10 ньиэмэс саллаатын кыһыл илиитинэн…

Быйыл Улуу Кыайыы 80 сылын көрсө, «Кыа хааннарын тоҕон, хорсуннук сэриилэһэн» кинигэбит иккис туомун бэчээккэ ыыттыбыт.

Аҕа дойду Улуу сэриитигэр хорсуннук сэриилэспит буойуннарбытын үйэтитэн, ол туһунан кэнчээри ыччаттарбытыгар кэпсээн. Манна барытыгар РФ Оборуонаҕа министиэристибэтин архыыбын наҕараадалыыр туһунан докумуоннарыгар олоҕурабыт. Сорохторун урукку ахтыыларыттан булан, архыып докумуоннарыгар көстүбүт докумуоннары кытта тэҥниибит.

Оччотооҕу саха уолаттара бэйэлэрин харыстаммакка, ураты хорсуннук сэриилэспиттэрин сөҕөбүн. Өссө төһөлөөх саха ньургун уолаттарын дьоруойдуу киирсиилэрэ маннык сурукка-бичиккэ киирбэккэ, болҕомтоҕо ылыллыбакка хаалбыттара буолуой? Сэриигэ үгүстэрэ наадаларын да нууччалыы быһаарсар кыахтара суоҕа, сорохтор этэргэ дылы, нууччалыы «ыт» да диэни билбэт этилэр.

Бүгүн мин Горнай оройуонуттан ыҥырыллыбыт биир дойдулаахтарбыт, бэйэлэриттэн тутулуга суох түгэннэргэ, илиинэн киирсиигэ, фашистары сууһарбыттарыттан аҕыйах холобуру билиһиннэрэн ааһыам.

Саха хамандыырын взвода — 40 ньиэмэһи

Горнайга олорбут дьонтон биир саамай үрдүк наҕараадалаах, Бойобуой Кыһыл Знамя уордьаннаах Мытаахтан төрүттээх «Уһаарыллыы» кинигэ ааптара Н. И. Николаев буолар. Ол кинигэ илиинэн суруллубут, 60‑тан тахса сыл ыскаапка хатанан турбутун арыйан көрөн баран оҕолоро биһигиттэн көрдөспүттэригэр, кинигэ оҥорон таһаарбыппыт. Сэһэҥҥэ рота хамандыырыгар тиийэ үүммүт саха уолун элбэх хорсун быһыылара суруллар.

Архыып докумуоннарыттан көстөрүнэн, Щиты дэриэбинэ иһин киирсиигэ Николай Иннокентьевич хамаандалаабыт взвода аҥаардас илиинэн киирсиигэ (рукопашная схватка) 40 ньиэмэһи суох гынан, өстөөҕү дэриэбинэттэн куотарга күһэйбит.

Үөһэ ахтыллыбыт кинигэ туһунан норуот суруйааччыта Н. А. Лугинов маннык суруйбута: «Уол оҕо барахсан» үтүө эр өлөн да баран, сүтэн-өһөн хаалбата, кини бу бэртээхэй айымньытынан бар дьонугар иккиһин эргиллэн тиийэн кэлэн, ыал аайы киириэ! Маннык Улуу дьол киһи аайы тиксибэт!» Таарыйа аҕыннахха, бу сэһэн Улуу Кыайыы 75 сылыгар анаммыт «Чолбон» сурунаал куонкуруһугар кыайыылаах тахсыбыта элбэҕи этэр.

Өстөөх хабарҕатын…

Икки бойобуой Албан аат уордьан кавалера, эйэлээх олоххо Октябрьскай Революция уордьанынан наҕараадаламмыт Петр Лукич Платонов наҕараадалыыр илииһиттэн:

«1943 с. ахсынньы 23 күнүгэр өстөөх траншеятыгар бастакынан ыстанан киирэн аптамаатынан уонна гранатанан 10 ньиэмэс саллаатын сууһарда. Ботуруона уонна гранатата бүппүтүн кэннэ, биир ньиэмэһи илиинэн хабыр хапсыһыыга хабарҕатын хам тутан өлөрдө.

Младшай сержант Платонов бу хорсун быһыытын иһин, командование Албан аат 3‑с истиэпэннээх уордьанынан наҕараадалыырыгар «За храбрость, бесстрашие и мужество в бою…» диэн үрдүктүк сыаналаабыт.

Икки киирсиигэ — ыстыыгынан, сыгынньах илиинэн

Аны билигин ханна да улаханнык ахтыллыбатах, бэл улууспутугар да үчүгэйдик кэпсэммэтэх Атамай уола Павлов Михаил Петрович тус бэйэтин дьоруойдуу быһыыларын билиһиннэриим.

Бастакытыгар 371‑с стрелковай дивизия састаабыгар сэриилэһэ сылдьан, Бураки дэриэбинэҕэ бөҕөргөтүммүт өстөөҕү кытта киирсиигэ, өстөөх траншеятыгар ыстанан түһэн, 4 ньиэмэс саллаатын ыстыыгынан дьөлүтэ түһүөлээн өлөртөөбүт. Ол хорсун быһыытын иһин, «Хорсунун иһин» мэтээлинэн, 1944 с. бэс ыйын 30 күнүгэр наҕараадаламмыт.

Оттон иккис наҕараадатын толору сырдатар наада. Павлов Михаил Петрович 2‑с Атамай нэһилиэгиттэн 1942 с. ыҥырыллыбыт, саха, алта кылаас үөрэхтээх, 1229‑с стрелковай полкаҕа сулууспалаабыт, баара-суоҕа 21 саастаах саха уолун хорсун быһыыта, билиҥҥи киһи өйүгэр кыайан баппат. Наҕараадалыыр илииһин хайдах баарынан ааҕыаҕыҥ.

«От имени Президиума Верховного Совета СССР

за образцовое выполнение боевых заданий командования на фронте

с немецкими захватчиками и проявленные при этом

доблесть и мужество награждаю

Медалью «За отвагу»

стрелка 2‑го стрелкового батальона — красноармейца Павлова Михаила Петровича. Во время прорыва немецкой обороны в р??айоне деревни БУРАКИ-ВЫСОЧАНЫ Витебской области тов. Павлов первый ворвался в немецкую траншею и в р????????? ??????? ????????? 6?укопашной схватке уничтожил 6 немецких солдат».

1944 с. от ыйын 12 күнүгэр 371‑с стрелковай дивизия 1229‑с стрелковай полкатын хамандыыра подполковник Власов илии баттаабыт.

Ол кэмнээҕи наҕараадалары тэҥнээн көрдөххө, мээнэ киһи тэҥнэспэт хорсун быһыытын көрдөрбүт, фронтовиктар кэпсииллэринэн, атыыр оҕуһу туруору туппут курдук ньиэмэстэри кыһыл илиитинэн сууһарбыт саха уолчааныгар бэриллибит иккис наҕарааданы мыына саныыбын. Саатар мэтээл буолбакка, уордьан да биэриэ эбиттэр диэх курдук…

Оо, арай ол тэҥэ суох киирсиитэ, ити Арассыыйа Дьоруойа буолбут Ньурба ньургуна Андрей Григорьев украинеһы дьууктаабытын курдук, видеоҕа уһуллубут буоллун? Чахчы да суон сураҕырыа, албан ааттаныа хааллаҕа. Барахсан, 21 эрэ саастаах оҕо киһи, ынырыктаах өлөр-тиллэр ыккардынан икки киирсиигэ төһөлөөх сыра-сылба быстан, эт-сиин сэймэктэнэн, тыыннаах хаалан, кыайыылаах тахсыбыта буолуой?!

Кини өссө бу кыргыһыылар иннилэринэ, госпиталларга эмтэммит докумуоннара бааллар. Онно да хорсун быһыылары көрдөрдөҕө диэн сэрэйэҕин. 751 №-дээх госпиталга эмтэнэригэр, атын байыаннай чаастан кэлбит. 1944 с. олунньу 20 күнүгэр госпитальтан чааһыгар барда диэн бэлиэтэммит.

Дьэ, төрөөбүт дойдуларын дьылҕата быһаарыллар ыарахан кэмигэр итинник хорсун, күүстээх-кыахтаах, эр санаалаах этилэр оччотооҕу холкуостаах уолаттар. Көннөрү ынах, сылгы, сүөһү көрбүт, табаһыттаабыт, ходуһаҕа от охсон куһуйа, куораттан атынан, табанан таһаҕас таһа сылдьыбыт эдэркээн уолаттарбыт. Кинилэргэ үйэлэргэ албан аат!!!

Василий Алексеев,

Горнай улууһун бочуоттаах олохтооҕо,

РФ Суруналыыстарын союһун чилиэнэ.