Үүт харчыта киирбит

Тыа хаһаайыстыбатыгар үүт туттарыы – тыын боппуруос. Үүт туттарыллан үрүҥ-ас дэлэйэр, олохтоох аспытын-үөлбүтүн аһыыбыт, дьон дохуоттаах буолар. Ол иһин үүт харчыта кэлэрин дьон долгуйа кэтэһэр.

СӨ Бырабыыталыстыбатын Бэрэссэ­дээтэлэ Кирилл Бычков үүт соҕотуопката тыа сирин олохтоохторугар улахан суолталааҕын уонна тыа хаһаайыс­тыбатын оҥорон таһаарыытыгар улахан оруоллааҕын бэлиэтээн туран, бэ­­йэтин телеграм-ханаалыгар бу үлэ туһунан суруйбута. Кирилл Евгеньевич этэринэн, 2024 сылга үүт соҕотуопкатын өйүүр туһуттан 3,5 млрд солк. тахса үп көрүллүбүт.

Улуустарга эрийэн, үүттэрин харчыта тиийбитин туоһуластыбыт. “Түспүтэ”, – дэһэллэр.

Онон туһааннаах кэмҥэ  төһө харчы ыытыллыбытый?

“Сэлээркэ ылыыта, ньирэй укуола…”

Уонна үүт соҕотуопкатыгар сыһыан­наах санааларын, аахсыбыт харчыларын туохха тутталларын туһунан этэллэр.  Бороһуок үүт атыылаһабыт диэн соһуттулар. Бороһуок үүтүнэн ньирэйдэрин аһаталлар эбит.  Үгүстэр, от тиийбэтэҕинэ, атыылаһалларыгар тутталларын  этэллэр. Хата, былырыын от үүнэн, былаан туолан, быйылгы кыстык ити өттүгэр этэҥҥэ ааһан, күөххэ үктэнэн эрэллэр.

Үүт харчытынан тыраахтардарын саппаас чааһын атыылаһаллар. “Үүт сыаната олус кыра, сэлээркэбит наһаа ыарахан, саппаас чааһы этэ да барбаккын”, – дэһэллэр. Сорохтор тыраахтардара эргэрэн, алдьанара да элбээтэҕэ.

“Үүппүт харчытын туохха туһанаҕыт диэтэххэ, кыһын от тиэйтэрии­тэ, уу куттарыыта, онно эмиэ туспа сэлээркэ ылыыта, балбаахтан оҥоһуллубут  бөх тоҕор “тааҥканы” состоруу, аны үүт анаалыһын, ньирэй укуолун, хааннааһыны төлөөһүн, аахтахха, дьэ, хара баһаам буоллаҕа”, – диэччи эмиэ баар.

“Оннук, сыана наһаа ыараата, тыраах­тар биир улахан көлүөһэтэ былырыын 40 тыһ. солк. этэ, быйыл төһө буолан соһутар”, – диир тыа сирин  олохтооҕо.

– Быйыл 141 туонна үүтү туттарабын, мин анныбынан 13 киһи баар.  Быйыл төлөбүрү хойутаттылар, ол иннинээҕи сылларга 50 % абаанса биэрэр этилэр. Быйыл 25 % укпуттара, аны 17,5 % кэлбит үһү. Субсидия үрдээн, хойутаата быһыылаах, туох төрүөттэн уһаппыттарын билбэппин. Бу үлүгэр сыана күн-түүн үрдүү турдаҕына, биһиги үүппүт харчыта кыра дии саныыбын. Быйыл хойутатан, суол баарына тугу да ылымматыбыт, – диир бааһынай хаһаайыстыба баһылыга Наталья Данилова.

Тыа сирин олохтоохторо «үүт туттарыыта элбэх сүөһүлээх дьоҥҥо үчүгэй» дииллэр. Оттон сүөһү төбөтүгэр ылыы аҕыйах сүөһүлээх дьоҥҥо ордук диэн санаалаахтар. Бу харчыларынан оттуур сирэ суох дьон от атыылаһар, тиэхиньикэтэ суохтар харчыга оҕустараллар, мустараллар, тиэйтэрэллэр. “Биир үчүгэйэ диэн, төрөөбөтөх ынахха да харчы биэрэллэрэ”, – диэн этэллэр.

Сорох собуоттарга, үүт тутар пууннарга үлэһиттэрэ суох, быстах кэмҥэ киирбит үлэһит төһө киһи үүт туттарарын, бу үлэ хайдах тэриллэрин үүт харчытын ылбыттарын дуу, суоҕун дуу туһунан билбэтэ чахчы.

“Төлөбүрдээх үөрэҕи – үүппүт харчытынан”

– Суола Мэлдьэхси нэһилиэгэ былыр-былыргыттан сүөһү-сылгы иитиитинэн дьарыктанар, күн бүгүҥҥэ диэри ситими быспакка үлэлиир-хамсыыр нэһилиэк. Ол курдук, үүт соҕо­туопкатыгар ыанар ынахтаах ыал барыта үүт туттаран, эбии дохуот киллэри­нэллэр, үрүҥ ас дэлэччи атыыланарыгар баҕараллар. Үүттэрин харчытын сөпкө туһанан, дьаһанан олороллор. Сайын оттуулларыгар сэлээркэ, тыраах­тар чааһа, куулунан бурдук, саахар атыылаһаллар, нолуоктарын төлүүллэр. Улахан тэрээһиннээх хаһаайыстыбалар үптэриттэн көрөн кыра тиэхиньикэ, о.э. Т-25, Т-16 тыраахтар, отчуттарга өйүө таһыытыгар оҕолоругар матасыыкыл ылыахтарын сөп. Туох да кистэлэ суох, тыа сирин ыала үксүн кирэдьиит хабалатыгар киирэн олорор, ону төлүүргэ үүт харчыта улахан көмөлөөх. Күһүн от үлэтэ үмүрүйдэ даҕаны, аны оскуо­лаҕа, үрдүк, орто үөрэх кыһаларыгар баралларыгар оҕолору тэрийиигэ, бэл, төлөбүрдээх үөрэххэ киирдэхтэринэ, ону төлүүргэ үүт харчыта улахан көмөлөөх. Онон СӨ Бырабыыталыстыбата үүт харчытын өссө үрдэтэригэр, ол кэмигэр кэлэн иһэригэр баҕарабыт, – диэн Суола олохтоох­торо суруйаллар.

Ол да иһин, дьон үүт харчыта кэмигэр кэлиитигэр баҕараллар, хойутаата да долгуйаллар.

САНАА

Егор Владимирович Чичиги­наров,  СӨ тыа хаһаайыс­тыбатын уонна аска—үөлгэ бэлиитикэтин министиэрис­тибэтин ас—үөл уонна астыыр—үөллүүр бырамыысыланнаһын салаатын салайааччыта:

– Ыам ыйын 9 күнүнээҕи туругунан, өрөспүүбүлүкэҕэ 54924,78 туонна үүт соҕотуопкаланар былааннааҕыттан 9 243,65 туонна үүтү туттубут. Бу сыллааҕы былаантан 16,8% тэҥнэһэр. Уонна 2023 сыл көрдөрүүтүнээҕэр 13% үрдүк (2023 сылга бу отчуоттуур кэмҥэ 8 323,8 туонна соҕотуопкаламмыта). Субвенциялары үүт туттарар 20 муниципальнай тэриллиигэ тиэрдиллибитэ. Ол эбэтэр, 1 538,93 мөл. солкуобайы, бу сыллааҕы кээмэйтэн 43 % тэҥнэһэр.

Үп-харчы ороскуотун муҥутуур кээмэйин (предельные объемы финансовых расходов – ПОФР) тириэр­тэхтэринэ, үбүлээһин бу ыйга 80 бырыһыаҥҥа диэри тиэрдиллиэҕэ.

Балаһаны бэлэмнээтэ: Женни Стрюкова
Хаартыскалар: А.Шестакова тиксэриитэ уонна HTTPS://PXHERE.COM/RU.