Буорса диэн тугуй?

Аныгы сахалар билбэт тылбыт элбэх. Ону ааһан, өбүгэлэрбит астарын аҥаарын даҕаны амсайбатах буолуохтаахпыт. Буорса диэн тугуй? Хайдах бэлэмнэнэр? Туохтан оҥоһуллар?

Г.Н.Васильев 1993 сыллаахха тахсыбыт “Сыма уонна атын астар” кинигэтигэр буорсаны бэлэмнээһин туһунан маннык cуруйар: “Хаппыт балык астартан саамай ысталлаахтара, үчүгэйдэрэ. Оҥоһуута да уустук, үлэлээх. Бу ас тотоойу уонна бөҕөх…

Этиллибитин курдук, буорсаны эмис уонна бөдөҥ эрэ соботтон оҥороллор. Тоҕото өйдөнөр. Бытархай собону үөлэн, хатаран эрэйдэниэхтээҕэр, бөдөҥ балыгы кытта астаспыт быдан барыстаах. Бүтэһиктээх бородууксуйата элбэх…

Ыам саҕана өҥүрүк куйаас сатыылыыр. Былыргы саха дьонугар саамай өҥ, тот кэм. Үүт ас, балык арааһа. Оттон оҕо-дьахтар балыгы тымтайынан тас да тас, эр дьоннор күөллэриттэн киэһэ биирдэ тахсаллар. Ууттан тахсыбыт балык барыта кыайан сиэммэт, ол иһин хатаран, буһаран хаһаанар айдааныгар түһэллэр. Буорсаны үксүн хаһаайкалар барахсаттар оҥороллор. Күн уотугар эбии кутаа уоттарын тула мөхсөн тахсаллар.

Эр дьоннор таһырдьа, тиэргэҥҥэ, кутаа оттоллор. Чэгиэн, хаппыт тиит мас чоҕун суоһа куйааска холбоһон өссө сүрдэнэр. Уот төлөнө мөлтөөбүтүн, чоҕо тахсыбытын кэннэ, хаһаайкалар биирдии, иккилии бөдөҥ собо үөлүллүбүт үтэһэлэрин төгүрүччү анньан кэчигирэтэллэр. Тыала суох күн табыгастаах буолааччы. Дьэ уонна биһиги, атах-бытах дьон, оҕолор, түбүкпүт саҕаланар. Сотору-сотору “собо хоруорда, эргитиҥ!”, “сыт таҕыста, собону уот сиэтэ!” диэн соруйар да, мөҕөр да саҥалар тиһигин быспакка иһиллэллэр. Сүүрэн тиийэн, уокка түһүөхчэ айылаах өҥөс гынан көрөҕүн. Хайдах сүрэхтээх оҕо куруутун уот таһыгар бааллан туруой? Кырдьык, сотору-сотору эргитэн биэрэн истэххэ собо дэхситик буһар. Бөдөҥ уонна истээх собо өрөҕөтө буһан биэрбэккэ эрэйдээччи. Олус эмис собо силлэн да түстэҕинэ көҥүлэ. Ол иһин сорохтор үтэһэни алларанан балтыһахтыыллар. Манна балыгы маска хайдах анньаргыттан эмиэ кырата суох тутулуктаах. “Бу да дьахтар, саатар балыгы сатаан үөлбэт” диэн эр дьоннор сэмэлииллэрин киһи үгүстүк истээччи. Холобура, мин ийэм собону силиннэрэрин өйдөөбөппүн. Түргэн-түргэнник хатырыктаан үөлэ охсорун өйдүүбүн. Бөдөҥ собо үтэһэҕэ үөлүллэн баран мөхсө турааччы.

Бастакы баартыйа собо буһар. Ону уоттан таһаара-таһаара, остуолга эбэтэр хатырыкка сулбурутан сойутаҕын. Оттон босхоломмут үтэһэлэргэ атын балыктары үөлэн уокка анньаҕын. Буспут собоҥ сойбутун кэннэ иһин хайытаҕын, туох баар уҥуоҕун ылҕаан кэбиһэҕин. Биллэн турар, төбөтүн уонна өлүн утары ылан сиигин. Уҥуоҕуттан босхоломмут собо этин сибиэҕэ, эбэтэр анал хатарыллыбыт хатырыкка тэлгэтэҕит уонна күн уотугар уураҕын. Хатарарга эргэ күөнэх тутууттан оҥоһуллубут сибиэ ордук чааста буолан, балык этин бытархайа сиргэ тохтубат. Син мундуну хатарар курдук, буорсаны күн үчүгэйдик көрөр уонна тыал охсор аһаҕас сиригэр хатараллар. Оччоҕуна сахсырҕа саахтаабат. Уопсайынан, буорсаны олус кичэйэн, санааларын, сатабылларын ууран оҥороллор.

Буорсаны ордук туос иһиккэ куталлар, мас уһаакка эбэтэр дьааһыкка эмиэ угааччылар. Сиигэ суох сөрүүн ампаарга, муостатыгар буолбакка, долбуурга уураллар. Былыргы ампаар үксүгэр түннүгэ суох, быыкайкаан чуолҕаннаах эрэ буолааччы, онон сөрүүн. Сорох ыаллар хаһааныахтарын иннинэ иһиттэрин уонна буорсаларын кытыанынан ыһаараллар…

Билигин буорса оҥоһуута умнулунна диэтэххэ алҕас буолуо суоҕа. Миигиннээҕэр быдан аҕа саастаах даҕаны дьоннортон ыйытан көрдөхпүнэ билбэттэр, эбэтэр адьас атыны кэпсээн соһутааччылар. Үгүстэр буорсаны уонна барчаны араарбат буолбуттара киһини сөхтөрөр. Бу арааһа сордоҥ уонна собо биирдэр диэбиккэ тэҥнэһиэ эбитэ буолуо”, — диэн ааптар суруйар.

Бу кылгас сырдатыыга буорсаны бэлэмнээһин, сайыҥҥы куйаас, дьиэ кэргэн барыта кыттара, бэлэмнэниллибит балык бэл сыта кытта кэлэн ааһарга дылы. Өбүгэлэрбит аһылыктарын төнүннэриэҕиҥ, бэйэ, иҥэмтиэлээх аһылыгын өрө тутуоҕуҥ.