Юрий Трутнев «Россия-24» телеканалга интервью биэрдэ

РФ Бырабыыталыстыбатын бэрэссэдээтэлин солбуйааччы – Уһук Илин эрэгийиэҥҥэ РФ Бэрэсидьиэнин боломуочуйалаах бэрэстэбиитэлэ Юрий Трутнев «Россия-24» телеканалга интервью биэрдэ.

– Үгэс курдук биһиги эйигин кытары сыл түмүгүн таһаарабыт. 2022 сыл дойду экэниэмикэтигэр уонна, чуолаан, хас биирдии эрэгийиэҥҥэ уустук буолла. Уһук Илин эрэгийиэн онтон хаалсыбата. Бу сыл хайдах ааһан эрэрий уонна туох өйөбүл дьаһаллар ылылыннылар?
— Уһук Илин – Арассыыйа биир тутаах эрэгийиэнэ, ол иһин дойдуга буола турар кыһалҕа биһигини эмиэ таарыйда: хамсык дьаҥын кытары охсустубут, эмп-томп, мэдиссиинэ оборудованиетын аҕаллыбыт, дьоҥҥо суһал уонна хаачыстыбалаах көмөнү оҥорору ситистибит. Дойдуга биллэрбит сааҥсыйалар кэккэ бырайыактар олоххо киириилэригэр сабыдыаллаатылар эрээри, онтон биһиги тугу даҕаны сүтэрбэтибит.
Онтон экэниэмикэ туһунан уопсай этэр буоллахха, экспорт Илин хайыһыыта – Уһук Илин сайдыытыгар саҥа сүүрээни арыйда. Итиннэ, биллэн турар, сорох хайысхаҕа итиччэ элбэх тырааныспарынан таһаҕаһы таһыыга уонна пуортар ноҕоруускаларыгар биһиги бэлэмэ суох этибит. Ол гынан баран, ити биһиэхэ саҥа кыахтары биэрдэ, бу сылга икки саҥа Нижнеленинскэй – Тунцзян уонна Благовещенскай – Хэйхэ хайысхатынан муостаны тутан киллэрдибит. Онон Уһук Илин сайдыытыгар бары кыахтар бааллар. Быйыл икки төгүл түргэн тэтиминэн тыа хаһаайыстыбата сайдар. Уопсайынан, бу сылга экэниэмикэ өттүгэр хаалыы тахсыбата.
– Инвестиция туһунан этэр буоллахха, урутаан сайдар 22 территорияны барытын холбоон биир кэлимҥэ киллэрэр былаан баар, ол туохха наадалааҕый?
— РФ Бэрэсидьиэнэ Владимир Путин Уһук Илин эрэгийиэн сайдыытын национальнай приоритетынан биллэрбитэ. Онуоха урутаан сайдыы сирин-уотун ханна тэриллэрин быһаарарга хамыыһыйабыт соругунан, чопчу инвестиция оҥоһуллар уонна онно чопчу үлэлиир тэрилтэлэр баар эрэ буоллахтарына диэн. Биһиги үлэлиэн баҕалаах бары тэрилтэни өйүүбүт. Ол иһин бүрэкирээтийэни суох гынарга диэн этии киирбитэ – Уһук Илин бүттүүнүн биир кэлим урутаан сайдыы сиринэн-уотунан оҥорор туһунан. Билэргит курдук, Уһук Илин олус элбэх бырагыраама баар: «дальневосточнай гектар», энерго-тарыыптары тэҥнээһин, «дальневосточнай ипотека», урутаан сайдыы сирэ-уота, Владивосток пуорта, о.д.а.
Итиннэ барытыгар сокуон уларыйарыгар элбэх утары этиилэр да бааллара, ол эрээри Владимир Путин бары өрүтү истэн баран, Уһук Илин эрэгийиэн туһатыгар быһаарыныыны ылыммыта. Онон мин салгыы итинник баран иһиэҕэр эрэнэбин.
– Илин Уһук сайдыытын туһунан этэр буоллахха, улахан болҕомто социальнай боппуруостарга ууруллар. Ол иһигэр саҥа куораттар уонна эрэгийиэн улахан куораттарын маастар-былааннарын сайдыытыгар. Үлэ хайдах баран иһэрий?
Биһиги үлэбитин экэниэмикэттэн саҕалаабыппытыгар бары кириитикэлээбиттэрэ. Ааспыт кэми анааран көрөр буоллахха, 2013 с. мин Бэрэсидьиэн ыйыытынан Уһук Илин сайдыытынан дьарыктана кэлэрбэр эрэгийиэн сайдыытын судаарыстыбаннай бырагырааматыгар 3,9 млрд солк. эрэ көрүллэрэ. Оттон бүгүн ол сыыппараны 20 төгүл куоһарар үп көрүллэр. Дьыала дьиҥэ, бүддьүөт биэрэр үбүгэр-харчытыгар буолбатах, Уһук Илин эрэгийиэн сайдыытыгар билигин чааһынай өрүт үбэ-харчыта, үлүгэрдээх инвестиция барар, онно үп угуллуута билигин 3 трлн солк. тиийэн эрэр. Ол барыта тута харахха көстүбэт курдук эрээри, уопсайынан ыллахха, үчүгэй өттүгэр баран иһэр, 107 тыһ. саҥа үлэ миэстэтэ, 600 саҥа тутуллубут тэрилтэ, о.д.а баар. «Биир кэлим субсидия» чэрчитинэн 1,5 тыһ. эбийиэги чөлүгэр түһэрдибит уонна туттубут, 1 тыһ. эбийиэги национальнай бырайыактарынан тутабыт.
Биллэр турар, саамай сүрүнэ диэн Уһук Илин олорор дьон олоҕун таһымын үрдэтии, кинилэр олохторун тупсарыы буолар.
– «Биир кэлим субсидия» бырайыак туһунан эттиҥ, 2022 с. хайдах-туох олоххо киирэрин сиһилии кэпсээ эрэ.
Эппитим курдук, «Биир кэлим субсидия» бырайыакка кэнники үс сылга 122 млрд солк. үп инвестицияланна, 1,5 тыһ. эбийиэк өрөмүөннэннэ уонна тутулунна – 300 доруобуйа харыстабылын тэрилтэтэ, поликлиника, фельдшер-акушер пууна, 200-н тахса оскуола, оҕо уһуйаана, успуорт быласааккта. «1000 тиэргэн» бырагырааманы олоххо киллэрбиппит. Чиэһинэ эттэххэ, бастаан утаа федеральнай таһымҥа тиэргэн дьыалатыгар орооһорбут диэн саарбахтыы санаабытым, онтум наада эбит. Тоҕо диэтэххэ, дьоҥҥо наада, ол аата сөптөөх хамсаныы буолар.
– «Дальневосточнай ипотекаҕа» уонна «Дальневосточнай гектарга» быйыл төһө киһи киирдэ?
«Дальневосточнай гектар» уонна «дальневосточнай ипотека» – бу Уһук Илин саамай биллэр, наадалаах бырагыраамалара буолар. «Дальневосточнай гектары» 111 тыһ. киһи ылла. Итиннэ биһиги сокуону кыратык уларыттыбыт, тоҕо диэтэххэ, сири киһи бэйэтин бас билиитигэр көһөрөрүгэр боппуруостар үөскээбиттэрэ. Оттон «биир гектарынан» туһанааччыларга сокуону сымнатан уларыттыбыт. Дьоҥҥо табыгастаах уонна учаастагы ылалларын курдук бырагырааманы тиһэҕэр тириэрдэбит. Итиннэ дьиэни туттууга харгыстар бааллара, тойоттор дьиэ туттарга көҥүл суох диэн аккаастыыллара, сокуоҥҥа көннөрүүлэри киллэрэн, аны итинник кыһалҕа суох буолла, барыта дьон туһугар оҥоһуллуохтаах.
Онтон ипотека туһунан этэр буоллахха, эмиэ сайдан иһэр. Быйыл Владимир Путин Илиҥҥи экэнэмиичэскэй пуорумҥа ылыммыт быһаарыытынан, Уһук Илин олорор, үлэлиир быраастарга, учууталларга сааһыттан тутулуга суох уонна эдэр ыалларга, учууталларга итиэнэ быраастарга ити бырагырааманы тарҕаттыбыт.
– Кэпсэтии саҕаланыыта тырааныспар кыһалҕатын туһунан эппитиҥ. Быйыл ол хайдах быһаарылынна?
Дьону таһыыга анаан «Аврора» авиахампаанньаны тэрийдибит. Хампаанньа быйыл хаһааҥҥытааҕар даҕаны улахан субсидияны федеральнай бүддьүөттэн ылла. Ити хайдах көмөлөһөргө суоттанан-учуоттанан, барытын холбоон, дьэҥкир, өйдөнүмтүө буолар гына оҥоһуллубута. 2021 с. «Аврора» 2020 с. 34 % элбэх киһини таспыта. Быйыл ити көрдөрүүттэн 10 % үрдээтэ диэххэ сөп.
Онтон таһаҕаһы таһыы туһунан этэр буоллахха, балаһыанньа итиниэхэ майгынныыр. Тоҕо диэтэххэ, эппитим курдук, Уһук Илин хайыспыт Арассыыйа киин эрэгийиэннэрин тэрилтэлэрин барыларын хааччыйарга бэлэмнэнии уустуктардаах этэ. Ол иһин АЯМ уонна Транссиб билигин чөлүгэр түһэриллэллэр. 2022 с. тус сыаллаах көрдөрүүлэр соруктара туолла. Ол гынан баран, өссө да кыайтарбатах кыһалҕабыт, таһаҕаһы таһыы ситэ оҥоһуллубатаҕа, биһиги иннибитигэр сүрүн сорук буолан турар.
– Өссө Хотугу муора суолун сайыннарыы баар – ити эппит кыһалҕаҕын быһаарар суол. Бэрэсидьиэн туруорбут сыалын-соругун болдьоҕор толоруллуо дуо?
Бу уустук боппуруос, тоҕо диэтэххэ, транзитынан таһыллар таһаҕаһы таһыы сааҥсыйалар охсоннор уларыйда, онон кэккэ инвестиционнай бырайыактар олоххо киириилэригэр охсуулаах буолла, ол иһигэр Хотугу муора суолунан эмиэ. Ол гынан баран биир-икки сылынан Хотугу муора суолун баһылааһын барыа, үлэ барар.
– Аны мобилизация туһунан тиэмэҕэ сыһыаран, ыччаты патриотическай иитии бырагырааматын туһунан эппитиҥ. Ол үлэ туһунан кэпсээ эрэ.
—Анал байыаннай эппэрээһийэҕэ биһиги оҕолорбут дойдуларын иһин сэриилэһэллэр, хомойуох иһин, өлүү даҕаны баар. Мин онно хаста даҕаны сылдьыбытым, ол иһигэр байыаннай дьайыы бара турар сиригэр, хамандыырдары, байыастары кытары көрсөн кэпсэппитим, дьыала хайдаҕын билэбин.
Итиннэ, биллэн турар, буойуннары бэлэмнээһини кытта сибээстээх боппуруостары тумнар сатаммат, тоҕо диэтэххэ, кинилэр тыыннаах хаалаллара, дьиэлэригэр төннөллөрө итинтэн улахан тутулуктаах. Итинтэн тутулуктаах биһиги төһө түргэнник кыайарбыт. Биһиги чуолкай кыайыахпыт, ол гынан баран, хайдах сыананан, төһө өр буолан баран. Ол иһин мин Уһук Илин баар лааҕырдары барыларын кэрийдим. Билигин биһиги Арассыыйа уон субъегар, ол иһигэр икки Уһук Илин эрэгийиэнигэр байыаннай-патриотическай иитии кииннэрин тэрийиэхпит. Ол кэннэ дойду бары субъектарыгар тэрийэ сатыахпыт.