Быылтан хартыына оҥорор уруһуйдьут

Соторутааҕыта социальнай ситимнэргэ быылга араас хартыына ойууламмыт хаартыскалара хото тарҕаммыттарын бары да бэлиэтии көрдөххүт.

Мин норуоттан тахсыбыт талааннары сурукка тиһэрим быһыытынан, бу уруһуйдары эмиэ хараҕым далыгар “хатаабытым”. Сотору буолан баран, наадыйар төлөпүөнүм нүөмэрин булан, “быыл уруһуйдьутугар” эрийдим.

Дьэ, онон “Сатабыл” рубрика бүгүҥҥү ыалдьыта – Нам улууһун олохтооҕо Григорий Замятин.

Нам улууһун 2-с Хомустааҕыттан төрүттээх үс оҕолоох (улахана – тоҕустаах, ортокута – алталаах, кырата – үстээх дьон) улахан дьиэ кэргэн аҕата. Бэйэ дьарыктаах үлэлээх. Нам педагогическай кэллиэһин 2010 сыллаахха бүтэрбит. Ол эрээри идэтинэн буолбакка, элиэктиригинэн үлэлээбит. Григорий Замятины кылгастык билиһиннэрдэххэ, итинник.

Иэйии киирдэҕинэ

– Худуоһунньук идэтигэр ханна уһуйуллубуккунуй? Бука, төрүттэргэр уруһуйдьут баара буолуо?

– Аҕам уруһуйдуур этэ, арааһа, кини төрдүлэриттэн бэриллибитэ буолуо. Икки сыл буолла, иэйиим киирдэҕинэ, итинник быылга уруһуйдуур буолбутум. Ити “Аэрография”  дэнэр эбит, көрүҥэ үгүс. Мин итинэн  анаан дьарыктаммаппын. Биирдэ эмэ ­иэйиим киирдэҕинэ уруһуйдуубун, онтон хаартыскаҕа үйэтитэн баран, сотон кэбиһэбин. Ардах суох буоллаҕына, быылы туой буорунан түннүкпүн ньаҕай­даан, куурдан баран уруһуйдуубун.

Тиэмэтиттэн тутулуктаах

– Уруһуйдуургар төһө бириэмэ барарый?

– Төһө уустук тиэмэҕэ ылсарбыттан тутулук­таах. Сороҕор икки чаас барар. Ардыгар чаас аҥаарынан бүтэрэбин. “Киһи билэр дьонун ити хайдах илэ гына уруһуйдуугунуй?” диэн үгүстүк ыйыталлар. Сирэйдэрин сүрүн “чертатын”  биэрэбин. Онтон уруһуй бэйэтэ тахсан кэлэр. Илиим бара үөрэннэҕэ дии. Соторутааҕыта уруһуйдарбын дьон статустарыгар таһаарбыттар аҕай этэ. Онно табаарыстарым: ”Былааһы дьэ ылбыккын дии…” диэн күлсүбүттэрэ. Убайым атаһыгар ыыппыта, ситимнэри толорбут этэ.

Баар баара өтөр

– Арай хаартыска биэрэн сакаастаахтарына, уруһуйдуоҥ этэ дуо?

– Оо, анаан сакаастаатахтарына, илиим олох барбат буоллаҕа. Көҥүл уруһуйдьуппун. Иэйиим киирдэҕинэ эрэ уруһуйум тахсар. Анаан олорон уруһуйдуу да иликпин, оннук толкуй да киирбэт. Хас эрэ сыллааҕыта тааска туочуканан уруһуйдаан, харысхаллары оҥоруу үөдүйэ сылдьыбыта. А-4 лиис пуорматын курдукка оннук ойуулары контурнай кыраасканан уруһуйдаан, аҕыйах хартыынаны дьоҥҥо бэлэхтээн турабын. Ол дьарыкпын бырахпытым. “Баар баара өтөр” дииллэринии, уруһуйдуур дьарыгым сороҕор “көбөн” кэлээччи. Онтубун ити массыына быылыгар уруһуйдаан, оҥорбут үлэбинэн дуоһуйабын. Онтон сотон кэбиһэбин. Массыына ылынан баран, быылга уруһуйдуур буолбутум. Ханна эмэ үчүгэй уруһуйу көрөн баран, өйбөр ха­­таан кэбиһэбин. Онтон уруһуйдуу олордохпуна, ол илэ көстөн кэлэргэ дылы…

Айылҕаттан бэриллибит талаан

– Оҕолоргор туох эмэ бэриллибит курдук дуо? Кинилэр уруһуйдууллара буолуо?

– Суох, уруһуйга ылларбыттара көстүбэт. Биллэр дьону уруһуйдаабыппын көрдөхтөрүнэ, кимин тута билэллэр. Арай кыра киһибит уруһуйдьут буолара дуу?

 … Ити курдук, көҥүл худуо­һунньук бэйэтигэр эрэ уруһуйдуур эбит. Дьон кыаҕыттан киһи саллар. Бу маннык уруһуйдуур киһи айаҕын аа-дьуо ииттэр кыахтаах эбит. Интэриниэккэ хасыһан көрбүппэр, Григорий Замятин курдук аэрограф-­уруһуйдьуттары киин куораттарга анаан көрдөөн, быылга буолбакка, массыыналарын таһыгар кыраасканан уруһуйдаталлар эбит. Сыаната 20 тыһыынча солкуо­байтан 200 тыһыынча солкуобайга тиийэ. Онон, туһугар, хамнастаах үлэ эбит. Оттон “Сатабыл” дьоруойа “сакааска уруһуйдаабаппын” диир. Саха уолаттара хайдахтаах курдук талаан­наахтарын сөҕөн туран, бу уруһуйдар ааптардарын булан анаан кэпсэттим.

Сахабыт сирин нэһилиэктэригэр араас эйгэҕэ төһөлөөх маннык айылҕаттан бэриллибит талаан­наах ыччаттарбыт биллибэккэ-көстүбэккэ сылдьаллара буолуой?..