Боломуочуйа кэҥээтэ – үүт туттарыыта көхтөннө

Быйыл ханан даҕаны үүт соҕотуопката тэрээһиннээхтик ыытылынна. Онно быйыл тохсунньу 1 күнүттэн муниципальнай оройуоннар уонна куораттааҕы уокуруктар тыа хаһаайыстыбатын үлэтин өйүүр боломуочуйалара быдан кэҥэтиллэн, бэриллибит боломуочуйалары толороллоругар анаан тыа хаһаайыстыбатын сайыннарыы судаарыстыбаннай бырагырааматыгар 2025 сылга субвенция үбэ көрүллүбүтэ көмөлөстө.

Бу үптэн баһыйар аҥаара үүт туттарбыт хаһаайыстыбаларга субсидия быһыытынан бэриллэрэ соҕотуопка хампаанньатын биллэрдик хамсатта, тэрээһин да үлэни күүһүртэ. Ол да иһин, үгүс нэһилиэктэртэн былааммытын толордубут диэн иһитиннэриилэр кэлэ тураллар.

СӨ Тыатын хаһаайыстыбатын уонна ас-үөл бэлиитикэтин министиэристибэтин ас-үөл бырамыысыланнаһын отделын иһитиннэриитигэр олоҕурдахха, өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн былырыын бу кэмҥэ 55607 т тахса үүт соҕотуопкаламмыт буоллаҕына, быйыл 59 тыһ 971,1 т үүт тутулунна (95,3 быр.). Онон көрдөрүү куһаҕана суох.

Бу сыалга 4 млрд. 256 мөл солк. үп көрүллүбүт. Итинтэн 20 муниципальнай тэриллиигэ 2 млрд. 847 мөл солк. ыытыллыбыт (сыллааҕы кээмэйтэн 66,8 быр.).

Бастыҥ көрдөрүүлээхтэр

Быйылгы былаан — 62 тыһ. 902 т үүт. СӨ Тыатын хаһаайыстыбатын уонна ас-үөл министиэристибэтэ биэрбит чахчытынан, сэтинньи 6 күнүнээҕи туругунан, муниципальнай тэриллиилэр ортолоругар маннык улуустар сыллааҕы былааны толорууга үчүгэй көрдөрүүлээхтэр: Нам улууһа (113,1%), Мэҥэ Хаҥалас (111,1%), Горнай (100,6%), Чурапчы (100,4%), Сунтаар, Кэбээйи (100,3%). Ону тэҥэ Томпо, Өлүөхүмэ, Амма, Хаҥалас, Бүлүү сүүс бырыһыаҥҥа тиэрдэллэрэ чугаһаабыт.

Ону тэҥэ улуустар үүт ыстаапкатын бэйэлэрэ олохтууллара төһүү буолбут. Субсидия уонна соҕотуопкаланар (тутуллар) сыана түмүгэр алмаастаах Мииринэйгэ 120 солк. туппуттар. Үөһээ Бүлүү, Мэҥэ Хаҥалас, Нам, Өлүөхүмэ, Уус Маайа атыттардааҕар тутар сыаналара үрдүк. Үүт харчыта үрдээбитэ тыа сиригэр дьон бэйэ дьарыктаах ИП буоларын көҕүлээбит. Онон судаарыстыбаҕа нолуок да киириитин эппиттэрэ чахчы. Ол эрээри, СӨ Бырабыыталыстыбата олохтообут ыстаапкатын үгүс улуустар оннунан хаалларбыттар.

Тастан киирээччи үтүрүйэр

Үрүҥ илгэ үрүлүйэрин Нам улууһун “Эрэл” кэпэрэтиип холобуругар көрүөхэ сөп. Билигин манна 5 эбийиэк үлэлиир, онон собуокка билигин 2 т тахса үүт кэлэ турар. Ол үүттэрин астаан, атыылыы олороллор. 3011 т үүтү соҕотуопкалыыр былааннаахтарын толорбуттар.

“Эрэл” кэпэрэтиип салайааччыта Ньургун Гуляев: “Былаан туолуутугар кэтэх хаһаайыстыбалар ИП (самозанятый) буолан, хаһаайыстыба эбиллибит, үүт туттарааччы элбээн биэрбит. 77 солк. улуустара, 15 солк. соҕотуопкаһыт эбэн, 92 солк. туппуттара, кырдьык, көҕүлээбит. Ол эрээри тастан киирэр арыы элбээбитин түмүгэр ынахпыт арыытын батарыыга кыһалҕалары көрүстүбүт. Онон биһиги эрэ буолбатах, атын астыыр тэрилтэлэр, быһата, переработчиктар бары арыылаах олороллор. Балаһыанньаттан тахсаары Нерюнгригэ, Алдаҥҥа, Хаҥалас улууһугар тиэйэн атыылаатыбыт. Арыыбытын хамаҕатык ыллыннар диэн бирикиэттээн кытта оҥоро сатыыбыт. Кэлии бородууксуйа элбээһинэ олохтоох оҥорон таһаарааччылары үтүрүйэн эрэр. Арыыга эрэ буолбатах, үүт бородууксуйатыгар эмиэ. Беларусьтан, Благовещенскайтан, Красноярскайтан уо. д.а. тиийэ. аҕалалларын бары да көрө сылдьабыт. Онон манна үлэлии кэлэр маркеттарга сөбүлэһии баттаһыахтарын наада. Бородууксуйа бачча бырыһыана олохтоох табаар буолуохтаах диэн”, — диэн туруорсар

Ньургун Феофанович сөпкө туруорсар. Холобура, “Пятерочкаҕа” киирдэххэ, килиэптэн ураты ас-үөл үксэ тастан аҕалыы бородууксуйа буолар. Атын да маркеттарга оннук. Онон өрөспүүбүлүкэбитигэр олохтоох аһы-үөлү дэлэтиэхпитин, дьон доруобуйатыгар кыһанар буоллахпытына, бэйэбит бородууксуйабыт атыыланарын туруорсуохтаахтар.

Собуоту өрөмүөннээһин соҕотуопкаҕа көмөлөһөр

“Чурапчы” ТХПК (Н. И. Петров) 239 туттарааччылаах, о. и. 2 потребительскай кэпэрэтииптээх. Төһө да Мырыла нэһилиэгэ үүтү тутууга туспа барбытын үрдүнэн, туттарааччы ахсаана эбиллибит. 4501 т соҕотуопкалаабыттар, ол эбэтэр күҥҥэ билигин 2,79 туоннаны Чурапчытааҕы собуокка таһаллар. Быйылгы былааннара бастаан 3941 т этэ. Ону иккитэ эбэннэр, 561 т аһары бардылар. Биир ыйынан бэриллибит былааны толорор соруктаахтар.

Ол эрээри үүт харчыта хойутаан, атырдьах ыйын аҥаарын ылбакка олороллор (бу көстүү атыттарга эмиэ бэлиэтэнэр). Биллэн турар, үп тардыллара куһаҕан, дьон соҕотуопка хампаанньатыгар кыттар баҕатын таҥнары тардыан сөп. Хаһаайыстыбаҕа быйылгы 100‑кэ мөл. солк. туттарааччыларга тиэрдиллибэккэ турар. Онон эһиил маннык балаһыанньа хатыламматар диэн салайааччы эрэнэр.

Ньурба улууһа (ТХУ сал. Л. Ушканов) ылыммыт былаанын Саҥа дьылга диэри толорор соруктаах. Үүт харчытын ситэ төлөнө илигин, үп кэллэҕинэ ыытыахпыт диэн эрэнэллэр. Онон, хайдаҕын да иһин, үүтү туттарыы хампаанньата быйыл тэрээһиннээх эбит диэн түмүктүүбүт.

Николай Петров, “Чурапчы” ТХПК бэрэссэдээтэлэ:

— Үүт туттарыытыгар дьон интэриэстэннэ, бэйэ дьарыктаах эҥин буоллулар. 11 арыы сыаҕын уонна тутар пууннары үлэлэттибит. Быйыл бэйэбит күүспүтүнэн Чурапчыбыт собуотун уонна халбаһыы сыаҕын өрөмүөннээтибит. Алаҕар, Бахсы, Болтоҥо, Арыылаах, Одьулуун, Сылаҥ уо. д.а. үчүгэйдик туттардылар.

Материальнай-тиэхиньиичэскэй баазаны тупсарарга федеральнай бүддьүөттэн бэриллэр грант суумата наһаа кыра. Соҕотуопкалыыр тэрилтэлэргэ уопсайа 30 мөл. солк. көрүллэр. Оттон тэрил суумата олус ыарахан.