дьыала матырыйаалын үөрэтэн баран, икки өрүт тэҥҥэ буруйдааҕын быһаарбыта. Тоҕо?

Суоппар сэрэтэр бэлиэни тутуспатах, оттон хаһаайын сүөһүнү көрүүтэ-харайыыта суох суолга таһаарбыт. Түмүгэр СӨ Үрдүкү суута бастакы инстанция быһаарыытын көтүрэн, саҥа быһаарыыны таһаарбыт. Ол курдук, сүөһү хаһаайыттарыттан матырыйаалынай хоромньу быһыытынан 120 тыһ. солк., сыанабыл ороскуотугар 800 солк. уонна судаарыстыбаннай пошлинаҕа 4 774 солк. ирдээн төлөттөрбүт. Көрөргүт курдук, ирдэммит 570 тыһ. солк. оннугар икки өрүт буруйдааҕынан, хоромньу кээмэйэ быдан аччаабыт.

Маны таһынан, матырыйаалынай хоромньуттан ураты, өссө тугу ирдиэххэ сөбүй? РФ Гражданскай кодексынан, эмсэҕэлээбит киһи буруйдаахтан атын хоромньуну эмиэ ирдиир бырааптаах. Холобур, моральнай хоромньу — саахалтан сылтаан киһи олоҕун укулаата кэһилиннэҕинэ, истириэс ыллаҕына. Аны туран, суоппар барыс ыларын сүтэрбитэ эмиэ киирэр. Ол курдук, суол саахалыттан сылтаан ылыахтаах дохуотуттан маппыта билиннэҕинэ. Холобур, таксыы суоппара массыыната өрөмүөҥҥэ турар кэмигэр үлэлээбэккэ, барыһыттан маппытын төлөттөрөргө ирдээн суукка сайабылыанньа суруйуон эмиэ сөп.

Сайыҥҥы кэмҥэ, ордук сарсыарда эрдэ уонна киэһэлик, улуустар икки ардыларынааҕы суолларга сэрэхтээх буолуҥ. «Сүөһүнү үүрүү» диэн бэлиэ турар сиригэр айан тэтимин намтатыҥ. Сүөһү хаһаайыттара бас билэр кыылларгытыгар эппиэтинэһи сүгэргитин өйдөөҥ. Сүөһүгүтүгэр сырдатан көрдөрөр лиэнтэлэри кэтэрдиҥ эбэтэр элбэх айаннаах-сырыылаах суолга, тыраассаҕа тахсарын хааччахтааҥ.

Ити курдук, суолга саахал таҕыстаҕына, суоппар да, сүөһү хаһаайына да биир тэҥ эппиэтинэстээхтэрин өйдүөхтээхтэр. Суоппардар ордук болҕомтолоох, оттон сүөһү хаһаайыттара эппиэтинэстээх буоллахтарына, маннык суол саахаллара тахсаллара аҕыйыа этилэр. Суолга бэйэ-бэйэҕэ ытыктабыллаах буолуу — саахала суох айан-сырыы мэктиэтэ.