Хаартыска: Диана Сивцева
Александра Иванова номнуо сүүрбэ биэс сыл устата сөбүлүүр дьыалатыгар – тапталлаах «Сэттис халлаан» кафеҕа дьону-сэргэни сынньатар-аралдьытар эйгэни тэрийиигэ бэриниилээхтик үлэлиир. Үлэлиир сылларын тухары кини хас биирдии ыалдьыкка болҕомтолоох сыһыанынан тэрилтэни дьон таптаан эргиллэн кэлэр ураты миэстэнэн оҥорбута.
Александра Егоровна олоҕун суола – идэҕэ үүнүү-сайдыы уонна бэйэни толору ууруу холобура, элбэх эдэр испсиэлииһи дьону ыалдьыттатар эйгэҕэ суолу таларга кынаттыыр. Бүгүн кини маастарыстыба кистэлэҥнэрин кытта үллэстэр, карьератын чаҕылхай түгэннэрин уонна тэрилтэ сөбүлүүр төрүт үгэстэрин туһунан кэпсиир, ыалдьыттары ытыктааһын уонна кинилэргэ кыһамньы суолтатын бэлиэтиир. Ону таһынан, эрэстэрээн биисинэһигэр карьера оҥосторго баҕалаахтарга туһалаах сүбэлэри-амалары кытта үллэстэр.
— Бэйэҕит туһунан кылгастык кэпсээҥ. Хайдах официант идэтигэр кэлбиккитий?
— Мин Орджоникидзевскай оройуоҥҥа элбэх оҕолоох ыалга бастакы оҕонон төрөөбүтүм. Аҕам — Иванов Егор Филиппович, ийэм — Иванова Вера Николаевна сэттэ оҕону төрөтөн, иитэн таһаарбыттара.
Аҕам биллиилээх механизатор-саҥаны киллэрээччи, «Покровскай» ОПХ оту бэлэмниир механизированнай биригээдэтин биригэдьиирэ этэ, үлэҕэ ситиһиилэрин иһин «Бочуот знага» уонна «Октябрьскай революция» уордьаннарын кавалера, өрөспүүбүлүкэ үрдүк наҕараадатынан – САССР Үрдүкү Сэбиэтин Президиумун Бочуотунай грамоталарынан хас да төгүл наҕараадаламмыта, иккитэ Москваҕа ВДНХ-ҕа кыттыбыта, онтон биһиги олус киэн туттабыт.
Ийэм Иванова Вера Николаевна өр сылларга ыанньыксытынан, ньирэй көрөөччүнэн үлэлээбитэ, ааттаах иистэнньэҥ, уран тарбахтаах. Элбэх оҕолоох ыал бүтүн түбүгэ Вера Николаевна санныгар сүктэриллибитэ. Кини көмүс тарбахтарынан тигиллибит чаппарааҕа, дьахтар киэргэлэ илин кэбиһэрэ, хартыыналара, баайыы таҥастара нэһилиэк, оройуон уонна өрөспүүбүлүкэ элбэх быыстапкаларыгар туруоруллубуттара. Покровскай орто оскуолатын бүтэрэн баран, Нөмүгү остолобуойугар пуобар үөрэнээччитинэн киирбитим. Бу уопсастыбаннай аһылык эйгэтигэр үлэм саҕаланыыта этэ. 1980 сыллаахха Кемеровотааҕы ас-үөл бырамыысыланнаһын технологическай институтугар үөрэнэ киирбитим, онтон Мэҥэ-Хаҥалас РайПО-тугар килиэп астааһыныгар технологынан үлэлээбитим.
1994 сыллаахха Иннокентий Тарбахов ыҥырыытынан Дьокуускай куоракка СӨ Ил Дарханын уонна Бырабыыталыстыбатын дьиэтин остолобуой-эрэстэрээнигэр үлэҕэ киирбитим. Дирэиктэринэн Мария Габышева үлэлиирэ. 2000 сыллаахха СӨ Ил Дарханын уонна Бырабыыталыстыбатын дьыалаларын салайар тэрилтэтин Уопсастыбаннай аһылык сулууспатын ГУП «Сэттис халлаан» кафе администраторынан анаммытым уонна күн бүгүҥҥэ диэри үлэлиибин.
— Уһун сыллар тухары биир идэҕэ бэриниилээх буоларга туох эһигини кынаттаабытай? Ханнык ис туруктар эһигини хамсаппыттарай?
— Элбэх оҕолоох ыалга олох бэйэтэ уратылаах. Бырааттарбар, балыстарыбар кыһамньы идэбин таларбар олук буолбута. Улахан оҕо быһыытынан, төрөппүттэрим үлэҕэ сырыттахтарына, балыстарбын таҥыннарар, аһатар, көрөр-истэр этим. Ону үчүгэйдик оҥоро сатыырым. Оҕо сааспыттан эппиэтинэс, бэрээдэктээх буолуу, саҕалаабыты тиһэҕэр тиэрдии курдук хаачыстыбалар иҥмиттэрэ.
Бу хаачыстыбалары, арааһа, кэмигэр РайПО-ну бэрэбиэркэлии сылдьан «Холбос» технолога Иннокентий Тарбахов таба көрбүтэ. Саха норуотун аһын тарҕатааччыны, «Тыгын Дархан» эрэстэрээн диириэктэринэн Мария Габышеваны кытта көрсүһүү эмиэ улахан суолу хаалларбыта. Мин бу айар тандем салайыытынан үлэлиир чиэскэ тиксибитим, олус үчүгэй, иллээх-эйэлээх кэлэктиипкэ түбэспитим. Араас тэрээһиннэр ыытыллаллара, эрэстэрээн кэлэктиибэ саха аһын эппиэтинэстээхтик, тапталынан уунара уонна өҥө култууратын нуорматын кытаанахтык тутуһара. Хамнаһы кэмигэр, хойутаппакка ыларбыт олус улахан суолталааҕа. Маннык үрдүк таһымнаах сиргэ үлэлиир киһи эппиэтинэстээх, бэрээдэктээх буоларга эбээһинэстиир уонна эбээһинэстээхпин.
— Администраторынан үлэлиир сылларгытыгар ханнык сүрүн сыаннастар уонна бириинсиптэр олохсуйбуттарай?
— Эппиэтинэс, бэрээдэктээх буолуу, саҕалаабыты тиһэҕэр тиэрдии оҕо сааспыттан бааллара. Чиэһинэй буолуу – бу хаачыстыба аҕабыттан бэриллибитэ. Бу тыл киниэхэ саамай сүрүнэ этэ. «Сэттис халлаан» кафеҕа үлэлиир сылларбар эйгэҕэ сөп түбэһии курдук хаачыстыбаны бэлиэтиэм этэ. Дьону кытта, араас олох, производство быһыытыгар-майгытыгар үлэлиир буоллахха, дьоҥҥо эйгэҕэ сөп түбэһэр буолуохха, араас быһыыга-майгыга түргэнник быһаарыыны ылынар сатабыл наада. Өссө биир хаачыстыба – үөрэххэ дьоҕурдаах буолуу.
Өҥөнү оҥоруу эйгэтэ, чуолаан, официант үлэтэ сүүрэр үлэҕэ тэҥнээх. Устудьуоннар, ыччат, эбии үлэ көрдөөччүлэр үлэлииллэр. Ол иһин өр тохтоон үлэлээбэттэр. Манна үлэһиттэр үөрэҕи ылынымтыалара улахан суолталаах.
— Тоҕо чуолаан «Сэттис халлаан»? Бу сиргэ туох ураты баарый, эйигин манна өр кэмҥэ хаалларбыт?
— «Сэттис халлаан» кафе Дьокуускай куорат саамай киинигэр, сэттис этээскэ турар. Аата бэйэтэ биһиги кафебыт сылдьааччытын үөрүүгэ-көтүүгэ, «дьолтон — сэттис халлааҥҥа» сылдьар курдук санатарга угуйар. 2000-с сылларга, биһиги бүтүн өрөспүүбүлүкэбит, норуоппут барыта национальнай өрө көтөҕүллүү, бэйэни билинии үүнүүтүн уустук кэмнэрин ааһа турдаҕына, өрөспүүбүлүкэ бастакы Бэрэсидьиэнэ Михаил Николаев этиитинэн, бу дьиэ кэнчээри ыччат саха аһыгар, аһылык култууратыгар уһуйуллун диэн оҕолорго бэриллибитэ.
«Сэттис халлаан» оҕо кафетыгар үөрэнээччилэргэ этикет, остуолу сервировкалааһын, аһылык култууратын туһунан кылаас чаастара, саха национальнай астарын астааһыҥҥа уонна уурууга, сарсыардааҥы аһылыкка, үөрүүлээх официальнай тэрээһиннэргэ остуолу сервировкалааһыҥҥа маастар-кылаастар ыытыллаллара. Тоҕо диэтэххэ, хас биирдии тэрээһин бэйэ-бэйэтиттэн атына, бэйэтэ истииллээх, майгылаах уонна уратылаах. Сыл аайы уһуйаан, алын уонна орто сүһүөх оскуола оҕолорун выпускной бааллара ыытыллаллар. Оннооҕор ханнык баҕарар тэрээһиннэрин, ол төрөөбүт күн, уруу, үбүлүөй буоллун, аҥардас биһиги «Сэттис халлаан» кафебытыгар бэлиэтиир дьиэ кэргэттэр бааллар.
Официальнай ыалдьыттары көрсүүнү туспа бэлиэтиэхпин баҕарабын. Бу олус суолталаах, эппиэтинэстээх тэрээһиннэр, кинилэр эрэстэрээн бүтүн кэлэктиибиттэн, олорор сири хомуйааччыттан, тэхиниичэскэй үлэһиттэртэн, официаннартан, пуобардартан саҕалаан, администраторга тиийэ чопчу буолууну, ыраастыгы, үлэни 100% хаачыстыбалаахтык толорууну, өҥөнү оҥоруу култууратын билиини ирдииллэр. «Сэттис халлаан» эрэстэрээн менютугар саамай сүрүн миэстэни саха астара ылаллар. Хас биирдии ыалдьыт айылҕа аһын, сибиэһэйин, кэрэтик киэргэтиллибитин уонна кэмигэр сөпкө ууруллубутун бэлиэтиир.
Элбэх куорат олохтооҕо биһиги эрэстэрээммит турар сирин, иһинээҕи киэргэлин, түргэнник өҥө оҥоһулларын, ырааһын уонна ас ууруллуутун, саамай сүрүнэ — үрдүк хаачыстыбалаах саха аһын иһин сөбүлүүллэр.
— Сүүрбэ биэс сыл иһигэр кафеҕа сыһыаныҥ хайдах уларыйда? Тула уларыйыылар буолбуттарын үрдүнэн, туох саамай күндүтэ уларыйбакка хаалла?
— Сүүрбэ биэс сыл устата элбэх уу-хаар ааспыта, кэлэктиип уларыйда, салайааччылар эмиэ уларыйдылар, ол эрээри национальнай төрүт үгэстэргэ, саха аһыгар бэриниилээх буолуу уларыйбакка хаалла. Номоххо киирбит сахалыы лэппиэскэ, Иннокентий Тарбахов ырысыабынан «Сандалы» бөрүөктэр, таҥара аһын курдук амтаннаах саламаат, национальнай ас уратыта – сылгы ойоҕоһо, бары билэр тоҥ балыкпыт, «индигиир» гастрономическай бренд бүгүҥҥэ диэри биһиги ыалдьыттарбыт ханнык баҕарар остуолларын киэргэтиэхтэрин сөп.
— Үлэлиир сиргин кытта сибээстээх, ордук киэн туттар кэпсээннэриҥ эбэтэр түгэннэриҥ бааллар дуо?
— Хаҥалас улууһуттан төрүттээх, аатырбыт Тыгын сыдьаана буоларым быһыытынан, олоҕум сүүрбэ биэс сылын Саха Өрөспүүбүлүкэтин бастакы эрэстэрээнигэр — «Тыгын Дархан» үлэтигэр анаабыппыттан киэн туттабын.
— Үчүгэй официант буоларга ханнык хаачыстыбалар наадаларый? Ситиһии үс сүрүн кистэлэҥин ааттаа.
— Үчүгэй официант эйэҕэс, үөрэҕи чэпчэкитик ылынар, хамсаныыта чэпчэки, ыалдьыкка биллибэт-көстүбэт, көрдөөх-нардаах уонна аһыныгас буолуохтаах.
— Эһиги идэҕитигэр туох саамай уустугуй? Ыарахаттары уонна истириэстээх түгэннэри хайдах туоруугутуй?
—Мин идэбэр саамай уустуга – күннээҕи бэлэмнэнии уонна хомуйуу. Көрөргө, бу судургу үлэ курдук, ол эрээри ыытыллар тэрээһиннэр ситиһиилэрэ итинтэн тутулуктаах. Үлэҕэ ыарахаттар элбэхтэр, ол гынан баран сыллар тухары олохсуйбут кэлэктиибим кытта, биһиги чэпчэкитик туоруубут. Аҕам тылларын саныыбын: «Чиэһинэй буол. Чиэһинэй киһи туохтан да куттаммат». Мин санаабар, аҕаттан бэриллибит үлэһит, дьыалаҕар бэриниилээх, чиэһинэй буолуу майгым уратылара стресстээх түгэннэри чэпчэкитик ааһарарга көмөлөһөллөр.
— Ыалдьыттары бастыҥнык көрсөргө бэйэҥ ньымаҥ эбэтэр «ырысыабын» баар дуо? Сиһилии кэпсээ.
— Ыалдьыт – саамай сүрүн киһи. Онон саамай сүрүнэ диэн күндү ыалдьыты мэлдьи мичээринэн көрсөбүт. Хас биирдии ыалдьыкка тус сыһыан ирдэнэр. Официант дьыалатын билиэхтээх, идэтигэр эппиэттиир буолуохтаах, кини куруук чугас, ханнык баҕарар түгэҥҥэ көмөҕө кэлэргэ бэлэм буолуохтаах, ыалдьыт табыгастаах буоларын туһугар ханнык эрэ усулуобуйаны хааччыйыахтаах. Ыалдьыт тэрээһинтэн астынан уонна сынньанан барыахтаах.
— Кафеҕыт ыалдьыттарын кытта сибээстээх саамай өйдөнөн хаалбыт түгэни ахтыаххыт дуо? Баҕар, туох эрэ ураты махтал эбэтэр билинии баара буолуо?
— Арассыыйа Бэрэсидьиэнэ Владимир Путин бастакы кэлиитэ ордук өйдөнөн хаалбыта, олус улахан дэлэгээссийэ кэлбитэ. Бастакы көрсүһүү Хаҥалас улууһугар «Орто дойду» эрэстэрээнигэр буолуохтаах этэ, онтон киэһээҥҥи аһылык Дьокуускайга «Сэттис халлаан» эрэстэрээнигэр. «Орто дойдуга» көрсүһүү былаан быһыытынан ааспыта. Ыалдьыттар эбиэттээн баран, Дьокуускайга айаннаабыттара. Биллэрин курдук, бу кэмҥэ бастакы салалта куттала суох буолууларын хааччыйаары, бары суоллар сабыллаллар. Биһиги кинилэртэн иннинэ тиийиэхтээхпит. Эргийэ-урбайа, быыс-хайаҕас уулуссаларынан, син биир иккис көрсүһүүгэ ситэн тиийбиппит. Үгэс быһыытынан, ыалдьыттары ааҥҥа эмиэ Иннокентий Тарбахов көрсүбүтэ. Биир ыалдьыт сөхпүтэ-махтайбыта бэрдиттэн: «Эһиги биһиги Иннокентий Тарбаххаппытын клоннаабыккыт дуу?!» – диэн саҥа аллайбытын хайдах да умнубаккын.
— Үлэҕитин уларытыаххытын баҕарбыт кэмнэргит бааллара дуо? Баар буоллаҕына, тоҕо толкуйгутун уларыппыккытый?
— Оннук түгэн суоҕа. Ээ, ыарахан этэ, сылайарбыт. Ол эрээри суолталаах, эппиэтинэстээх үлэбэр-хамнаспар тапталым уонна бэриниим үлэбиттэн барар эбэтэр уларытар туһунан санаа кылам гынан ааһарыгар да кыах биэрбэтэҕэ.
— Бу уһун кэмнээх үлэҕит устата сүрүн идэтийбит ситиһиигитин ааттыаххыт дуо? Туохтан ордук киэн туттаҕытый?
— Арассыыйа кулинарияҕа уонна сервис хаачыстыбатыгар II чөмпүйэнээтигэр кыттыыбыт – эрэстэрээн кафе кэлэктиибэ III миэстэни ылан, боруонса мэтээлинэн наҕараадаламмыта. «ХХI үйэ – эрэстэрээн сервиһигэр өрөбөлүүссүйэ үйэтэ. Арт-кылаас, тематическай остуол» диэн тиэмэҕэ остуол сервировкатын көрдөрбүппүт.
— Идэлэригэр үрдүк ситиһиилэри ылаары дьулуһар саҥа саҕалыыр официаннарга ханнык сүрүн сүбэни биэриэ этигитий?
— Көрөн-истэн сылдьарга, кэтээн көрөргө, үөрэнэргэ уонна өссө төгүл үөрэнэргэ.
— Билигин, иччэ элбэх сыл биир үлэҕэ эрэ үлэлээн баран, Александра Егоровна туох баҕа санаалааххыный? Өссө тугу ситиһиэн этэй?
— «Сэттис халлаан» оҕо кафе-эрэстэрээн сахалыы истииллээх, бэйэтэ ураты эгэлгэлээх, колориттаах гына саҥардан оҥороллорун туһунан баҕа санаалаахпын. Кафе-эрэстэрээн саха аһын тарҕатыы хайысхатын эмиэ итинник тутуһарын, Дьокуускай киинигэр сэттис этээскэ куорат олохтоохторун уонна өрөспүүбүлүкэ ыалдьыттарын сөбүлүүр уонна сылдьар сирдэрэ буоларыгар баҕарабын.
Бэлэмнээтэ Диана Сивцева
Төрдүс сылын анимация уонна дубляж устуудьуйалара үлэлиир «Тооку» оҕо телеханаала «Тооку уонна Чысхаан» диэн саҥа…
Балаҕан ыйын 1 күнүттэн күүһүгэр киирэр уурааҕынан дойдуга орто хамнаһы быһаарар саҥа бэрээдэк үлэһиттэргэ хас…
Бүтүн Арассыыйатааҕы «Аҕа дойдуга сулууспа» сырдатар аахсыйатын чэрчитинэн, Арассыыйатааҕы «Билии» уопсастыбатын өйөбүлүнэн, Дьокуускай куорат «Арктика…
Аллайыаха оройуонун Чокуурдаах бөһүөлэгэр бу сыл бүтүөр диэри кирдээх ууну ыраастыыр ыстаансыйаны үлэҕэ киллэрэри былаанныыллар.…
Бүгүн Саха сириттэн төрүттээх «Хаҥыл» позывнойдаах байыаннай сулууспалаах Саха сирин олохтоохторугар туһаайан, байыаннай дьайыы буойуннарыгар…
Бу сыл от ыйын 31 күнүнээҕи туругунан, Саха сиригэр нэһилиэнньэҕэ гааһынан хааччыллыыга иэһин суумата уопсайа…