Тэристиин алтыспыт дьоллоохпун

Саха диэн омук муҥурун булларбатах киэҥ далай курдук ситэри ситэн үөрэтиллэ илик, үйэлээх историята таайылла илик таабырын буолан, оччоттон баччаҕа диэри тиийэн кэллэҕэ, элбэх киһи төбөтүн сыстаҕа.

Холобур Владимир Кондаков үрүҥ Айыы ойууна, Галина ПОПОВА — Санаайа, ХИФУ профессора, Михаил Иванов — Багдарыын Сүлбэ, топонимист, кыраайы үөрэтээччи, Андрей Кривошапкин — Айыҥа былыргы руна суруктары чинчийээччи, Лазарь Афанасьев- Тэрис, Айыы үөрэҕин тэнитээччи уонна да атыттар саха култууратын үөрэппит уонна бэйэлэрин тус санааларын дьоҥҥо-сэргэҕэ киэҥник тарҕаппыт  сахабыт чулуу дьонноро, учуонайдара буолаллар.

Мин бу кылгас ахтыыбар ким кырдьыгын, сыыһатын дьүүллүүр санаам да, быраабым да суох. Куоракка көһөн кэлэн баран аан бастакы санаам Сайсарыга Тэрис балаҕаныгар сылдьыбыт киһи диэн этэ. Бэйэм кырдьаҕас эһээлээх эбээ аттыларыгар улааппыт, хоонньуларыгар утуйбут буолан уонна кинилэр кэпсээннэрин, остуоруйаларын истэн, сахалар тустарынан билиэхпин олус баҕарар этим. Төрдүбүтүгэр улахан ойууттар баалларын кэпсииллэрэ. Эбээм Марыына ааттарын эппэккэ өлбүтэ. Ааттара ааттаммат дьон диэбитэ. Эбээм барахсан биһигини, сиэннэрин харыстаан эппэтэҕэ буолуо диэн саныыбын, билигин.

Сайсарыга Тэрис дьиэтиттэн чугас олорор буоламмын, иллэҥ кэммэр киниэхэ тахсааччыбын. Балаҕанын иһэ ыраас, куруутун бэрээдэктээхтик хомуллубут буолааччы. Остуолга олорон Тэрис бэйэтэ суруйбут кинигэлэрин ааҕыахха сөп, истиэнэтэ сахалыы тыыннаах суругунан-бичигинэн, халандаарынан толору. Бэйэтэ баарыгар өрөбүллэргэ, үлэ да күнүгэр быыс булан кэлбит дьон наадатын быһааран ыытара. Араас кыһалҕалаахтар кэлэллэрэ. Сорохтор алгыс ылан арчыланан бараллара. Кыра хомултаҥҥа оту уматан сыт таһааран алгыс тылларын ботугураан этэрэ.

Төгүрүк остуолга олорон кэпсэтэрбит. Онно киһиэхэ тиийимтиэ куоһур оҥостор этиилээх этэ. Ол маннык, «мин архыыпка 15 сыл олорбутум. Сахалар биһиги төрүт култуурабытын үөрэппитим, докумуоннары хаһыспытым» диэн.

Саҥа дьыл саҕана дьон элбиирэ. Үксэ таҥхаһыттар. Онно арааһы барытын оонньоторо, сүбэ-ама да биэрэрэ. Кэлин балаҕанын аттыгар ураһа туттубута. Саҥа дьыл иннинэ «Саха» НКИХ кэлэн сахалыы тыыннаах сиэр-туом, таҥха туһунан биэрии устан бараллара. Биирдэ хата мин онно уһуллан турабын. Төгүрүк остуолга Тэристиин кэпсэтэ олорорбутун устубуттара. Хомойуох иһин Тэрис билигин биһиги ортобутугар суох. Ол гынан баран, кини туһунан үчүгэй өйдөбүл хаһан даҕаны өлбөөдүйүө суоҕа.

Иван Сивцев — Бээди