Айыы үөрэҕин тарҕатааччы Алтыына

Горнай улууһун Бэрдьигэстээх сэлиэнньэтигэр ураты дьарыктаах Любовь Николаевна Слепцова-Алтыына олорор. Кини дойдутугар Бэрдьигэстээххэ «Кут-сүр» түмсүүнү өр кэмҥэ кэскиллээхтик салайан, саха итэҕэлин тарҕатар. Любовь Николаевна Бэрдьигэстээх биир ытыктанар дьиэ кэргэнин күн күбэй ийэтэ, эбээтэ, хос эбээтэ.

ДЬИЭ КЭРГЭНЭ

Любовь Николаевна кэргэнэ Георгий Ивановичтыын сарын сарыннарыттан өйөһөн, бэйэ-бэ­­йэлэрин өйдөһөн, сүрэхтэринэн сөбүлэһэн олорбуттара 50-тан тахса сыл буолла. Слепцовтар олохторун тухары төрөөбүт Горнайдарыгар үлэлээн-хам­саан, дьиэ-уот туттан, силис тардан олороллор.
Ытык ыал үлэни, саха төрүт итэҕэлин өрө тутан оҕолорун, сиэннэрин онно иитэллэр, үөрэтэллэр. Оҕолоро төрөпүттэрин батан үтүө үлэһиттэр, ытык­танар дьон. Кыыстара Туйаара үрдүк категориялаах быраас, 30 сыл мэдиссиинэҕэ үлэлээтэ. СӨ Доруобуйа харыстабылын туйгуна. Уоллара Георгий Красноярскай куоракка Сибиирдээҕи федеральнай университеты бүтэрэн, билигин «АЛРОСА» хампаан­ньаҕа хайа тиэхиньикэтин өрөмүөнүн ыстаарсай маастарынан үлэлиир. Кыыстара Ньургуйаана И.И. Фадеев аатынан Үп-экэнэмиичэскэй кэллиэ­һи бүтэрэн, Бэрдьигэстээх кииннэммит буҕалтыарыйатыгар буҕаал­тыр. Ньургуйаана уол оҕо­лоох. Уоллара Дьулустаан бульдозериһынан баахта ньыматынан үлэлиир. Кини уолаттара Дьолуун уонна Айгылаан Сунтаар оскуолатын туйгун үөрэнээччилэрэ.
Аҕа баһылык Георгий Иванович араас үлэлэргэ буһан-хатан, «Үлэ туйгуна» бэлиэ­лээх, үлэ бэтэрээнэ. Оттон ийэлэрэ Солоҕон оҕо саадыгар, онтон райисполкомҥа архитектура са­­лаатыгар тиэхиньик-машинистканан, ДРСУ «Якутавтодор» АУо бу­­ҕаалтырынан, онтон кы­­лаабынай буҕаалтырынан сынньалаҥҥа тахсыар диэри үлэлээбит. СӨ Госкомстатын Горнайдааҕы салаатыгар, нэһилиэнньэ, тыа хаһаайыстыбатын биэрэпистэригэр үлэлээн анал бэлиэнэн наҕараадаламмыта. Нэһилиэк, улуус дьаһалталарын махтал суруктарынан бэлиэтэммитэ, үлэ бэтэрээнэ.
Билигин Любовь Николаевна саха норуотун төрүт итэҕэлин, култууратын тарҕатыынан дьа­­рыктанар. «Кут-сүр» сиэр-туом, саха итэҕэлин дьоҥҥо-сэргэҕэ, оскуола оҕолоругар тарҕатар түмсүүнү тэрийбитэ. Ону таһынан, «50+» аҕам саастаах дьон ос­­куолатыгар «Күндүүнэ» ырыа, «Сарыада» хомус уонна фольклор ансаамбылларын көхтөөх кыт­тааччыта.

ТЭРИС АЛГЫҺЫНАН

Любовь Николаевна хайдах Айыы итэҕэлин тарҕатааччы буоларга уһуйуллубутун туһунан бу курдук кэпсиир. 2005 сыллаахха тастыҥ эдьиийэ Алина Ивановна Михайлова-Айыына Айыы үөрэҕин төрдө буолбут Айыы балаҕаныгар илдьэ барбыт. Ол кэмҥэ кини дьиҥ кырдьыгы көрдөөн мунаахсыйар, «биһиги саха омугун дьиҥ итэҕэлэ хайдах эбитэ буолла» диэн саныыр эбит. Арай балаҕаҥҥа киирбиттэригэр, төбөтүгэр маҥан таҥаска алгыс бэлиэлээх лиэнтэни бааммыт биир киһи үөрэ көрсүбүт. Бу Айыы балаҕанын туттаран, итэҕэли тарҕатан сиэри-туому, алгыстары, үөрэхтэри ыыта сылдьар Лазарь Андреевич Афанасьев-Тэрис этэ. Ол күн Любовь Николаевна аан бастаан Айыыларга хайыһан тоҕус халлааны көрөн, сиэргэ-­туомҥа уһуйуллубута.
«Онно соччо өйдөөбөтөрбүн даҕаны, хайдах эрэ сүргэм көтөҕүллүбүтэ, санаам чэпчээбитэ. Ол гынан баран, тугу даҕаны билбэппиттэн кыбыста санаабытым. Алина Ивановна бүппүппүт кэннэ «Айыы үөрэҕэ» диэн Тэрис кинигэтин уларсыбыта. Оччолорго итинник кинигэ баарын билбэт даҕаны этим. Ол курдук дьиэлээбитим. Дьиэбэр кэлэн кинигэни биир тыынынан ааҕан кэбиспитим, олус сэргээбитим, сүрүнүн тута сурунан ылбытым», – диэн Любовь Николаевна кэпсиир.
Ол кэнниттэн 2006 сыллаахха олунньуга Тэрис Бэрдьигэстээххэ үөрэҕин тарҕата, «Айыы суола» кинигэтин билиһиннэрэ улуус киин бибилэтиэкэтигэр тиийбит. Любовь Николаевна илии-атах буолан, тэрийсэн, нэһилиэнньэни мунньан, сүрдээх истиҥ көрсүһүү ааспыт. Онно Тэрис Айыы 63 өйдөбүлүн, тоҕус халлаан, саха итэҕэлэ уонна бөлөһүөпү­йэтэ бииргэ силлэһэн сылдьалларын кэпсээбит. Ону өйдүүн-са­­наалыын курдат таттаран истибит. Ол күнтэн ыла кини өйө-санаата ураты турукка киирбит.
Бу күн Любовь Николаевна олоҕор биир ураты суолталаах күнүнэн буолбут. Көрсүһүү бүтүүтэ аны Айыы балаҕанын сүрүннүүр киһи наада диэннэр, икки хандьыдааты туруорбуттар. Онуоха Тэрис сулбу хааман кэлэн, кинигэтин биһиги дьоруой­бутугар туттарбыт уонна сатыам-кыа­йыам суоҕа дии олордоҕуна: «Сатыаҕыҥ, үөрэн, үөрэт, туомнары оҥорон саҕалаа», – диэн алгыһын эппит. Ол кэмтэн ыла Тэрис биирдэ эмэ кэлэн, үөрэтэн, сүбэ-ама биэрэн барар буолбут.

17 СЫЛ – ИТЭҔЭЛ ЫЛЛЫГЫНАН

Любовь Николаевна быйыл Айыы үөрэҕин тарҕатааччынан 17-с сылын дьарыктанар. Лазарь Андреевич итэҕэли тарҕатааччы буоларыгар «куттаммакка оҥороргун оҥорон ис» диэн мас-таас курдук эппитэ бу сыллар тухары кинини кынаттыы сылдьар курдуктар.
«Син кыралаан билбэппитин билэн, үөрэтэн, оскуолаҕа, оҕо уһуйааныгар сиэр-майгы үөрэҕин ыытабыт, улахан дьоҥҥо ыйдааҕы туомнары оҥоробут. Тэрис баарына, кини сүбэтинэн-аматынан хас да туому оҥорбуппут. Мэҥэ Хаҥалас Төхтүрүгэр, Чурапчыга Айыы үөрэҕин тарҕата бара сылдьыбыппыт», – диэн кэпсиир.
Айыы итэҕэлигэр уһуйуллан, бастаан истээччинэн сылдьан, онтон үөрэнэн, уһуйуллан, билигин туомнары оҥорор таһымҥа тахсан, онтун сыл аайы ыытар.

Өссө даҕаны элбэххэ үөрэниэхтээх, уһуйуллуохтаах этибит, тумус туттар дьоһун киһибит, филология билимин хандьыдаата, Айыы итэҕэлин Түһэ, ытык Бахсыта Лазарь Андреевич-Тэрис күн сириттэн эрдэ барбытыттан олус хомойобут диэн Любовь Николаевна харааста кэпсиир. Бу сүдү киһини кытары алтыһан, Айыы үөрэҕин билбиппит биһиги дьолбут буолар диэн кини этэр.
Ол да буоллар, кини сал­ҕааччылара, саха төрүт үгэһигэр, өбүгэ итэҕэлигэр суру­йан хаалларбыт сүдү үлэлэринэн салайтаран, өссө даҕаны ыччаты үөрэтэ-такайа сылдьыахтарыгар эрэнэр. «Оҕолоргутун сахалыы сиэринэн, ийэ айылҕаларыгар чугаһатан, төрүт ийэ тылларын умнубаттарын туһугар тиэргэнтэн саҕалаан биэс эйгэҕэ (уот иччитэ – Эһэкээн, уу иччитэ – Эбэ Хотун, салгын иччитэ – Сүүрүк уол, буор иччитэ – Аан Алахчын хотун, таас иччитэ – Сахчахаан оҕонньор) сыһыаран үөрэтиҥ», – диэн Любовь Николаевна сүбэлиир.

Хаартыскалар Л.Н. Слепцова дьиэтээҕи архыыбыттан