Билим сурунаалын 20 сыла

М.К. Аммосов аатынан Хотугулуу-Илиҥҥи федеральнай университет иһинэн тахсыбыт «М.К. Аммосов аатынан СГУ Вестнига/ М.К. Аммосов аатынан ХИФУ Вестнига» билим сурунаал 2024 сыл кулун тутар 30 күнүгэр тэриллибитэ 20 сыла буолар.

Бу сурунаал тахсарыгар улахан өҥөлөөх киһинэн биология билимин дуоктара, бэрэпиэссэр Иннокентий Иннокентьевич Мордосов буолар. Кини маннык кэпсиир: «Арай, үлэбэр туһанаары “Дьокуускай пединститутун ученай запискалара” диэн сурунаалы ылан аахтым. Ол ааҕа олорон өйдөөбүтүм, университекка билим сурунаала суох эбит. Диссертация көмүскүүр учуонайдар хайаан да научнай сурунаалга бэчээттэнэллэрэ ирдэнэрэ. Маннык сурунааллаах буолуохтаахпыт диэн санаабын науканы салайар проректор В.Ю. Фридовскайга, онтон кинилиин иккиэн ректор А.Н.Алексеевка эттибит. Ректор идеябытын өйөөтө. Онон 2004 сыл кулун тутар 30 күнүгэр университет учуонай сэбиэтин уурааҕынан сурунаал тэриллэр буолла. Кылаабынай эрэдээктэринэн ректор А.Н.Алексеев, солбуйааччыларынан мин уонна В.Ю. Фридовскай, эппиэттиир сэкирэтээринэн А.Ю.Романова, тиэхэньиичэскэй эрэдээктэринэн Г.П.Келеберда ананныбыт. Редакционнай кэллиэгийэҕэ университет биллэр-көстөр учуонайдара киирдилэр. Ити курдук бастакы нүөмэрбит 2004 сыл сэтинньитигэр тахсыбыта».

Дьоҕус,  үлэлиир баҕалаах эрэдээксийэ кэлэктиибэ «Билим ыстатыйаларын ылыы быраабылаларын» оҥорбута. Билим ыстатыйаларын хомуйуу, рецензиялааһын онтон саҕаламмыта. Уопсастыбаннай төрүккэ үлэлиир эрэдээксийэ кэлэктиибэ бары күүһүн сурунаал атаҕар турарыгар уонна билим уопсастыбатын билиниитин ыларыгар уурбута. Эрэдээктэри солбуйааччы бэрэпиэссэр Мордосов билим ыстатыйалара оччотооҕу кэм ирдэбилигэр сөп түбэһэллэрин уонна рецензированиены ааһалларын хааччыйара. А.Ю.Романова уонна Г.П. Келеберда ааптардары кытта биир тылы сатаан булар элэккэй, олус үлэһит дьон этилэр, эрэдээксийэ ыытар бэлиитикэтин учуонайдары кытта үлэлэһэргэ  кытаанахтык тутуһаллара. Сурунаал атаҕар турарыгар бу кэлэктиип сүҥкэн үлэни толорбута. Кылгас кэм иһигэр «СГУ Вестнига» билим уопсастыбаннаһын билиниитин ылбыта. Сурунаал нүөмэрдэрэ кэмигэр тахсалларыгар, таҥыллыыта уонна тас көрүҥэ хаачыстыбалаах буоларыгар университет бэчээтин таһаарар кыһата улахан кылаатын киллэрбитэ.

2006 сыл сурунаал бастакы билиниини ситиспитэ. Ол курдук, билим сурунаалларын «Печатный двор» 10-с быыстапка-дьаарбаҥкаларыгар, Владивосток куоракка периодическай таһаарыылар куонкурустарыгар «Бастыҥ научнай кинигэ» аатын ылбыта. Иккис улахан ситиһии 2008 сыллаахха кэлбитэ. «Вестник» РФ Үрдүкү аттестациялыыр хамыыһыйатын билимҥэ сурунаалларын испииһэгэр биология, мэдиссиинэ, физика-математика, философия, педагогика, гуманитарнай билимнэр хайысхаларынан, онтон 2009 сыллаахха билим бары хайысхаларынан киирбитэ. Ити буолбута сурунаал билимҥэ үрдүк таһымнааҕын туоһута. Бу ситиһии эрэдээксийэ кэллиэгийэтин уонна бары билим ааптардарын кыайыылара буолбута.

2010 сылтан университет М.К.Аммосов аатынан Хотугулуу-Илиҥҥи федеральнай университет диэн аата уларыйбыта. Ити кэмҥэ сурунаал аата уларыйарын таһынан Үрдүкү аттестациялыыр хамыыһыйа испииһэгэр уруккутун курдук хаалар сорук турбута. Элбэх тэрээһин үлэтин кылаабынай эрэдээктэри солбуйааччы И.И.Мордосов уонна эппиэттиир сэкирэтээр Г.П. Келеберда кыайа туппуттара.

ХИФУ ректора, билим сурунаалын кылаабынай эрэдээктэрэ Е.И.Михайлова сурунаал аан дойду таһымыгар тахсар соругун туруорбута. Бэчээт таһаарыытын таһымнара үрдүүрэ, диссертациялар билимҥэ түмүктэрин ырытыы онтон саҕаламмыта. Онон сибээстээн ыстатыйалары билим өттүнэн эрэдээксийэлииргэ уонна рецензияларга улахан болҕомто ууруллар буолбута, нуучча тылынан тахсар  ыстатыйалар индексацияланар буолбуттара.

«М.К. Аммосов аатынан ХИФУ Вестнигын» биир улахан ситиһиитинэн сурунаал иһинэн 6 электроннай сиэрийэ аһыллыбыта буолар: «Педагогика. Психология. Философия», «Медицинские науки», «Экономика. Социология. Культурология», «История. Право. Политология», «Науки о Земле», «Эпосоведение».

2019 сыллаахха кылаабынай эрэдээктэр, университет ректора А.Н.Николаев салайыытынан «ХИФУ Вестнига» сурунаал бары сиэрийэлэри холбоон, «Математическай заметкалар», «Арктика уонна Субарктика айылҕатын ресурсалара», «Саха сиригэр наука уонна техника», «Арктика 21-с үйэ», «Вопросы национальных литератур», «Алтаистика» сурунааллары сүрүннүүр холбоһуктаах эрэдээксийэ буолбута.

«ХИФУ Вестнига» билим сурунаал кылаабынай эрэдээктэрдэринэн ректордар А.Н.Алексеев, Е.И.Михайлова, А.Н.Николаев үлэлээтилэр. Кылаабынай эрэдээктэр сурунаал үлэтин уопсай кэнсиэпсийэтин оҥорор, бэлиитикэтин быһаарар уонна эрэдээксийэ кэллиэгийэтин үлэтин торумнуур.

Бу сыллар усталарыгар кылаабынай эрэдээктэри солбуйааччынан биллэр учуонайдар В.Ю.Фридовскай, И.И.Мордосов, В.И.Васильев, С.М.Петрова, Р.Е.Тимофеева, М.А.Кириллина үлэлээбиттэрэ. Билигин тыл билимин хандьыдаата Т.Н.Пермякова таһаарыылаахтык үлэлиир. Кылаабынай эрэдээктэри солбуйааччы эбээһинэһигэр үлэни былааннааһын, эрэдээксийэ уонна кэллиэгийэ үлэтин салайыы, билим сурунаал үрдүк кэрдиискэ тахсыытын ситиһии, Арассыыйа уонна тас дойдулар билимҥэ тэрилтэлэриттэн бастыҥ учуонайдар үлэлэрин таһаарыы киирэллэр.

Ханнык баҕарар бэчээт үлэтэ эппиэттиир сэкирэтээр билиититтэн, уопутуттан, сатабылыттан, тэрийэр дьоҕуруттан улахан тутулуктаах. Оннук дьонунан «ХИФУ Вестнигын» эппиэттиир сэкирэтээрдэрэ А.Ю.Романова, Г.П.Келеберда, Е.Е.Борисова, Р.В.Корякина, М.В.Куличкина буолаллар.

Бу кэмнэр усталарыгар сурунаалга уһуннук тыл билимин хандьыдаата Н.Ю.Печетова, тиэхэньиичэскэй эрэдээктэрдэр Н.В.Дмитриева, В.А.Максимова үлэлээн кэллилэр.

Сурунаал ситиһиитэ ааптардар ыстатыйалара үрдүк таһымнааҕыттан, билим саҥа арыйыылара төһө түргэнник сырдатыллалларыттан, ааптардар географиялара киэҥиттэн тутулуктаах. Онон сурунаалбыт бары үлэһиттэригэр ситиһиилээх үлэни, ааптардарыгар саҥа арыйыылары баҕарабыт!

«ХИФУ Вестнига» («Вестник СВФУ») эрэдээксийэтэ.