Арассыыйаҕа бастыҥ арыылаах Арыылаах

Дойду бэйэтэ оҥорон таһаарар аһынан-үөлүнэн хааччынар буоллаҕына, бигэ туруктаах, сарсыҥҥыга эрэллээх, дьоно-сэргэтэ чэгиэн туруктаах буолар. Ол иһин 2020 сыллаахха Ас-үөл өттүнэн куттала суох буолуу доктрината ылыллыбыта.

Бэрэсидьиэн Владимир Путин бу боппуруоска улахан болҕомтотун ууран, быйыл бу доктринаҕа уларытыылары киллэрдэ. Онон тас дойдулартан киллэриллэр аһы-үөлү аҕыйатыы, бэйэ оҥорон таһаарыытын элбэтии, ол туһуттан суолу-ииһи, уоту, агро-бырамыысыланнай хаһаайыстыбалары өйүүр, сайыннарар сорук турар.

Бэрэсидьиэн бэйэ аһынан-үөлүнэн хааччыныыны, тас дойдулартан киирэр бородуукталартан тутулуга суох буолууну дойду экэниэмикэтин инники күөҥҥэ турар стратегическай соругунан ааттаабыта.

Арассыыйаҕа бастаатылар

Бу күһүн Москваттан үөрүүлээх сонун кэлбитэ. РФ Тыа хаһаайыстыбатын министиэристибэтэ ыытар “Золотая осень” Бүтүн Арассыыйатааҕы агро-бырамыысыланнай быыстапкаҕа Сунтаар улууһун Арыылаах нэһилиэгин
“Благо 8” тыа хаһаайыстыбатын потребительскэй-оҥорон таһаарар кэпэрэтиибэ “Традиционное” арыытын иһин кыһыл көмүс мэтээли ылан кэлбитэ.

Былырыын бу арыылара эмиэ бу быыстапкаҕа үрүҥ көмүс мэтээлинэн бэлиэтэммитэ. Кэпэрэтиип салайааччыта Римма Семенова Росстандарт хаачыстыбаҕа сэбиэтин “Отличник качества” бочуоттаах бэлиэнэн наҕараадаламмыта. Маны тэҥэ, оҥорон таһаарар быырпахтара Арассыыйатааҕы куонкуруска кыайан, “100 бастыҥ табаар” аатын ылла уонна “Саха сирин 100 бастыҥ табаара” каталогка киллэрилиннэ.

Улууска “Арыылаах арыыта” диэн бренд баар буолбута ыраатта. Ол да иһин дьон көрдөөн, ирдэһэн туран, хамаҕатык атыылаһар. Арыы ГОСТ ирдэбилинэн оҥоһуллар, 82,5% сыалаах. Чахчы, туох да эбилигэ суох, ыаммытынан үүттэн оҥоһуллар, ап-араҕас өҥнөөх, минньигэс амтаннаах. Киилэтэ 1300 солкуобайга атыыланар.

Оттон быырпахтарын амсайбыт киһи быһыытынан эттэхпинэ, ийэм оҥорор, оҕо сааһым быырпаҕын санаппыта. Маҕаһыыҥҥа атыыланар быырпахтар аһыы амтаннаах, сороҕор иһи-үөһү булкуйар буоллахтарына, “Благо 8” быырпаҕа кырылыы кыынньар гаастаах утах курдук уонна минньигэс амтаннаах этэ. Тоҕо диэтэр, бу быырпаҕы былыргылыы ньыманан, сүөгэй уутунан оҥороллор. Ол да иһин киэҥ-нэлэмэн Арассыыйа эбэ хотун үтүмэн үгүс оҥорон таһаарааччыларын табаардарыттан уһулуччу чорбойдоҕо, амтанынан, хаачыстыбатынан умсугуттаҕа.

Сүөһүлээх ыал — дохуоттаах

“Благо 8” уонна “Силис” кэпэрэтииптэри салайар Римма Павловна Семенованы кытта кэпсэттибит.

— Биһиги уопсайа 167 ынахтаах 38 ыалтан үүтү тутабыт. Кэтэх сүөһүлээхтэргэ субсидия көрүллүбэт, онон аймахтыылар холбоһон, ИП-га, пиэрмэр хаһаайыстыбаларга кыттыһан, туттараллар. “Силис” кэпэрэтиипкэ 17 ынахтаахпыт.

Үүппүт былаана: пиэрмэр хаһаайыстыбаларыгар — 290 туонна, “Силис” кэпэрэтиипкэ — 30 туонна. Сыллааҕы былааммытын толорон иһэбит.

Бу туппут үүппүтүнэн бу сыл 11 ыйыгар арыыны (10 300 киилэни), пастеризацияламмыт үүтү (156 киилэни уһуйааҥҥа туттарбыппыт), сүөгэйи (8700 киилэни), иэдьэгэйи (1250 киилэни), суораты, кэпиири (3750 киилэни), йогурду (3100 киилэни), быырпаҕы (600 киилэни), чохоону (400 киилэни), сыыры (150 киилэни) оҥорон олоробут.

Бородууксуйабытынан Уһун Күөл нэһилиэнньэтин, “СунтарАвтодор” үлэһиттэрин хааччыйабыт, Сунтаар сэлиэнньэтигэр маҕаһыыннарга туттарабыт. Улуус киинигэр сайыҥҥы өттүгэр үлэлиир киоскалаахпыт.

“Ситиһии үлэттэн кэлэр”

— Биир ситиһиибит — газгольдер аҕалтаран, гааһынан ититиини киллэрдибит. Гарааһы, дьиэни, маҕаһыыны сылытар. Эһиил хотону да холботторуохха сөп. Ньурба уола Николай Сотников дьарыктанарын истэн, анаан тиийэн, кэпсэппиппит. Судургутук эттэххэ, гаас улахан боллуона кэлэн турар, ону кэлэн, сапыраапкалыыллар. Чохтооҕор, мастааҕар чэпчэки буолар диэн суоттаабыппыт. Бу тэрилбитин Тыа хаһаайыстыбатын министиэристибэтин граныгар кыайан, ылбыппыт. Граннарга кыттан, өссө “водовоз” массыынаны ылбыппыт.

— Римма Павловна, үрдүк ситиһии туох төрүөттээҕий?

— Ситиһии үлэттэн кэлэр буоллаҕа. Кэлэктиип биир ситимнээхтик үлэлээбитин түмүгэ. Барыта 8 киһи өрөбүлэ суох, солбуһан, үлэлиир.

— Тыа хаһаайыстыбатыгар өр сылларга үлэлээбит киһи быһыытынан, ханнык кыһалҕалары ыйыаҥ этэй?

— Тыа сиригэр ыччат тохтообот уонна тыа хаһаайыстыбатынан дьарыгырыан баҕарбат буолла. Сүөһү көрөөччүлэрбит кырыйдылар, онон сүөһү ахсаана аҕыйаан иһэр. Масаха курдук уолаттар элбииллэрэ буоллар. Биһиэхэ кэтэх хаһаайыстыбалаах 3–4 уол баар.

— Бу кыһалҕаны хайдах туоратыахха сөп дии саныыгын?

— Оҕону, ыччаты кыраларыттан сүөһүгэ сыһыарыахха наада. Агро хайысхалаах оскуолабыт оҕолору быраактыкаҕа, хотоҥҥо сырытыннартаан, ынаҕы ыырга, аппараатынан туһанарга үөрэтэллэрэ буоллар, бэрт буолуо этэ.

Тыа хаһаайыстыбатын тиэхиньикумун, университетын бүтэрэр устудьуоннары булгуччу тыа сиригэр тахсан үлэлииллэрин ирдиэххэ наада. Зоотехниктар, агрономнар тиийбэттэр. Үөрэнэн баран, атыыһыттыы бараллара сыыһа дии саныыбын.

Тыа хаһаайыстыбатыгар солбукпутун үүннэрдэхпитинэ эрэ, инникитин сайдыы баар буолуоҕа.