“Зори здесь тихие” опера – Арассыыйа бэстибээлин кыайыылааҕа

Суорун Омоллоон аатынан Опера уонна балет тыйаатыра соторутааҕыта улахан  үөрүүлээх сонуну иһитиннэрдэ. Ол курдук, Саха Өрөспүүбүлүкэтин үтүөлээх артыыһа Прокопий Неустроев режиссердаан туруорбут Кирилл Молчанов “Зори здесь тихие”  операта “Кыайыы тыйаатыра” Бүтүн Арассыыйатааҕы уус-уран-патриотическай бэстибээл лауреатынан буолла.

Туруорааччы-режиссер Прокопий Неустроев ыам ыйын 5 күнүгэр Москваҕа аатырбыт-сураҕырбыт Арассыыйа аармыйатын Киин Академическай тыйаатырыгар наҕарааданы туттарыы сиэригэр-туомугар барыан иннинэ кэпсэттибит.

Прокопий Дмитриевич:

— Бу ситиһии —эһиги, көрөөччүлэр, өҥөҕүт. Биһиги испэктээкпитигэр куоластаабыт хас биирдии киһиэхэ махталбытын этэбит. Эһиги өйөбүлгүт биһигини өссө айымньылаахтык үлэлииргэ көҕүлүүр. Ону сэргэ, Д. Сивцев‑Суорун Омоллоон аатынан Опера уонна балет тыйаатырын айар кэлэктиибин бүттүүн үлэтэ уонна кыайыыта!

“Зори здесь тихие” мөлүйүөнүнэн сэбиэскэй дьон хорсун быһыытын көрдөрөр, Кыайыыга эрэли үөскэтэр, төрөөбүт дойдуга тапталы күүһүрдэр опера-испэктээк.

…1942 сыл ыам ыйа, Аҕа дойду сэриитэ саҕаламмыта иккис сыла. Старшина Васков зенитчица кыргыттары кытары Карелия тыатыгар ньиэмэс десаннарын кытары тэҥэ суох охсуһууга киирсэр. Бары да истиҥ таптал, дьиэ кэргэн сылаас уйатын туһунан сырдык ыралаах эдэркээн кыргыттар байыаннай иэстэрин толорон, олохторун толук уураллар.

Оттон айымньы устуоруйатыгар төннөн ылар буоллахха, нуучча суруйааччыта Борис Васильев өссө 1969 сыллаахха суруйбут сэһэнэ сотору кэминэн “күөх экраҥҥа” уонна тыйаатыр сыаналарыгар иккис олоҕо саҕаламмыта. Композитор Кирилл Молчанов 1973 сыллаахха бу айымньыга либретто суруйбута, икки сылынан Москваҕа Большой тыйаатырга көрдөрүллүбүтэ.

Аҕа дойду Улуу сэриитин тиэмэтигэр элбэх композитор опера суруйбута. Рихард Зорге, Зоя Космодемьянская тустарынан, “Повесть о настоящем человеке”, “Семья Тараса”, “Эдэр гвардия” уо. д.а. Олортон мин саамай бастыҥнарынан “Зори здесь тихие” билинэбин.

Биһиги тыйаатырбытыгар сэрии тиэмэтигэр икки опералаахпыт. СӨ норуодунай суруйааччыта Иван Гоголев‑Кындыл 5 ини-бии Малгиннар тустарынан айымньытыгар композитор Захар Степанов “Биһик ырыата” диэн сахалыы операта аан бастаан 1985 сыллаахха туруоруллубута. Мин 2008 с. Тыйаатыр ускуустубатын Арассыыйатааҕы академиятын (ГИТИС) бүтэрэн баран, ити улахан операны 2010 уонна 2015 сылларга туруорбутум.

Аҕам Дмитрий Неустроев сэрии бэтэрээнэ этэ. Онон миэхэ сэрии тиэмэтэ чугас курдук. 2023 сыллаахха “Зори здесь тихие” операны режиссердаан туруорбутум. Элбэх операттан чуолаан Кирилл Молчанов либреттотын талыым төрүөтүнэн тиэмэтэ биһиэхэ чугаһа, элбэх ырыа баартыйалааҕа уонна Аҕа дойду Улуу сэриитин кэлэр кэнчээри ыччаттарбытыгар сырдатар ытык иэспитин толоруу буолбута.

Бу операҕа тыйаатырбыт талааннаах, эдэркээн ырыаһыттара икки састаабынан кытталлар. Сэһэҥҥэ 5 кыыс баар буоллаҕына, операҕа 4 кыыс оруола баар. Эр киһи баартыйалара — старшина Васков (Егор Колодезников, Егор Громов) уонна гитарист бааллар (Александр Емельянов уонна Юрий Баишев). Кыргыттар оруолларыгар тыйаатыр сүрүн артыыстара Зинаида Колодезникова, Екатерина Корякина, Екатерина Захарова, Мария Шапошникова, Феодосия Шахурдина, Дина Охлопкова, Айталина Адамова, Ольга Чемпосова, Саргылана Павлова, Мария Михайлова икки састаабынан кыттыбыттара.

“Талаан — норуокка баар”

Прокопий Дмитриевич тыйаатырга үлэтин 1970 сылтан, мусукаалынай-драматическай тыйаатыр Свято-Троицкай кафедральнай собуорга үлэлиир эрдэҕиттэн хор артыыһыттан саҕалаан, сүрүн солистка тиийэ үүммүтэ. 2008 сыллаахха ГИТИС операҕа режиссуратын патриарха Георгий Ансимов мастарыскыайын кыһыл дипломунан бүтэрбитэ. СӨ үтүөлээх артыыһа, опера сыанатын сүрүн маастара Прокопий Дмитриевич опера ускуустубатыгар уонна тыйаатырга өр сыллаах уопутун уонна билиитин түмэн, элбэх операны туруоран кэллэ. Саха мусукаалынай култууратын төрүттээччи, саха бастакы композитора Марк Жирков төрөөбүтэ 125 сылынан үбүлүөйдээх мэтээлинэн наҕараадаламмыта. Кини тыйаатырга үлэлээбитэ быйыл 55 сыла туолар.

Опера режиссера кэнники сылларга Бүлүү улууһун дьоһун бырайыактарыгар, бүтүн саха дьонун сэҥээриитин ылбыт үлэлэргэ аатын ааттатта. Ол курдук, Марк Жирков “Сыгый Кырынаастыыр” диэн 75 сыл долбуурга сыппыт оператын 2022 сыллаахха Саха Өрөспүүбүлүкэтин национальнай        аркыастырын салайааччы Николай Петрову кытары Бүлүү дьонун-сэргэтин, норуоттан тахсыбыт талааннары түмэн туруорбуттара (худуоһунньук Лена Гоголева). Онтон Бүлүү улууһун баһылыга Сергей Винокуров көҕүлээһининэн Марк Жирков “Ньургун Боотур” олоҥхотун режиссердаан туруоран, ускуустуба дьонун эрэ буолбакка, саха дьонун кутун уһугуннарбыттара (Дария Дмитриева салайааччылаах худуоһунньуктар бөлөхтөрө, мультимедиа-режиссер Радмила Кононова). Опера Бүлүү куорат төрүттэммитэ 390 сылынан уонна саха норуотун уһулуччулаах уола Степан Аржаков төрөөбүтэ 125 сылынан “Норуот операта” бырайыак быһыытынан саҥа тыыннаммыта.

— Дьэ, талаан — норуокка баар! Дьокуускайтан СӨ ускуустубатын диэйэтэлэ Николай Петров, сүрүн сүбэһиппит Афанасий Федоров, хореограф Светлана Бессонова көмөлөһөн уонна Бүлүү талааннаахтарын кытары биир хамаанда буолан үлэлээбиппит. Онон Марк Жирков икки оператын, ол иһигэр саха бастакы операта “Сыгый Кырынаастыыры”, туруорбуппунан киэн туттабын, — диэн Прокопий Неустроев бэрт сэмэйдик кэпсиир.

САССР тэриллибитэ 100 сылынан, 2022 сыллаахха Москваҕа консерватория саалатыгар “Сыгый Кырынаастыыртан” быстах баартыйалары Бүлүү хорун кытары ыллаан, өрөспүүбүлүкэ дьоно бүттүүнэ үөрүү, киэн туттуу өрөгөйүн билбитэ. Прокопий Дмитриевич астына бэлиэтииринэн, ити операларга кыттыбыт талааннаах ыччаттартан сорохторо билигин Муусука үрдүкү оскуолатыгар, Култуура уонна ускуустуба Арктикатааҕы институгар үөрэнэллэр. Талаан норуоттан тахсар.

Саргылана Иванова сценографиятыгар,  Максим Ноговицын дирижердуур “Зори здесь тихие” опера-испэктээги ыам ыйын 8 күнүгэр Опера уонна балет тыйаатырын сыанатыгар көрүөххүт.

П. Неустроев режиссердаабыт үлэлэрэ:

«Волшебная флейта”, «Дон Жуан», «Чио-Чио-Сан», «Евгений Онегин», «Иоланта», «Алеко», «Пиковая дама», «Ньургун Боотур», «Манчаары туһунан ырыа», «Хотугу сибэкки», «Биһик ырыата», «Аар Тойон алгыһа», «Сээркээн Сэһэн остуоруйалара», «Риголетто», «Морозко», «Кыһыл Бэргэһэчээн”, «Дьүкээбил уонна Кустук», “Туйаарыма Куо”, “Тиэтэйбит” уо. д.а.