Дойду таһымыгар Саха сирин көрдөрөр, кэпсиир тэрилтэ – 20 сыла

2005 сыллаахха кулун тутар 14 күнүгэр “Арассыыйа” ханаалыгар аан бастаан “Вести Саха” иһитиннэрэр-биллэрэр ханаал федеральнай таһымҥа Саха сирин туһунан көрдөрбүтэ, кэпсээбитэ. Ол кэмтэн номнуо лоп курдук 20 сыл ааста.

Үбүлүөйдээх күннэрин көрсө биһиги Бүтүн Арассыыйатааҕы судаарыстыбаннай тэлэбиидэнньэ, араадьыйа уонна интэриниэт биэриилэрин ыытар хампаанньа (ВГТРК) Саха сиринээҕи филиалыгар (ГТРК «Саха») үлэлэрин ис хоһоонун анаан сырдатар соруктаах тиийэн, тэрилтэ үлэтин-хамнаһын кытта билистибит.

Араас омук айар куттаахтара — иллээх кэлэктиип

Биһигини хампаанньа дириэктэрэ, РФ Суруналыыстарын сойууһун чилиэнэ, СӨ “Гражданскай килбиэн” бэлиэ хаһаайына Ирина Гоголева үөрэ-көтө көрүстэ уонна кылгастык тэрилтэтин кытта билиһиннэрдэ:

— Арассыыйаҕа саамай улахан медиа-корпорация, Бүтүн Арассыыйатааҕы судаарыстыбаннай тэлэбиидэнньэ, араадьыйа уонна интэриниэт биэриилэрин ыытар хампаанньа (ВГТРК) 1990 сыллаахха от ыйын 14 күнүгэр РФ Үрдүкү Сэбиэтин Президиумун уурааҕынан тэриллибитэ. Уураах илии баттаммытын кэннэ хас да ыйынан “Арассыйа араадьыйата” («Радио России») ханаал эпииргэ тахсыбыта. 1991 сыллаахха ыам ыйын 13 күнүгэр РТР телеханаал үлэлээбитэ. 2001 сылтан “Арассыыйа” телеханаала” диэн ааттаммыта. 2005 сыллаахха тэриллибит «Саха» ГТРК саха тэлэбиидэнньэтэ уонна араадьыйата сайдыытыгар биир сүрүн түһүмэҕинэн буолбута. Бастакы «Вести Саха» сонун биэрии кулун тутар 14 күнүгэр тахсыбыта.

Мин үлэбин хампаанньабыт дириэктэрэ, экэнэмиичэскэй наука дуоктара, СӨ норуотун хаһаайыстыбатын үтүөлээх үлэһитэ, “Суруналыыстыкаҕа кылаатын иһин” СӨ Суруналыыстарын сойууһун анал бэлиэтин хаһаайына Харлампий Дьяконовы кытта бииргэ саҕалаабыт дьоллоохпун. Харлампий Назарович муударай сүбэһит, уопуттаах салайааччы буолан, тэрилтэбитин бу саҥа үктэлгэ эрэллээхтик “сиэтэн” киллэрбитэ. “Биһиги Арассыыйа гражданнара буолар саха норуотун хараҕынан уонна кулгааҕынан буолабыт. Онон олохтоох былаас миэстэтигэр хайдах үлэлиирэ, дьон олоҕо-дьаһаҕа, федеральнай сокуоннар олоххо киириилэрэ биһиги ханаалбыт нөҥүө сырдатыллар”, — диэн өрүү бэлиэтиирэ. Бастакы салайааччыбытын олус күндүтүк саныыбыт, өрүү махтал тылынан ахтабыт. Харлампий Назарович биһиэхэ оҕолорун курдук сыһыаннаһан, күн бүгүҥҥэ диэри араас омук дьоно биир иллээх дьиэ кэргэн курдук сылаас тыыннаах кэлэктиип буолар гына иитэн таһаарбыта.

Бүгүҥҥү күҥҥэ «Россия 1» ханаалга “Вести Саха” сонуннарын биэриилэрэ икки тылынан күҥҥэ тоҕуста тахсар уонна “Вести Саха. Итоги недели” түмүк биэриилээхпит. Ону тэҥэ «Россия 24» ханаалга араас тиэмэлээх биэриилэри, быһа эпиирдэри уонна сонуннары таһаарабыт. Хас бээтинсэ аайы «Сахам сирин сарсыардата» сахалыы тылынан биэрии быһа эпииргэ, нууччалыы тылынан сонуннары билиһиннэрэр “Местное время. Суббота” уонна сахалыы тылынан “Аһаҕас кэпсэтии” (субуотаҕа тахсар) анал тиэмэлэрдээх биэриилэрдээхпит. “Россия 24” күн аайы тахсар теле-ханаалга сонуннары, анал тиэмэлэрдээх биэриилэри (интервью, анал репортаж, быһа эпиир, ол иһигэр өрөспүүбүлүкэбит салайааччыларын кытта кэпсэтии, ааптарскай биэриилэр) таһаарабыт. 2023 сылтан “Вместе с А?????? йсеном Николаевым” диэн бырайыак олоххо киирбитэ.

“Арассыыйа араадьыйата” («Радио России») ханаалга сахалыы, нууччалыы биэриилэри ыытабыт.

Биир иллээх кэлэктиип буолан үлэлээбиппит 20 сылын тухары араас айар куонкуруска кыттан ситиһиилэннибит. Ол эбэтэр 200‑тэн тахса араас наҕараадалаахпыт. Саамай киэн туттарбыт — 2010 сыллаахха «ТЭФИ-Регион» Бүтүн Арассыыйатааҕы тэлэбиидэнньэ куонкуруһугар информационнай биэрии номинациятыгар кыайыылааҕынан буолбуппут.

Суруналыыстар — үлэ үгэнигэр

Дириэктэр Ирина Гоголеваны кытта кэпсэтэн бүтээппитин кытта, биһигини дириэктэри солбуйааччы, тэлэбиидэнньэ иһитиннэрэр-биллэрэр сулууспатын салайааччыта Владимир Ермаков бэйэтин илиитигэр ылар. Владимир Вячеславовичтыын суруналыыстар бэйэбит икки ардыгар таптаан ааттыыр “ньюс-руммутугар” киирэбит. Манна хас биирдии айар үлэһит бэйэтэ тус муннуктаах. Устан кэлээт, суруналыыстар матырыйаалларын суруйа, таҥа, аттара олорор кэмнэригэр түбэстибит. Уу-чуумпуга көмпүүтэр эрэ клавиатурата тыаһыыр. Сахалыы тыллаах суруналыыстар шеф-эрэдээктэрдэрэ Ольга Степанованы кытта кэпсэтэбит.

— Суруналыыстарбыт үксэ саха тыла үөрэхтээх дьон. Саха блогар биэс кэрэспэдьиэннээхпит, икки шеф-эрэдээктэр үлэлиибит. Уопуттаах ыытааччылар Алена Анисимова уонна Ньургуйаана Феоктистова суруналыыстар матырыйаалларыгар киирии тыллары оҥороллор, нууччалыы блоктан киирбит матырыйааллары тылбаастыыллар. Онон күнү быһа тылы кытта үлэлиир дьон. Субуотаҕа “Аһаҕас кэпсэтии”, бээтинсэҕэ диэри — “Саха сирин сарсыардата” биэриилэрдээхпит. Сценарийын, биэрии ис хоһоонун шеф-эрэдээктэри кытта ыытааччылар бэлэмнииллэр, — диэн кэпсиир Ольга Степанова.

Саайт — тэрилтэ хорук тымыра

Хампаанньа саайтын өрөспүүбүлүкэ суруналыыстара үлэлэригэр бары кэриэтэ туһаналлар диэтэхпинэ, бука, сыыспатым буолуо. Биһиги кэбиниэккэ киирэрбитигэр эрэдээктэрдэр Алексей Прокопьев уонна Терентий Капитонов үлэлэрин үгэнэ этэ.

— Биһиэхэ сүрүн матырыйааллары суруналыыстарбыт булан-талан аҕалаллар. Сорох матырыйааллары министиэристибэлэр уонна биэдэмистибэлэр пресс-сулууспаларыттан ылабыт. Хас биирдии сонун тэлэбиидэнньэҕэ тахсан бүтээтин кытта, тута саайт-
ка угуллан иһэр. Дьон болҕомтотун тардар инниттэн телесюжеттар сонуннарын эпииргэ тахсыан иннинэ таһааран, кыратык “угуйуктаан” ылабыт. Онон ким сонуну көтүтэн кэбиспит хампаанньа саайтыгар киирэн күннээҕи сонуннары көрүөн сөп. Манна сонуннар тахсыбыт чаастара, күнэ-ыйа барыта ыйыллан турар. “Россия 1”, “Восток 24” (Уһук Илин эргийиэннэр), “Арктика” курдук тустаах тиэмэлэринэн олоҕу-дьаһаҕы сырдатар ханааллары бу саайтан булан эмиэ көрүөххэ сөп. Биһиги матырыйаалларбыт бу ханаалларга эмиэ көстөллөр. Онон ыаллыы эрэгийиэннэрбит бүгүҥҥү тэтимнээх олохторун эмиэ билсэ, бэйэ-бэйэбититтэн үлэ уопутун атастаһа олоробут, — диэн тэлэбиидэнньэ информационнай биэриилэрин сулууспатын кылаабынай эрэдээктэрэ, Интэриниэт эрэдээксийэтин салайааччыта Антон Масалыкин билиһиннэрдэ.

Араадьыйа үлэтэ тэтимнээх

Араадьыйа устуудьуйатыгар 10 киһи, ол иһигэр икки режиссер үлэлиир. Араадьыйа салаатын уопуттаах суруналыыс Кира Курилова салайар.

— Араадьыйаҕа күн аайы үс чаас биэриилээхпит. “Арассыыйа араадьыйата” федеральнай ханаалга: сарсыарда 7, күнүс 13 уонна киэһэ 17 чаастарга киирэн биэрэбит. Биэрии сонуннара икки тылынан сэттэлии мүнүүтэлээхтэр. 30‑туу мүнүүтэ быһа эпиирдэри ыытабыт. Хас биирдии сонуҥҥа тустаах исписэлиистэр салайааччылар кэмэнтээрийдэрин биэрэргэ дьулуһабыт. Оччотугар сытыы тиэмэ сиһилии ырытыллан истээччигэ тиэрдиллэр. Биһиги араадьыйа ханаалбыт бары федеральнай ханааллары кытта бииргэ үлэлэһэр. Холобура, хаһан баҕарар “Маяк” араадьыйа дуу, “Вести FM” дуу суруналыыстара эрийиэхтэрин сөп. Кинилэри кытта суруналыыс Артур Габышев үлэлэһэр, — диэн Кира Курилова билиһиннэрдэ.

Бары усулуобуйа тэриллибит

Салгыы сырдык, киэҥ, кыраамата арааһа ыйанан турар хоһугар киирэбит. Биир остуол толору — устар камера. Бу, биллэн турар, телеоператордар кэбиниэттэрэ.

— Көрбүккүт курдук, хампаанньабыт салалтата хайа күн тэриллиэҕиттэн саамай бастыҥ усулуобуйаны биһиэхэ, телеоператордарга, тэрийбитэ. Манна устууларга барыах иннинэ кэмиттэн кэмигэр үссэнэ сылдьабыт, сынньанан да ылабыт. Таҥаспытын уларыттан уурар ыскааптардаахпыт. Бары камералар үлэлииргэ бэлэм тураллар. Уочаратынан бэйэ- бэйэбитин солбуйсан, сүүрэн-көтөн үлэ үөһүгэр сылдьабыт, — диэн кэпсии тоһуйда саха тэлэбиидэнньэтин ааттаах-суоллаах телеоператора Александр Князев. Дьэ, кырдьык, маннык усулуобуйаҕа киһи эрэ үөрэ-көтө үлэлиэн сөп.

“Сарсыарда аайы үлэҥ ыраас лиистэн саҕаланар…”

Репортажпытын түмүктүүр түһүмэх — телевизионнай устуудьуйа уонна бырагыраамалары көрдөрөр “аппараатнай блок” дэнэр кэбиниэт. Олус тупсаҕай сырдык өҥ баһыйар улахан уораҕайыгар —телевизионнай устуудьуйаҕа сонуннары кэпсииллэр, аһаҕас кэпсэтиилэри, сарсыардааҥҥы биэриини ыыталлар. Саҥа эпиирдээн бүппүт ыытааччы Ньургуйаана Феоктистованы кытта кэпсэтэбит:

— Хампаанньа хайа күн тэриллиэҕиттэн үлэлиибин. 2004 сыллаахха тэлэбиидэнньэҕэ үлэлии кэлбитим. 2005 сыллаахха федеральнай ханаал буолбуппут. Үлэм олус интэриэһинэй. Суруналыыс киһиэхэ күн аайы бииртэн биир хатыламмат сонуну булууга үлэлэһэҕин. Күннээҕи тэтиммит түргэн-тарҕан буолан, үлэҥ чааһа түмүктэммитин да билбэккэ хаалаҕын. Саамай сөбүлүүрүм — сарсыарда аайы үлэҥ ыраас лиистэн саҕаланарын кэриэтэ. Сүүрбэ сылы быһа оннук. Ыытааччы буолбут күммүн бу баардыы өйдүүбүн. Эмиэ маннык сааскы чаҕылхай күн этэ. Кэрэспэдьиэннээн кэлэн, матырыйаалбын таҥа олордохпуна, “түргэнник устуудьуйаҕа барар үһүгүн” диэтилэр. Киирбиппэр, лиискэ суруллубут тиэкиһи туттаран кэбиһэн баран, “маны аах” диэн буолла. Мин олох соһуйан хаалан, чабырҕах курдук бэрт түргэнник ааҕан кэбистим. Ол кастинг эбит. Ылбыттара. Аан бастаан эпииргэ тахсарбар киһи уйулҕатын уоскутар эми иһэн, уоскуйан хаалбытым. Оннук долгутуулаах этэ. Сыыйа үөрэнэн, көрөөччүлүүн кэпсэтэр турукка киирбитим, — диэн үлэтин бастакы кэмин ахтан ылла Ньургуйаана Феоктистова.

…Ити курдук, бэрт кылгас түгэн иһигэр “Саха ГТРК күннээҕи үлэтин билсэн баран, бу сүүнэ улахан тэрилтэ олус да наадалаах үлэни федеральнай таһымҥа ыыта олорор эбит диэн илэ көрөн итэҕэйдибит. 20 сыл устата бэйэтин аатын дорҕоонноохтук ааттаппыт айар кэлэктиипкэ өссө да санааларын көнньүөрдэр, дьолу түстүүр ситиһиилээх үлэни баҕарабыт!