Чикунгунья лихорадката: биэс сүрүн ыйытыкка хоруйдар

Бу ыйытыыларга Роспотребнадзор Эпидемиология кинин научнай-чинчийэр үнүстүүтүн клинико-аналитическай үлэҕэ дириэктэри солбуйааччыта Наталья Пшеничная хоруйдуур.Бу туһунан Санщит.рус саайт суруйар.

1. Бу хайдах ыарыыный? Ханна сыстыахха сөбүй?
– Чикунгунья вируһа (CHIKV) тогавирустар көрүҥнэригэр киирэр Alphavirus уустаах арбовирустарга киирсэр. Сүнньүнэн Африкаҕа, Азияҕа уонна Латинскай Америка дойдуларыгар үөскүүр Aedes ууһугар киирэр кумаардар ытырыыларыттан бэриллэр. Кэлиҥҥи кэмҥэ ыарыыны тарҕатар кумаардар Европа уонна АХШ дойдуларыгар эмиэ тарҕаннылар, онно бу ыарыы биирдиилээн түбэлтэлэрэ уонна олохтоох күөдьүйүүлэрэ бэлиэтэммиттэрэ.
Вирус аан бастаан 1952 сыллаахха Танзанияҕа, онтон Таилаҥҥа уонна Индияҕа булуллубута. Вирус сыыйа-баайа эволюцияланан, саҥа усулуобуйаҕа үөрэнэн, XXI үйэттэн саҕалаан бу ыарыы күөдьүйүүтэ ордук хойуутук хатыланар буолла. Ол үгүс өттүгэр глобальнай итийииттэн тутулуктаах, тоҕо диэтэххэ кумаардар Соҕуруу Европа, АХШ соҕуруу өттүн ктилиимэтигэр үөрэнэллэригэр көмөлөстө.

2. Ыарыы хайдах бэриллэрий?
– Чикунгунья вируһун тигровай кумаардар тарҕаталлар. Оннук кумаардар, холобур, Зика уонна Денге вирустарын курдук атын экзотическай ыарыылары эмиэ тарҕаталлар. Ыалдьыбыт киһини ытыран, кумаар киһи хаанын кытта вирус чаастарын эмиэ оборор. Бу вирустар кумаар организмыгар хас да күн устата үөскүүллэр, онтон кини сыраанын былчархайдарыгар киирэллэр. Оччоҕо кумаар доруобай киһиэхэ түһэн, кини хааныгар вируһу ыстарар. Вирус эмиэ үөскээн, хааҥҥа концентрацията үрдүүр уонна саҥа ытырыыларга кумаардарга бэриллэр. Онон эргиир салҕанан барар…

3. Ыарыы сибикилэрэ хайдаҕый?
– Үгүс тропическай ыарыылар курдук, ыарыы температура соһуччу үрдээһиниттэн, илии-атах сүһүөхтэрин ыарыытыттан саҕаланар. Танзания олохтоохторун тылыгар «чикунгунья» «токуруйбут» диэн суолталаах – ыарыы дьиҥнээхтии киһини сүһүөҕүн ыарыытыттан токуруйан хааларга күһэйэр. Ону сэргэ төбө, ис ыарыыта, хотуолааһын, сырдыктан куттаныы баар буолар. Ыарыы саҕаланыытыгар таһыы ымынах үөскүүр, ол сүнньүнэн киһи этигэр-сиинигэр уонна илиитигэр-атаҕар тахсар. Сэдэхтик геморрагическай көстүүлэр баар буолаллар. Үксүгэр ыарыы 1–1,5 нэдиэлэнэн үтүөрүүнэн түмүктэнэр.

4. Лихорадка кимиэхэ ордук кутталлааҕый?
– Ордук ыараханнык ыарыыны аҕам саастаах дьон аһарыналлар. Кинилэргэ хас да ый устата сүһүөхтэрин ыарыыта хаалыан, хамсаныылара мөлтүөн сөп. Ол эрээри, эдэр дьон лихорадка содулуттан көмүскэллээхтэр диэн буолбатах. Чикунгуньяны анал эмтээһин суох. Эмтээһин температураны түһэриигэ, сүһүөх сүһүрүүтүн уонна ыарыытын намтатыыга туһуланар.

5. Хайдах харыстаныахха сөбүй?
– Өскөтүн эһиги экзотическай дойдуларга барар буоллаххытына, кумаартан харыстанар сириэстибэлэри туһаныахха уонна сэрэхтээх буолуу судургу миэрэлэрин тутуһуохха наада. Ол эбэтэр: илиилэри-атахтары сабар таҥаһы кэтэр, аһаҕас тириигит учаастактарын репелленнэринэн ыстарынар, түннүктэргэ анал хаххалыыр сиэккэлэр туруоруллубуттарын көрөр. Чикунгуньяҕа уорбаланар киһи хамсатар-тирэхтиир аппарат өттүттэн (бастатан туран, артриттар, тендовагиниттар) уустук содуллар кутталларын намтатар сыалтан мэдиссиинэ көмөтүгэр тутатына тиийиэхтээх.