Бэнсиин сыаната үрдүүр: хаһан бигэтийэр?

Аналитиктар атырдьах ыйыгар уматык сыаната эмиэ үрдүөҕэ диэн сэрэтэллэр. АИ‑95 мааркалаах бэнсиин 2024 сылы кытта тэҥнээтэххэ 10,2%, оттон АИ‑92–9,5% үрдүүрэ күүтүллэр. Хомойуох иһин, Саха сирэ дойдуга саамай ыарахан сыаналаах уматыктаах эрэгийиэннэр испииһэктэрин баһылаан иһэр. Уматык сыаната тоҕо тохтообокко үрдүүрүй?

Сыана сыл ахсын эбиллэр

Дойдубут ньиэби хостооһуҥҥа аан дойду үрдүнэн инники күөҥҥэ сылдьарын үрдүнэн, кэлиҥҥи сылларга бэнсиин сыаната тохтообокко үрдээн иһэр. Бу ый эмиэ онтон хаалсыбата. Экэнэмиистэр сабаҕалыылларынан, атырдьах ыйыгар АИ‑95 сыаната сыл саҕаланыытыттан 4,2 солк., оттон АИ‑92 3,1 солк. ыарыаҕа. Манна аналитиктар икки сүрүн төрүөтү этэллэр. Бастакытынан, ньиэп бородууксуйатын аан дойдутааҕы ырыынагын балаһыанньата уонна тас дойдулар сааҥсыйалара быһаччы дьайаллар. Иккиһинэн, дойду иһинээҕи төрүөттэр эмиэ сабыдыаллыыллар. Холобур, ОДьКХ өҥөтүн сыаната 19% үрдээбитэ эмиэ уматык атыыланар сыаната уларыйарыгар тиэрдэр.

Туох миэрэ ылылларый?

Бырабыыталыстыба дойду иһинээҕи ырыынагы бигэ туруктаах хаалларар сыалтан, атырдьах ыйа бүтүөр диэри ньиэби оҥорооччуларга бэнсиини тас дойдуга атыылыыры боппута. Бу миэрэ төһө көдьүүстээх буолуой? Бобуу сүрүн төрүөтэ — дьылыттан-кэмиттэн тутулуктанар наадыйыы үрдээһинэ. Холобур, сайын уоппуска кэмэ. Дьон сынньанар сирдэригэр үгүстүк тырааныспарынан айанныыр. Ону таһынан, көтөр аал уонна пуойас билиэттэрин сыаната үрдээн, дьон-сэргэ тимир көлөнөн айанныырын ордорор. Түмүгэр, бэнсииҥҥэ да, сэлээркэҕэ да наадыйыы улаатар. Ону кытта атырдьах-балаҕан ыйдарыгар тыа хаһаайыстыбатыгар хомуур үлэтэ саҕаланар. Бу кэмҥэ тыа хаһаайыстыбатын тиэхиньикэтигэр дизель уматыга олус наада буолар, ол иһин сыаната үгэс курдук үрдүүр. Онон, Бырабыыталыстыба бобуута уматык сыанатын арыый да тута сатыыр соруктанар. Ол гынан баран, аан дойдутааҕы балаһыанньа уонна дойду иһинээҕи экэниэмикэ хайдах уларыйан иһэриттэн эмиэ элбэх тутулуктаах.

Саха сиригэр — саамай үрдүк сыана

Эспиэрдэр этэллэринэн, атырдьах ыйыгар уматык сыаната үрдүүр куттала чахчы баар — ордук АЗС-тар икки ардыларыгар күрэстэһии мөлтөх уонна тиэйии-таһыы ороскуота улахан эрэгийиэннэригэр. Ол эрээри, сүрүн куттал сыана үрдээһинигэр буолбакка, уматык тиийбэтигэр сытар диэн эспиэрдэр быһаараллар. Холобур, былырыын сорох улуустарынан АИ‑95 бэнсиин сапыраапкаларга суох буола сылдьыбыт кэмэ эмиэ баара.

Аны туран «ПромРейтинг» чинчийэр ааҕыныстыба 2025 сыл бастакы аҥаарыгар уматык сыанатынан дойду саамай ыарахан сыаналаах 10 эрэгийиэнин ааттаата. Хомойуох иһин, бу испииһэги Саха Өрөспүүбүлүкэтэ саҕалыыр. Иккис миэстэҕэ — Сахалин уобалаһа, үһүскэ — Камчатка кыраайа. Оттон испииһэги Москва куорат түмүктүүр.

Сүрүн төрүөт — биһиги өрөспүүбүлүкэбит уратытыгар сытар:

— Уустук логистика: Уматыгы тиэйии-таһыы ороскуота олус улахан. Тимир суол ситимэ кэҥии илик, онон уматык үксэ сайын өрүһүнэн, оттон кыһын кыһыҥҥы суолунан тиэйиллэр.

— Уһуннук хаһааныы: Кэлэр сылга диэри хааччыллар уматыгы анал резервуардарга уһуннук харайыы эмиэ эбии ороскуоту үөскэтэр.

— Күрэстэһии мөлтөҕө: АЗС-тар икки ардыларыгар күрэстэһии аҕыйаҕа сыана түһэригэр мэһэйдиир.

Туохтан үрдүүрүй?

Бэнсиин сыанатын үрдээһинигэр сүрүн сабыдыалы нолуоктар уонна акцизтар оҥороллор — кинилэр сыана 50–60% ылаллар. Ньиэп хостуур хампаанньалар сиртэн хостонор баай иһин нолуогу уонна углеводородтаах сырьену хостооһунтан киирэр дохуот нолуогун төлүүллэр. Арассыыйатааҕы уматык сойууһун чахчытынан, АИ‑92 бэнсиин сыанатын структурата маннык: НДПИ — 31%, акцизтар — 20%, НДС уонна атын төлөбүрдэр — 18%. Түмүгэр, хас биирдии лиитирэ бэнсиинтэн сыана 69%-на федеральнай бүддьүөккэ барар. Оттон атын дойдуларга уматык сыаната ньиэп аан дойдутааҕы сыанатыттан быһаччы тутулуктаах. Арассыыйаҕа итинник буолбатах, манна аан дойдутааҕы уонна дойду иһинээҕи ырыынактар сыаналарын аттарааһыннарын «демпфер» диэн ааттаах мэхэньиисим быһаарар.

Дьокуускайга АЗС-тар сыаналара

Бу күннэргэ Дьокуускай куорат сапыраапкаларынан сылдьан сыаналары тэҥнээн көрдүбүт. Саха сиригэр бэнсиин орто сыаната — лиитирэтэ 74,12 солк. Оттон сүрүн үс улахан хампаанньа сыаната маннык:

Уматык                Туймаада-нефть             Саханефтегазсбыт         Сибойл

АИ‑92                      70,50                                   74,80                             70,60

АИ‑95                      73,80                                   78,60                              73,50

АИ‑98                     84,50                                    84,60                             84,50

Дизель (ДТ)         93,00                                    93,40                                91,50

Ити курдук, Дьокуускайга саамай чэпчэки сыана «Сибойлга» эбит. Манна АИ‑95 мааркалаах бэнсиин лиитирэтэ 73,50 солк., онон бу хампаанньа сапыраапкатын туһаныы — саамай барыстаах быһаарыы буолар.

Сыана үрдээһинэ туохха тиэрдиэҕэй?

Уматык сыанатын үрдээһинэ аҥаардас суоппардар эрэ кыһалҕалара буолбатах. Бу барыбытын хаарыйар: тиэйии-таһыы сыаната үрдүүр, ол аата бородууктаттан саҕалаан таҥаска-сапка тиийэ бары табаар сыаната эбиллэр; таксыы, уопсастыбаннай тырааныспар тарыыптара үрдүүр; тыа хаһаайыстыбатын бородууксуйатын оҥорон таһаарыыта уустугуран, ас-үөл сыаната эмиэ эбиллэр. Манна даҕатан эттэххэ, Арассыыйаҕа уматык сыаната атын дойдулары кытта тэҥнээтэххэ, дьиҥэр, намыһах курдук. Холобур, Арассыыйаҕа АИ‑95 лиитирэтэ 74,12 солк. буоллаҕына, Европа Сойууһун уонна Великобритания үгүс дойдуларыгар лиитирэ сыаната 176,73 солк. үрдүк.

Уматык сыанатын уларыйыыта дойду уонна хас биирдии ыал экэниэмикэтин сүрүн кыһалҕата буолар.

Санаалар

Антон Петров, таксыы суоппара, Дьокуускай куорат:

— Сыл ахсын биир хартыына. Сайын буолла да, бэнсиин сыаната “халлааҥҥа көтөр”. Биһиги курдук тыйыс усулуобуйалаах сиргэ, ыраах сытар нэһилиэктэринэн тимир көлөтө суох сатаммаппыт. Оҕону оскуолаҕа, уһуйааҥҥа таһарга, сайылыкка киирэргэ, окко-маска барытыгар. Бэнсиини тиэйэн аҕалыыга сыаната эбиллэрин бары бэркэ диэн билэбит. Ол эрэн, тоҕо бу ороскуоту барытын биһиги, олохтоохтор, уйунуохтаахпытый? Сахабыт сирэ бэйэтэ ньиэптээх-гаастаах диибит да, оҥорон таһаарыыбыт суох. Арай бу кыһалҕаны быһаарыыга, Саха сирин олохтоохторугар субсидияламмыт анал чэпчэтиини киллэриэххэ наада. Хас биирдии лиитирэ бэнсииҥҥэ 10–15 солк. чэпчэтии оҥордохторуна, дьон олоҕор төһөлөөх көмө буолуо этэй.

Сардаана Иванова, суоппар, Нам улууһа:

— Биир өйдөммөт түгэн баар. Тоҕо «Саханефтегазсбыт» курдук судаарыстыба хампаанньатын уматыга чааһынай «Сибойлтан» үрдүк сыаналаах буоларый? Итини сатаан өйдөөбөппүн. Судаарыстыба тэрилтэтэ төттөрүтүн, сыананы тутан олорорго үлэлэһиэхтээх буолбатах дуо? Ньиэп, гаас хостонор сиригэр олорон, аан дойду сыанатыттан тутулуктаах буоларбыт дьикти.