Юрист сүбэтэ: Хамнаһы хойутаттахтарына, үлэһит бэйэтин көмүскэнэр ньымалара

«Өскөтүн үлэни биэрээччи хамнаһы, уоппусканы, о.д.а.  төлөбүрү хойутаппыт түгэнигэр, үлэһит бэйэтин үлэлиир быраабын көмүскэниитэ диэн тугуй?» диэн ыйытыы киирдэ.

Манна СӨ Идэлээх сойуустарын федерациятын үлэ быраабын инспекциятын салайааччы, СӨ үтүөлээх юриһа Наталья Ивановна Барковская ыйытыыга хоруйдуур:

— Үлэһит хамнаһын, уоппускатын, атын да төлөбүрдэри ылар бырааба кэһиллибит дии санаатаҕына, ол быраабын көмүскүүр кыахтаах. РФ Үлэ Кодексын 352-с ыстатыйатын бастакы чааһыгар үлэһит бэйэтин быраабын, көҥүлүн сокуонунан бобуллубатах бары ньымаларынан көмүскэнэр бырааптаах.

Үлэ быраабын көмүскүүргэ биир ньыманан үлэһит үлэ быраабын бэйэтэ көмүскэниитэ буолар. РФ Үлэ Кодексын 379-с ыстатыйатынан, хамнаһын төлөөбөт буоллахтарына, үлэһит үлэлииртэн аккаастаныыта кини үлэлиир быраабын бэйэтэ көмүскэниитэ диэн буолар.

Үлэ Кодексын 142-с ыстатыйата үлэһит бэйэтин көмүскэнэр кэмигэр,  хамнаһы болдьоҕор төлөөбөтөҕүн иһин, үлэни биэрээччи эппиэтинэһин быһаарар.

Хамнас 15 хонуктан уһун болдьоххо төлөммөтөх буоллаҕына, бу кэнниттэн үлэһит суругунан биллэрэн баран, хамнаһа төлөнүөр диэри үлэтин тохтотор бырааптаах. Манна үлэни биэрээччи буруйдааҕыттан, буруйа суоҕуттан тутулуга суох, тохтотор кыахтаах.

Ол эрэн, үлэни тохтотор көҥүллэммэт:

• байыаннай уонна ыксаллаах балаһыанньа кэмигэр;
• байыаннай уорганнарга уонна дойду куттала суох буолуутун хааччыйар, саахалы туоратар, быыһыыр, көрдүүр, баһаары утары охсуһар сулууспаларга, быраабы харыстыыр уорганнарга;
• судаарыстыбаннай сулууспалаахтарга;
• кутталлаах тэриллэри, оҥорон таһаарыыны хааччыйар тэрилтэлэргэ;
• нэһилиэнньэ олоҕун-дьаһаҕын хааччыйар эйгэҕэ (ититии, уунан, гааһынан, сибээһинэн хааччыйыы, суһал көмө) үлэлиир үлэһиттэргэ.

Үлэһит үлэтин тохтоппут кэмигэр орто хамнаһа ааҕыллар. Бу кэмҥэ кини үлэтигэр кэлиэ суоҕун сөп.

Маны таһынан, хамнаһын хойутатар түгэнигэр, үлэни биэрээччи үлэһит хамнаһын бырыһыаннаан төлүөхтээх (Үлэ Кодексын 236-с ыстатыйатыгар кээмэйэ, бэрээдэгэ ыйыллар).

Үлэһит үлэни биэрээччи «хамнаскын үлэҕэ таҕыстыҥ да, төлүөҕүм» диэн ис хоһоонноох суругун тутан баран, аныгыскы күнүгэр үлэтигэр тахсыахтаах.

Маны тэҥэ, үлэ сокуона олохтуур:

1. Идэлээх сойуус үлэни биэрээччи сокуону, кэлэктиип дуогабарын, сөбүлэһиини, нуорма-быраап аактарын тутуһарын хонтуруоллуур.
2. Үлэ сокуонун, нуорма-быраап аактарын тутуһууну судаарыстыба хонтуруоллуур.
3. Суукка көмүскэнии. Үлэ Кодексын 392-с ыстатыйатын иккис чааһынан, хамнаһы, атын да төлөбүрдэри төлөөбөт, эбэтэр, ситэ төлөөбөт буоллахтарына, үлэһит биир сыл иһинэн суукка биэрэр бырааптаах.