Зоя Михайлова: “Бэйэ мындырдаабыта, оҥорбута быдан астык…”

Туох барыта Кэм тула барар, сайдыы балысханнык иннин хоту устар. 26 сыл оҕо бэчээтигэр үлэлээбитим устатын тухары ыччат дьон тутан олорон кумааҕы бэчээти уонна литэрэтиирэни ааҕалларыгар үгүс сырабын уонна санаабын ууран кэллим. 

Бүгүн миигиттэн, оччолорго “Бэлэм буол”, кэлин “Кэскил” кыһата буола үүммүт оҕо эрэдээксийэтин биир тутаах үлэһитэ Зоя Афанасьевна Михайлова туһунан суруйарбар көрдөстүлэр. Кини Арассыыйа Суруналыыстарын сойууһун чилиэнэ, Саха Өрөспүүбүлүкэтин култууратын туйгуна, “Суруналыыстыкаҕа кылаатын иһин” анал бэлиэ хаһаайына, үлэ, успуорт бэтэрээнэ этэ.

Билиҥҥи ыччат үөрэххэ киирэригэр — идэ талынарыгар, баҕар, кимиэхэ эмит туһалаах буолуо диэммин, бэчээт туһугар хайысхаланар оччотооҕу идэлэри сырдатан ылыым. Уруккуну саҥа кэм солбуйар, билигин типография үлэтин көмпүүтэринэн таҥыы, офсетнай бэчээт үрдүк технологияларынан сэбилэммит аныгы үйэ тиэхиньикэтэ толорор.

Оттон “былыр” диэххэ, сэбиэскэй бэчээт саҕана хаһыаты, бэчээтинэй бородууксуйаны (үрдүк — высокая печать диэн ньыманан) оһох саҕа линотип (от лат. linea — «линия» и греч. αποτύπωμα — «отпечаток») массыына лиһигирээн-лаһыгыраан ууллаҕас сибиньиэс буукубаларынан хаһыат тиэкиһин строкаларын кутан таһаарара. Линотипист механическай массыыҥкаҕа охсор курдук, тиэкиһи талара.

Метранпаж — типографияҕа линотип массыына кутан таһаарбыт сибиньиэс строкаларынан хаһыат балаһатын таҥан оҥорооччу. Билиҥҥинэн верстальщик, көмпүүтэринэн хаһыат балаһаларын таҥан оҥорооччу. Зоя Афанасьевна Михайлова бу курдук идэлэри баһылаан, оҕо аймах тапталлаах хаһыаттарыгар үлэлээн, саха бэчээтигэр умнуллубат суолу-ииһи хаалларбыта.

Кэлэктиип тыына — кэлэктиип өйө-санаата

“Кэлэктиип тыына — кэлэктиип өйө-санаата” — “Бэлэм буолга — Кэскилгэ” мындыр салайааччы, 50‑тан тахса сыл эрэдээктэрдээбит, саха суруналыыстыкатыгар аата-суола көмүс буукубаларынан суруллар Нина Иннокентьевна Протопопова бу тыыны туппута, мин онно үлэлээн олоҕум кэрэ-бэлиэ сыллара, айымньылаах үлэм ааспыт дьоллоох киһи эбиппин.

Кэлэктииппитигэр Зоя Афанасьевна биһиэхэ барыбытыгар улахан ытыктабыллаах киһи этэ. Бастакы типографияҕа, оччолорго Киров уулуссатыгар турбут сыахха үлэлээн ааспытын биһиэхэ, эдэр көлүөнэ дьонугар, документальнай киинэҕэ көстөрүн курдук кэпсиирэ. Хас биирдии буукубаны төттөрү-таары уурталаан тылтан тылы таһаараллар эбит. Хаһыат хас балаһаларын аайы хас заголовогы, туочуканы, соппутуойу бүтүннүү тарбахтарбыт сүрэхтэрэ ыалдьыар диэри баттыалаан, дэхсилээн, имэрийэн, линотипка уулла турар сибиньиэс паарынан тыынан, ытыстарбыт, тарбахтарбыт көстүбэт үлүгэр кырааскаҕа, уонахха ньаҕайданан хаһыат нэдиэлэҕэ иккитэ таҥыллара. Аны хаһыат бэчээккэ барыар диэри хас сарсыарда аайы ким да иннигэр эрдэттэн-эрдэ үлэҕэр кэлэн, ыстаныакка сибиниэс строкалары симии, таҥыы ноҕурууска да, ыйааһын да өттүнэн олус ыарахан үлэ этэ диирэ.

Нина Иннокентьевна Зоя Афанасьевнаны наһаа сөбүлүүрэ, үлэлэригэр ким хайа иннигэр кэлэн кэпсэтэ олорор буолаллара. Кинилэргэ оччотооҕу сэһэн барыта сырдык, ыраас, инникини сылыктааһын, өтө көрүү курдук буолара. Иллээх, эйэлээх эрэдээксийэбитигэр Николай Степанович Дмитриев, Николай Прокопьевич Васильев, Варвара Николаевна Угарова, онтон да атын аҕа көлүөнэ дьон биир ситимнээхтэрэ, хаачыстыба уонна хаһыаты алҕаһа суох таһаарыы туһугар турууласпыттара.

Бу хаартыскаҕа эһиги оччотооҕу кэлэктииби көрөҕүт. Иван Егорович Федосеев‑Доосо олорор, биллиилээх бэйиэт, прозаик, тылбаасчыт, эрэдээксийэ бастыҥ доҕоро этэ. Кини кэргэнэ кэриэктэринэн, матырыйааллары охсооччу машинистканан үлэлээбитэ. Биир түгэҥҥэ кинини, бэйиэти, кытта командировкаҕа айаннаан турардаахпыт, чахчыта да, норуот тардыһар суруйааччыта этэ.

Оттон бүгүҥҥү дьоруойум Зоя Афанасьевна Михайлова-Сата Кыыһа Хаҥаластан төрүттээҕэ, бултуурун, айылҕаҕа сылдьарын наһаа астынан туран кэпсиирэ. Байанайын туһунан, сирдэр ааттарын, саанан хайдах ытарын, ордук куһу-хааһы хайдах күөрэтэн түһэрэрин туһунан элбэхтик да сэһэнниирэ, кэлин Нина Иннокентьевна кинини сурук салаатыгар анаабыта. Оччолорго оҕолортон уонна “Юнкордар постарын” салайааччыларыттан “тыыннаах” сурук көтөх муҥунан кэлэрэ. Ону туһааннаах дьоҥҥо аадырыстааһын кини үлэтинэн буолбута.

Бэйэтин чахчы кыанара, ол курдук сааһырдар да, тэтиэнэх эрдэҕинэ Бэчээт дьиэтигэр бэлисипиэтинэн кэлэрин өйдүүбүн. Бэрт элбэх хоточчу астаах-үөллээх мааны киһи этэ, кус-хаас арааһа барыта баар буолара. Эрэдээксийэ көрсүһүүлэригэр мааны бинсээгэр мэтээллэрин, араас бэлиэлэрин барытын килэтэн иилинэн кэлэрэ.

Күн аайы планерка, ырытыһыы, анаалыстааһын, сүбэлэһии олохтоохтук, систиэмэлээхтик ыытыллар буолан, хас биирдии үлэһит инникитин тугу гыныахтааҕын чопчу билэрэ. Хаһыат хаһыаты эрэ таһаарыынан муҥурдаммакка, оҕону иитии боппуруоһа, оҕо кыһалҕата, онуоха судаарыстыба болҕомтону туһаайыыта күүстээхтик турара. Нина Иннокентьевна өрөспүүбүлүкэ сайдыытын кытта тэҥҥэ хаамара, элбэх мунньахтарга сылдьан оҕо сайдыытын туһунан туруорсара, оччотооҕу үрдүкү салайааччылары кытта биир ситимнээхтик үлэлиирэ.

Көлүөнэ көлүөнэни иитэн иһиэхтээҕэ саарбахтаммат, билигин “Кэскил” оҕо кыһата кэми кытта тэҥҥэ хаамар, уларыйыы, саҥардыы киирэрэ бэрт буоллаҕа дии. Ол эрээри, оҕо ис кутунан иэйиилээхтик айар, суруйар, эт мэйиитинэн толкуйдуур дьоҕурун ыһыктыбатарбыт ханнык диэн баҕа санаалаахпын.

Татьяна Жиркова,

суруналыыс, норуот

үөрэҕин тарҕатааччы.