Үүттүгэннээх кэмҥэ үүтү туттарыы хайдаҕый?

Үрүҥ илгэ үрүлүйэр үүттүгэннээх кэмнэрэ тураллар. Дьэ, бу эппиэттээх кэмҥэ өрөспүүбүлүкэҕэ үүтү туттарыы  хайдах баран иһэрий?

Быйылгы үүтү туттарыы былаана – 54924,78 туонна. Бу дьыл от ыйын 24 күнүнээҕи туругунан, өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн 30508,67 туонна үүт  (сыллааҕы былаантан 55,5 быр.) соҕотуопкаламмыт. Онон, 2023 сыллааҕы көрдөрүүтээҕэр 2 быр. элбэх.

Быйыл, биллэрин курдук, үүт соҕотуопкатыгар 3 570,110 мөл солкуобай субвенция көрүллүбүтэ. Субвенцияны 20 муниципальнай тэриллиигэ ыытыллыбыта. Тустаах минис­тиэристибэ иһитиннэрэринэн, ол кээмэйэ 2430,217 мөл солк. тэҥнэһэр. Халаан уутугар тү­­бэспит Нам уонна Өлүөхүмэ оройуоннарыгар үүт харчытын 80 быр. тиэрдиллибит.

Халаан кэмигэр үүтү тутуу тохтооботоҕун үтүө холобурун Нам улууһун Арбын сэлиэнньэтэ көрдөрбүтэ. Тыыга үүттээх бүтүөнүн ууран туораан иһэр үүт туттарааччы хаартыс­катын үгүс киһи сөҕө-махтайа көрбүтэ. Арбыҥҥа ол курдук үс хаһаайыстыба 20 т үүтү туттарбыттар. Манна күҥҥэ 300 л туттарыллар, 0,7 т арыы   тапта­йыллар.

2024 сылга Дьокуускай куоракка уонна 19 муниципальнай оройуоҥҥа  уопсайа үүтү тутууга 44 соҕотуопкалыыр тэрилтэ быһаарыллыбыта.

Туһааннаах кэмҥэ үүтү тутууга улуустарынан тохтоо­тоххо,  2 626,70 туонна үүтү тутар былааннаах Дьокуускай куорат былаанын 73,93 бырыһыанын толорон иһэр. Арыы сыаҕын уонна үүт собуо­тун арыйбыт (бу үчүгэй хамсаа­һын!) Сунтаар улууһугар былаан­тан 3934,74 т туппут (68,54%) буоллахтарына, Ленскэй улууһа туһаан­наах кэмҥэ былаанын  66,98% толорбут. Мииринэй улууһун кэнниттэн Нам уонна Мэҥэ Хаҥалас улуустара тилэх баттаһа иһэллэр. Холобура, Мэҥэ Хаҥалас 4541,59 т былааныттан 62,40 быр. толорбут. Кинилэр кэннилэриттэн Хаҥалас уонна Бүлүү улуустарын бэлиэ­тиэххэ сөп. “Бөртө-Ас”, “Ситим”, “Хаҥалас Агрохолдинг”, “Хаҥалас-Ас” диэн соҕотуоп­каһыттардаах  хаҥаластар 62 бырыһыаҥа тиийэллэрэ чугаһаабыт. Түөрт соҕотуопкаһыттаах Бүлүү былаана – 3 624,20 т, ону 2 184,40 т тутан иһэр.

“Якутнацпродукт” үүт харчытын хойутаппат

Соҕотуопкаһыттартан балач­ча үчүгэй көрдөрүүлээх – “Якутнацпродукт” ТХПК (Мэҥэ Хаҥалас). Технологтара Анна Герасимова этэринэн, үүт соҕотуопкатын туругар улахан хаһаайыстыбалар элбэхтэрэ төһүү буолбут. Холобура, “Чүүйэ” МУП кинилэргэ үүтүн илдьэр. Ону тэҥэ туттарааччыларга үүт харчыта хойутаабакка тиэрдиллэрэ эмиэ көҕүлүүр. Анна Петровна этэринэн, Табаҕа собуотугар туппут үүттэринэн быырпаҕы, кефири, иэдьэгэйи, чөчөгөйү, арыыны уо.д.а. оҥорон таһаараллар, Дьокуускай куоратынан, Аллараа Бэстээҕинэн бородууксуйаларын батараллар.

Ааспыт кыстык үтүөтэ

Үүтү туттарыы сүөһү төһө бэркэ кыстыгы туораабытыттан тутулуктааҕын үүт туттараач­чылар бэлиэтииллэр.

– Ынах үүтэ айаҕыттан тутулуктаах дииллэр. Быйылгы кыстык этэҥҥэ ааһан, былырыыҥҥыга тэҥнээтэххэ, үүппүт элбээтэ. Былырыын Аһымаҕа 23 киһи туттарбыт буоллаҕына, быйыл 22 эрээри, үүппүт көрдөрүүтэ үчүгэй. Ону тэҥэ ыаллар үчүгэй үүттээх ынахтарын сүүмэрдээбиттэрэ эмиэ көмөлөстө. Ол эрээри үүттээх, ынахтаах-сылгылаах ыаллар саамай тыын боппуруостарынан быйыл отунан хааччыллыы буолар буолла. От үүммэтэ, урут 20 урулуону ылар сирдэриттэн 4-дү эрэ ыллыбыт диэн үүт туттарааччыларым муҥатыйаллар. Тугу да хаалларымаары тараҕай сири хоруйа сатыыллар. Кыһыҥҥы сиэтэр оппутун хайдах булабыт диэн төбөлөрүн сынньаллар. СӨ Тыатын хаһаайыстыбатын уонна аска-үөлгэ бэлиитикэтин министиэристибэтэ оту булууга көмөлөһүө дуо диэн ыйыталлар. Аһылыга кыаллыбатаҕына, ынах ахсаана да аҕыйыа, оччоҕо үүппүт эмиэ кыччыырыгар тиийэр. Кистэл буолбатах, ынах кырдьаҕас дьон илиитигэр баар. Атын улуустар курдук кэпэрэтиип тэринэн, дьон сүөһүтүн ылан көрөллөрүн курдук тэриниэҕи, үлэһит илии тиийбэт. Биһиэхэ «Сир» бааһынай хаһаа­йыстыба үчүгэйдик тэринэн, элбэх сүөһүнү иитэр. Сири өлүүлэһэн атын сиргэ оттуур. Оттон аҕы­йах сүөһүлээх ыаллар оннук бараллара кыаллыбат курдук. Тыа сирин дьоно үүт харчытынан ииттинэн олороллор, онон үүттэрин харчыта хойутаабакка, кэлэ турарыгар баҕараллар. Кырдьык, үүттэрин харчытынан уматык атыылаһалар, отторун-мастарын тиэнэл­лэр, кирэдьииттэрин төлөһөллөр. Аһымаҕа Яков Андреев элбэх үүтү туттарар. Алексеев Николай, Данилова Варвара, Федора Егорова, Мамаевтар, Андреевтар эмиэ хаалсыбаттар. Үүт тутар пуунум кыһын олус тымныы. Ону “Горнай-Ас” тэрилтэ табылыннаҕына “теплай пол” оҥо­руох буол­бута. Ону тэҥэ үрдүгэр даҥ эҥин куталлара буоллар, – диир нэһилиэк үүт тутааччыта Галина Капитонова.

Граны туһанан

Григорий Готовцев,  Сунтаар улууһун тыа хаһаайыстыбатын управлениетын салайааччытын солбуйааччы:

– Соторутааҕыта биһиги улууспутугар Түбэй-Дьаархаҥҥа Михаил Комин бааһынай-пиэрмэр хаһаайыстыбата арыы сыаҕын үлэҕэ киллэрдэ. Биллэрин курдук, Михаил Пантелеймонович хаһаайыстыбатын 2016 сыллаахха тэрийбитэ. СӨ Тыатын хаһаайыстыбатын уонна аска-үөлгэ бэлиитикэтин министиэристибэтиттэн 15 мөл. солкуобай грант ылан, туһанна. Ону тэҥэ былырыын улуустан эбии көмө ылан, автоклав атыыласпыта. Саамай үчүгэйэ диэн өр болдьохтоох үүтү оҥорон  таһаарар буоллулар.