Үүт харчыта 100 солкуобай буолуо дуо?

Өрөспүүбүлүкэҕэ тыа хаһаайыстыбатын сайдыытын тиэмэтэ болҕомто киинигэр тутуллуохтаах. Ол иһин СӨ муниципальнай тэриллиилэрин бэрэстэбиитэллээх уорганнарын дьокутааттарын иккис сийиэһигэр ыытыллыбыт “Төгүрүк остуолга” тыа хаһаайыстыбатын кыһалҕаларын тула кэпсэттилэр.

Дьокутааттар уонна нэһилиэктэр баһылыктарын долгутар боппуруостартан биир­дэстэринэн үүт харчыта буолла. Ол курдук, Мэҥэ Хаҥалас Баатаратыгар 18 сааһыттан дьокутаатынан, уопсастыбаннай үлэнэн дьарыктаммыт  Зоя Захарова ынах сүөһү төбөтүгэр 37 тыһ. солк. бэриллэрин аччатан баран, чааһынай уонна тэриллиилээх хаһаа­йыстыбалар диэн араарбакка, үүт харчытын 100 солкуобайга тиэрдиэххэ, сылгы иитэр чааһынай дьоҥҥо биэ төбөтүгэр биэс тыһыынча солкуобайы көрүөххэ диэн аһаҕас­тык туруо­руста. Ону үгүс киһи биһирээтэ уонна өйөөтө.

“Сыл аайы эдэр пиэрмэр­дэргэ уонна дьиэ кэргэн пиэрмэрдэригэр көрүллэр граҥҥа кыттааччылар ахсааннара элбэх буолан, аҕыйах киһи тиксэр. Саатар, нэһилиэк аайыт­тан биирдии киһи тиксэрин ситиһиэххэ, – диэтэ Зоя Николаевна.

Тыа сирин аҥаардас тыа хаһаайыстыбатынан эрэ өйдүүр тутах. Дьон-сэргэ олохсуйан олороругар табыгастаах, тупсаҕай буолуохтаах. Оччоҕо эрэ эдэр каадырдар олохсу­йуохтара. Баатара нэһилиэгин Сыымах дэриэбинэтигэр 60-ча ыал ититии ситимигэр холбоно иликтэринэн, ититии ситимин киллэрэргэ өрөспүүбүлүкэ ОДьКХ министиэристибэтиттэн бу боппуруоска үлэлэһэригэр көрдөстө. Ону тэҥэ сахаттан бастакы Сэбиэскэй Сойуус Дьоруойа  Ф.К.Попов төрөөбүт түөлбэтигэр Бэдьимэ – Сыымах хайысхатынан 25 км суолу оҥорторор уолдьаспытын бэлиэтээтэ. Бу суол оҥоһуллуутун олохтоохтор 30-тан тахса сыл күүппүттэр.

З.Н.Захарова тыл этиитин түмүктүүрүгэр,  хас да сыл туруорсубут боппуруостара – бэтэринээрдэр хамнастара үрдүүр буолбутун үөрэ иһиттибит, СӨ Бырабыыталыстыбатын өттүттэн ити хайысхаҕа сөптөөх үлэ барбытын бэлиэтиибит диэтэ.

Дьааҥы дьокутаата Аркти­каҕа киирсэрбитинэн үүппүт субсидията үрдүө дуо диэн ыйытан, боппуруоһу өссө сытыырхатта.

Өртөөһүн, ынах арыыта

Любовь Сивцева, Горнай тыа хаһаайыстыбатынан дьарыктанар улуус буоларынан эмиэ үүтү туттарыы боппуруоһугар санаатын үллэһиннэ:

– Ынах төбөтүгэр харчыны биэрэр сөбө суох. Тыа дьоно сайын үүтү олох туттарбат буол­лулар. Ол иһин арыы сыаната ыараата, дэписиит да диэххэ сөп (таарыйа аҕыннахха, “Саха сирэ” хаһыат “төгүрүк остуолу” ынах арыытын сыанатыгар ыыппыта).  Үүтү тутуу сыанатыгар тохтоотоххо, үүтү 100 солкуобайга тиэрдиэххэ. Биһиэхэ оттуур сирбит дулҕа, от үрэх. Сирбит баата курдук отунан үүннэ. Онон өртөөһүнү ирдиир.  Хас биирдии улуус даҕаны өртөөһүнү туруорсар. Былырыын ууга баран, кыстыыр оппут 40 быр. эрэ кэбиспиппит. Быйыл эмиэ ууга барар кутталлаахпыт. Маны сэргэ сорох федеральнай сокуон­нар биһиги усу­луобуйабытыгар сөбө суохтарын бэлиэтиибин. Холобура, “Балыктааһын туһунан”. Тыа сиригэр хамнастаах, үлэлээх дьон аҕыйах. Ол иһин дьон бултаан-балыктаан айаҕын ииттэр. Онон ыстараап кээмэйин аччатыыга үлэлэһиэххэ. Тыа сиригэр бэртээхэй испи­сэлиистэр кэлэллэр эрээри, үлэлээн көрөн баран, хамнастара МРОТ-у кытта тэҥиттэн төннөллөр. Онон каадыр олохсуйбат буолла.

Күрүөтэ суох ходуһа аһыҥата эмтэммэт…

Галина Громова (Төҥүлү) ходуһа сирин күрүөлүүргэ харчы көрүллэрэ наадатын туруорсар:

– Тыа сиригэр бүппэт элбэх кыһалҕа баар. Олортон мин дэлэгээт буолан туран, маннык боппуруостарга тохтуом этэ. Урукку дьылларга оттуур ходуһаҕа күрүө тутуутугар харчы көрүллэрэ. Кэнники ол суох буолла. Билигин күрүөтэ суох ходуһа аһыҥата да эмтэммэт, ото да аанньа үүммэт, – диэбитигэр  СӨ Тыатын ха­­һаайыстыбатын министиэрис­тибэтэ быйыл “Сүөһү аһылыгын оҥорон таһаарыыны са­­йыннарыы” бырагырааманан 170 мөл. солк. көрбүтүн туһунан тыа хаһаайыстыбатын миниис­тирэ Александр Атласов дьокутаакка тута хоруйдаата.

Дьокутаат салгыы Мэҥэ Хаҥаласка  баар үүтү астыыр кэмбинээт кыһалҕатын таарыйда. Ол курдук, бу переработканан дьарыктанар соҕотох кэмбинээт сүрүн кирэдьии­тин (20 мөл. солк. хаалан сылдьар)  төлүүрүгэр үбэ-аһа тиийбэтинэн, онно туох көмө баар буолуон сөбүн туоһуласпытыгар “Хоту” ТХПК сорох кирэдьиитин сабарга бүддьүөттэн толу­йуу көрбүппүт диэн миниис­тир хоруйдаата. Тыа сиригэр сүөһү үлэһиттэригэр  кыһыҥҥы кэмҥэ ыарахан, үүттэн хамнас­танар дьоҥҥо үүт кыһын суох. Онно иһирдьэ-таһырдьа үлэлиир үлэһиттэргэ хамнас бириэ­мэтигэр кэлбэт, ол иһин итиннэ кыһыҥҥы кэмҥэ туох эрэ өйөбүлү оҥорорго туруорус­та. Уонна тыа сиригэр искэн ыарыыттан эрдэттэн сэрэтэргэ нэһилиэктэринэн кэрийэн “онкопоиск” ыыталлара буоллар диэн баҕа санаатын эттэ.

Төһө дохуоту оҥорбуттарынан сыаналыахха

Тааттаттан Михаил Хапта­гаев, дьиҥинэн, бэйэни сала­йыныы нэһилиэк таһымыгар буолуохтаах этэ диэн этэрэ оруннаах. Ол тоҕо? “Билигин кинилэр устааптарыгар тыа хаһаайыстыбатын боломуочуйата суох. Сорох баһылыктар нэһилиэктэригэр иски­биэри тутууну эккирэтиһэллэр, сорохтор социальнай өттүгэр үлэлэ­һэллэр.  Мин санаабар, нэһилиэк баһылыга дьону дохуоттааһынынан дьарык­таныахтаах буоллаҕа. Төһө үбү-харчыны аахсыбыттарынан, төһө дохуо­ту оҥорбуттарынан бу нэһилиэк, баһылык, дьокутаат үлэтэ сыаналаныахтаах этэ. Кырдьык, сорох киһи сүөһү төбөтүгэр харчыта көрүҥ диир, сорох тэрээһиннээх хаһаайыстыбалар биһиги нолуок төлүүбүт, дьону үлэлэтэбит, хамнастыахпытын наада дэһэллэр. Онон улуус­тары кэрийэн, бу мэхэньии­сим оннунан хааларын эбэтэр уларыйарын быһаарыахха. Сирэ суох сүөһүнү-аһы ииппэккин. Сир реформатын оҥорор уолдьаста”, – диэтэ быһаччы Михаил Ильич.

Дэриэбинэҕэ олорооччу – сүөһү ииттэн олорооччу

– МТ бырагырааматынан дэриэбинэҕэ олорооччу – сүөһү иитэн олорооччу. Бүгүн кыра хамнастаах, социальнай өттүнэн кыратык күөмчүлэммит. Сүөһү, сылгы, таба иитиитигэр бүддьүөттэн 4 бырыһыан үбү көрүү диэн кыра, 10 бырыһыаҥҥа тиэрдиэххэ. Тыа хаһаайыстыбата эһиннэҕинэ – муниципалитет да суох буолуоҕа. Мин 10 сыл баһылыктаабытым. Билигин ынахтары бэс ыйыттан  ходуһаҕа ыыталлар, ол түмүгэр арыы суох, арыы сыаната ыараата. Өрөспүүбүлүкэ бүддьүөтүттэн сөптөөх быһаарыныыны ыллахпытына эрэ, хамсааһын тахсыаҕа. Кып-кыра иһиттээх йогурт 35 солкуобайга атыыланар, оттон үүппүт сыаната төһөнүй? Онон тыа хаһаа­йыстыбатыгар өрөспүүбүлүкэ бүддьүөтүттэн көрүллэр үбү өссө улаатыннарыахха, – диэн Хорообуттан В.А.Колосов этии­тинэн “төгүрүк остуолга” кэпсэтиини түмүктүүбүт уонна киирбит этиилэри болҕомтоҕо ылыахтара диэн эрэнэбит.