“Дневник Анны Франк”. Моноопера Саха сиригэр аан бастаан туруоруллар

Суорун Омоллоон аатынан Опера уонна балет тыйаатыра ыам ыйын 29 күнүгэр көрөөччүлэрин “Дневник Анны Франк” диэн саҥа туруорууга ыҥырар. Бу моноопера биир уратытынан муусука литературнай дьоруой кэпсэтиититтэн буолбакка, Анна Франк күннүгүн устуорукаларыттан айыллыбыта буолар.

“Дневник Анны Франк” сонун туруоруу режиссерунан Опера уонна балет тыйаатырын сүрүн режиссера Татьяна Саввинова буолар.

Татьяна САВВИНОВА:
— Быйыл Аҕа дойду Улуу сэриитигэр Кыайыы 80 сылыгар анаан камернай саалаҕа кыра форматтаах опера туруоруохха сөп эбит диэн толкуйга кэлбитим уонна “Дневник Анны Франк” моноопераҕа санаам сыппыта.
Миигин бу опера ис хоһооно, киһиэхэ дьайыыта олус долгуппута. Миэхэ ньиэмэс халабырдьыттарын лааҕырдарыгар барымаары икки сылы быһа төрөппүттэрин кытары кистэлэҥ хорҕойор сиргэ саһан сыппыт 13 саастаах кыыс мөссүөнэ тиллэн кэлбит курдук буолбута. Кыысчаан гестаповецтар илиилэригэр киирэн биэриэм диэн куруук кутталга олорбутун да иһин, кини олоҕу таптыыр күүһэ уостубатах. Кыыс 1942 сылтан саҕалаан бэйэтин санаатын күннүгэр суруйа сылдьыбыт. Онтон 1944 с. “Бу суруктаргын барытын хомуйан ыламмыт, сэрии кэнниттэн кинигэ оҥорон таһаарыахпыт” диэбиттэригэр кыысчаан “Оччоҕо суруйааччы буолууһубун” дии санаан, суруктарын эрэдээксийэлээбит. Ол кэнниттэн Хотугу Германияҕа лааҕырга эдьиийиниин тиип ыарыыттан өлөөхтөөбүттэр. Аҕата тыыннаах хаалбыт уонна кыыһын баҕатын толорон, сөргүтэн кинигэ таһаарбыт.
Дьэ, ол кинигэҕэ олоҕуран, бэйэтэ эмиэ сэриигэ сылдьыбыт композитор Григорий Фрид опера суруйбут. Кини икки моноопералааҕыттан бастакы операта буолар. Оператын тиэкиһин күннүктэн ылбыт.

Композитор сорох тылларын уларыппыт, кылгаппыт. Онон оҕо саҥатынан суруллубут тиэкиһи муусуканан биэрии дьоруой ис туругун: муҥур уһукка тиийиитин, олоххо дьулуурун уонна күүһүн, бэл, обургу оҕо көрүн-нарын умнубатаҕын биэрбит. Моноопера муусукатыгар тулалыыр эйгэ дуораана, айылҕа тыаһа-ууһа эмиэ иһиллэн ааһыахтара. Уопсайынан, туох буола турара уонна кыыс өйүгэр-санаатыгар туох баара барыта уруһуйданар.

Моноопера диэн тугуй диир буоллахха, моноопера биир ырыаһыкка анаан суруллар, наар биир киһи толорор. Барытын кэпсээн биэримиим. Арай, кыыс оруолун биһиги тыйаатырбыт биир талааннаах эдэркээн артыыһа, меццо-сопрано куоластаах Юлия Караченцова толоруоҕа. Кини диапазона аһара киэҥ, онон кыайа-хото тутар.
Бу моноопераны дойду атын тыйаатырдара туруорбуттарын билсибитим, ол гынан баран, хатыламматын курдук, атыннык туруоруохтаахпыт. “Тиэмэтэ ыарахан, моноопераны көрөөччү ылбычча ылына охсуо дуо?” диэн ыйытыыгар хардаран эттэххэ, 12тэн үөһээ саастаах оҕо устуоруйаны билэн, ылыныан, өйдүөн сөп. Уопсайынан, моноопера көрөөччүгэ төһө тиийэрэ режиссер толкуйуттан, туруоруутуттан тутулуктаах, — диэн режиссер идэтэ үлэһит буолууну, кыһамньыны, дьаныардаах буолууну уонна хорсун санааны эрэйэрин туһунан кэпсиир.
“Дневник Анны Франк” моноопера эспэримиэнниир былаһаакка диэннээх. Ол аата, көрөөччүлэр сыанаҕа олорон, дьоруойдары кытары бииргэ буолаллар.

Х Х Х

Татьяна оҕо сааһа эбээтигэр ааспыта. Төрөппүттэрэ Опера тыйаатырыгар үлэлээбит буоланнар (ийэтэ Анна Дьячковская опера солисткатынан, аҕата Анатолий Саввинов СӨ Гостелеараадьыйатын хорун кылаабынай хормейстерынан), тыйаатырга кэлсэрэ. Онон артыыс идэтиттэн атын идэ, олох суоҕун курдук буолбута. 2000 сыллаахха Н. Римскэй-Корсаков аатынан Санкт-Петербурдааҕы мусукаалынай училищеҕа академическай ырыаһыт идэтин ылбыта. Онтон СӨ Муусука Үрдүкү оскуолатыгар дассыан Мария Николаеваҕа үөрэммитэ. Баҕа санаатын толорон, үөрэнэ сылдьан Опера уонна балет тыйаатырыгар үлэҕэ киирэн, уон сыл хор артыыскатынан үлэлээбитэ.
Татьяна Анатольевна салгыы үүнэр-сайдар туһунан куруук саныыра. Ол да иһин, 2016 сыллаахха Арассыыйатааҕы Тыйаатыр ускуустубатын институтугар (ГИТИС) мусукаалынай тыйаатыр режиссерун идэтин баһылаабыта. Дьупулуомун көмүскээн, туруорааччы-режиссер буолбута. Суорун Омоллоон аатынан Опера уонна балет тыйаатырыгар бастакы испэктээгэ “Кащей Бессмертнай” этэ. Татьяна Анатольевна этэринэн, нуучча композитора Николай Римскай-Корсаков, дьиҥэр, улахан дьоҥҥо остуоруйа диэн суруйбутун, аатыттан сиэттэрэн да буолуо, оҕолорго остуоруйа курдук саныыллар. Оҕо аудиториятыгар эспэримиэнниир былаһааккаҕа «Дитя и волшебство» туруорбута. Манна көрөөччүлэр сыанаҕа олорон эрэ көрөллөр, дьоруойдары кытары бииргэ буолаллар. Аны Чайковскай “Иоланта” оператыгар режиссердаабыта, ону сэргэ «Пряничный домик» операны кыра формакка уларытан туруорбута.
Татьяна Саввинова саха көрөөччүтэ улахан опералары, үгэс буолбут туруоруулары, ол иһигэр Италия оператын, олус суохтуурун туһунан этэр. Тыйаатырга киһи кэрэни кэрэхсээри кэлэр. Соторутааҕыта эрэ Опера уонна балет тыйаатырыгар Джакомо Пуччини «Мадам Баттерфляй” оператын көрөөччү үөрэ-көтө, олус сөбүлээн, утаппыттыы көрдө.
Тыйаатырга режиссерунан СӨ үтүөлээх артыыһа Прокопий Неустроев, Татьяна Саввинова үлэлииллэр. Ардыгар дойду тыйаатырдарыттан ыҥырыллан кэлэн туруораллар. Татьяна Анатольевна кинилэри кытары элбэхтик үлэлээтэ. Уопсайынан, тыйаатыр режиссера хаһан баҕарар элбэҕи көрөр-истэр, билиитин кэҥэтэр. Татьяна Саввинова устудьуоннуу сылдьан «Геликон-опера» мусукаалынай тыйаатырга сөбүлээн сылдьара. Билигин да “Ленком Марка Захарова” судаарыстыбаннай тыйаатырга сылдьарын сөбүлүүр.

“Дыраама тыйаатыра эмиэ киһиэхэ олус элбэҕи биэрэр. Режиссер идэлээх киһи бары эйгэни ис-иһиттэн билиэхтээх. Режиссердар, артыыстар таһымнара эмиэ элбэҕи этэр. Билигин биһиги тыйаатырбыт ханнык баҕарар улахан испэктээги туруорарга күүстээх, үрдүк таһымнаах артыыстардаах”, — диэн сүрүн режиссер Опера уонна балет тыйаатыра инники кэскиллээҕин, көрөөччү тыйаатырга кэлэрин тухары айар-тутар кыах баарын, дойду ааттаах-суоллаах тыйаатырдарын кытары биир кэрдиискэ үлэлиир таһым баарын туһунан кэпсиир.

БЫҺААРЫЫ:

Композитор, живописец-худуоһунньук, суруйааччы Григорий Фрид симфоническай уонна камернай айымньыларын сэргэ, “Письма Ван Гога” уонна “Дневник Анны Франк” диэн икки моноопералаах.
“Дневник Анны Франк” моноопера — Холокост сиэртибэтэ буолбут 13 саастаах еврей кыысчаанын туһунан. Композитор кэлин бэйэтэ ахтыбытынан, кини 1969 сыллаахха суруйбут бу оператын Сэбиэскэй Сойууска туруоруохтара диэн эрэлэ суох эбит. Операны аан бастаан 1972 сыллаахха Композитордар дьиэлэригэр фортепиано доҕуһуолллаах ырыаһыт Надежда Юренева толорбут.
“Дневник Анны Франк” 65 тылынан тылбаастаммыт. Күннүккэ олоҕуран суруллубут пьеса литэрэтиирэ, суруналыыстыка, муусука уонна тыйаатыр эйгэтигэр бэриллэр Пулитцеровскай бириэмийэни ылбыт уонна хаста да киинэ буолан көрдөрүллүбүт.