“Үүтү туттарыыга былырыыҥҥы кирбииттэн түспэтэрбит”

Томпо улууһун Кириэс Халдьаайы бөһүөлэгэр тыа хаһаайыстыбатын сайдыытыгар кылааттарын киллэрэ сылдьар дьон аҕыйаҕа суохтар. Кинилэр ортолоругар Трофим Охлопков салайааччылаах бааһынай хаһаайыстыбатын ааттыахха сөп.

Бөһүөлэктэн көстөн турар

3 км курдук тэйиччи сиргэ хотонноро баар. Бу хаһаайыстыба 2012 сыллаахха тэриллиэҕиттэн хороҕор муостааҕы иитиинэн дьарыктанар. Билигин 200‑тэн тахса сүөһү кыстаан турар. Быйыл, этэҥҥэ буоллаҕына, 130‑ча ынах төрүөхтээх.

Бастаан тэриллэллэригэр биир хотонноох этилэр, кэтэх ыаллартан сүөһү-ас атыылаһан, үлэлэрин саҕалаабыттара. Онно көмөнү оччотооҕу улуус дьаһалтата уонна СӨ Тыатын хаһаайыстыбатын уонна аска-үөлгэ бэлиитикэтин министиэристибэтэ оҥорбуттара. Оччолорго балтараа мөл. солкуобай курдугу биэрбиттэрэ. Итинтэн тирэхтэнэн, билиҥҥэ диэри үлэлии сылдьаллара хайҕаллаах.

— Ил Түмэн дьокутаата А. В. Крылов бастаан хотон туттарбар тэрили, матырыйаалы босхо биэрбитэ. Д. Саввин, И. Слепцов эмиэ көмөлөспүттэрэ. 2016 с. “Дьиэ кэргэн” гранын ылбытым. Хаһаайыстыбаннай ньыманан икки хотону туппутум. Онтон 2022 сыллааха эмиэ “Дьиэ кэргэн” гранын ылбытым. Бу курдук, дьаһанан үлэлии олоробут. Былырыын 195 туонна үрүҥ илгэни туттарбыппыт. Үүппүтүн “Илгэ” кэпэрэтиип арыы собуотугар илдьэбит. Үүккэ быйылгы былааммыт эмиэ биир итиччэ буолара буолуо, — диэн саҕалаата кэпсээнин түбүктээх үлэтин быыһыгар Трофим Трофимович.

Тыа сиригэр сүөһүлээх-астаах киһиэхэ кэтэх хаһаайыстыбаҕа да, бааһынай хаһаайыстыбаҕа даҕаны оттуур сир уонна от үүнүүтэ сүрүн кыһалҕалартан биирдэстэринэн буолар. Оттуур сири барытын үллэрэн кэбиспиттэрэ. Ону тэҥэ “Охлопков Т. Т.” бааһынай хаһаайыстыбата сыл аайы кэриэтэ оттуур сирэ курааннаан, эрэйи көрсөр. Онно эбии кураан дьылы батыһа, аһыҥа эҥээрдэһэн эрэйдиир. Манна, Кириэс Халдьаайы диэки илин эҥэр эҥин курдук, алаас сирдэр диэн суохтарын кэриэтэ. Онон хайыахтарай, арыыга оттууллар. Уопсайа оттуур сирэ сүүстэн тахса гектар. Бу ааспыт сайын 125 т оту чөкөппүттэрэ.

Оттуур сирдэрин оҥоруу

— Биһиги олорор сирбит-уоппут усулуобуйатынан, дьиҥэ, хотуга киирсиэ этибит даҕаны, хоту улуустарга киирсибэппит. Бэс ыйа курааннаабыта түөрт хас сыл буолла. Быйыл оппут тиийбэт буолан, 300 т тахса оту атыылаһан сыл тахсабын. Онон Чурапчы, Таатта, Хаҥалас улуустарыттан хантан от көстөрүнэн атыылаһарга күһэллэбин. Хайыахпытый, оннук дьаһаннахпытына эрэ сыл тахсабыт, күөххэ үктэнэбит буоллаҕа. Аны атыыласпыт оппутун тиэйтэрии үлэтэ, төлөһүүтэ эмиэ туспа түбүк. Ол барыта үбэ-харчыта суох кыайтарбатын хаһаайыстыбалаах дьон бука бары бэркэ билэллэр, — диир Трофим Трофимович хайдах баарынан.

Кирэдьиит, үлэһит…

Хаһаайыстыба тирэхтээх буоларын туһугар, кырдьык, үбэ-аһа суох табыллыбатыҥ чахчы. Онон бааһынай хаһаайыстыба баһылыга кирэдьиит ылаары дьыала-куола эккирэтиһэр түбүгэр сылдьар. Билигин 2 мөл. солк. кирэдьиит ылаары гынар. Былырыын Урбаан пуондатыттан уонна “Россельхозбаантан” уопсайа 4 мөл. солк. ылбыт. Хата, “Россельхозбаанын” кирэдьиитин саппыт. Аны билигин “Туймаада” агрохолдинг АУо-тан кирэдьиит ылаары түбүгүрэр.

Хаһаайыстыба отугар эбинээри зеленка ыһан, хомуйар. Икки МТЗ-82 тыраахтарын, ыһыы үлэтин тэриллэрин, Кытай оҥоһуута тиэхиньикэлэрин кыахтара тиийэринэн туһанар, үлэлэтэр.

Саамай улахан кыһалҕанан үлэһит тиийбэтэ буолар. Ол эрээри билигин үс атын дойдуттан кэлии уонна үс олохтоох киһини үлэҕэ ылан, хаһаайыстыбаҕа үрдүттэн олорон үлэлииллэр. Кинилэри астарын-үөллэрин босхо хааччыйар эбит. Сорох атын улуустарга үлэһиттэр кэлэ-кэлэ бара туралларын туһунан истэбит. Үлэлииллэригэр сөптөөх усулуобуйа тэриллэр буолан, Трофим Трофимович үлэлэтэр уолаттара пиэрмэттэн барбакка сырыттахтара дии саныыгын. Төрөппүт уола уонна кэргэнин оҕолоро көмөлөһөн абырыыллар.

“Чэбдигирдии бырагыраамата”

— Өрөспүүбүлүкэбит Тыатын хаһаайыстыбатын уонна аска-үөлгэ бэлиитикэтин министиэристибэтэ наһаа үчүгэй бырагыраамалаах этэ. “Сүөһү иитэр хаһаайыстыбалары үп-харчы өттүнэн чэбдигирдиини судаарыстыбанан өйөөһүн” диэн. Биһиги ону бэйэбит икки ардыбытыгар судургутук “Финоздоровление” диэн ааттааччыбыт. Кырдьык даҕаны абыраабыта. Хомойуох иһин, быйылгыттан бу хаарыан бырагыраамабыт тохтоото. Урут сорохтор, бөдөҥ хаһаайыстыбалар 20 мөл. солк. диэри ылааччылар, мин салайар хаһаайыстыбам 3,5 мөл. солк. ылара. Сүөһүлэрбин кыстыгы этэҥҥэ сыл таһаарарбар от атыылаһарбар олус да абырыыра, — диэн этэр бааһынай хаһаайыстыба баһылыга.

Хаһаайыстыба отугар эбинээри зеленка ыһан, хомуйар. Икки МТЗ‑82 тыраахтарын, ыһыы үлэтин тэриллэрин, Кытай оҥоһуута тиэхиньикэлэрин кыахтара тиийэринэн туһанар, үлэлэтэр. Хаһаайыстыба баһылыга “Тимин” диэн өрөспүүбүлүкэ хаһаайыстыбаларын комбикормунан хааччыйар хааччахтаммыт эппиэтинэстээх тэрилтэни үтүө тылынан аҕынна. Таарыйа эттэххэ, бу “тиминнэри” үгүс хаһаайыстыба хайгыыр, махтанар. Холобура, бу “Охлопков Т. Т.” бааһынай хаһаайыстыбатыгар “Тимин” ХЭТ (Т. А. Нелакиров) комбикорманы үүт харчыта кэлиэр диэри диэн усулуобуйаҕа 800 тыһ. солк. комбикорманы иэс биэрэн абыраабыт. Дьэ, маннык тыа хаһаайыстыбатын ыарахан үлэтинэн дьарыктанааччылары өйүүр тэрилтэлэр бу курдук элбээн истиннэр.

Түгэнинэн туһанан, тыа хаһаайыстыбатын уонна аска-үөлгэ бэлиитикэтин миниистирэ Артем Александровка, миниистири солбуйааччы Николай Афанасьевка, өрөспүүбүлүкэ АККОР бэрэсидьиэнэ Александр Артемьевка, «Илгэ» кэпэрэтиип бэрэссэдээтэлигэр Анатолий Кузьмиҥҥа, Томпо улууһун баһылыга Яков Степановка, ТХУ начаалынньыга Дмитрий Ефимовка, бары исписэлиистэригэр, бэйэтин үлэһиттэригэр өйөбүллэрин иһин махталын тириэртэ.

САНАА

Ирина Харайданова, Кириэс Халдьаайы орто оскуолатын учуутала, СӨ ыччат бэлиитикэтин уонна үөрэҕириитин туйгуна:

— Трофим Трофимович уруккуттан олус кыһамньылаах үлэһит. Кини улахан уопуттаах суоппар буолан, сэбиэскэй кэмтэн ылыммыт соругун барытын толорор үгэстээх. Оннооҕор, оҥоһулла илик суолга Уус Тааттанан Дьокуускайга таксыылаабыт кэмнээх. Билигин тыа сиригэр ынах сүөһүнү тутарга уустук кэм. Дьэ, итинник кэмҥэ Трофим Трофимович-Доропуун үлэлээн-хамнаан дьон-сэргэ ытыктабылын ылар. Итинник үлэни батыһааччылар баар буоллаллар диэн баҕалаахпын.

ХААРТЫСКАЛАРЫ: Т.ОХЛОПКОВ ТИКСЭРДЭ.
БЭЛЭМНЭЭТЭ: Ж.СТРЮКОВА